اهميت و آثار سازنده فريضه حج
فريضه حج، عمل عبادى و از ارکان دين به شمار مى رود، و در تمام عمر يک بار بر انسان واجب مى شود، و وجوب آن از ضروريات دين و منکر آن مرتدّ و تارک آن مستحقّ عقاب و عذاب الهى است، و کافى است که بدانيم اسلام عملى، بر پنج اصل اساسى استوار است: 1. نماز، 2. زکات، 3. حج، 4. صوم، 5. ولايت.
امام صادقعليه السَّلام مى فرمايد:زائران خانه خدا چه در حج و يا عمره مهمانان خدا هستند که اگر چيزى را درخواست کنند به آنان داده مى شود، و اگر او را بخوانند اجابت مى کند. اگر درباره کسى شفاعت کنند، شفاعت آنان پذيرفته مى شود، و اگر چيزى از خدا نخواهند، خدا خود به آنان مى بخشد.
صفحه 14
هدف از تشريع فريضه حج، دعوت به خضوع در برابر خداست و اين مطلب با توجه به اعمال حج کاملاً روشن و هويدا است.
عبادت و پرستش حق، و طرد پرستش غير او، از نخستين اعمال آن گرفته تا آخرين عمل آن آشکار است، و نيازى به تذکر ندارد بالأخص اگر اين اعمال با دعاهاى مستحب، و اذکارى که پيرامون آنها وارد شده است توأم گردد، و از مجموع اين اعمال چنين نتيجه گرفته مى شود:
حج: عبادت و پرستش حق است، در بهترين و زيباترين صورت ممکن.
حج: خضوع در برابر خداى با عظمت است، در بهترين شکل.
حج: تضرع و زارى به درگاه حق است، در عميق ترين نوع آن.
حج: عبادتى است که در آن همه نوع عناصر اظهار عبوديت و بندگى گرد آمده و خضوع و خشوع، تقوا و وارستگى از شهوات، و بريدگى از دنيا، کاملاً در آن به چشم مى خورد.
زائران خانه خدا، با پوشيدن دو قطعه لباس، وارستگى خود را از مظاهر مادى به نمايش گذارده و چنين وانمود مى کنند که جز خدا، همه چيز حتى فرزند، خانواده و ميهن، همه و همه را به دست
صفحه 15
فراموشى سپرده اند و چيزى که محيط فکر زائر خانه خدا را مشغول مى سازد، جز «لبيک گفتن به نداى خداى يگانه» چيزى ديگر نيست.
اين مسأله با توجه به اعمال فريضه حج و اماکنى که اين اعمال در آنجاها انجام مى گيرد و مواقفى که بايد زائر در آنجا توقف کند، کاملاً واضح و روشن است از اين جهت بايد حج را از بزرگ ترين اعمال عبادى و فرائض مذهبى شمرد.
فلسفه حج تنها در خودسازى منحصر نمى شود، هر چند خود آن، از ارزش والايى برخوردار است.
در انجام اين فريضه الهى، آثار سازنده و مصالح اجتماعى و دينى فراوانى است که امام صادقعليه السَّلام در سخنان خود بدان اشاره نموده است.
«وَجَعَلَ فِيهِ الإِجْتِماعَ مِنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لِيَتَعارَفُوا وَلِتُعْرَفَ آثارُ رَسُولِ اللّهِ وَتُعْرَفَ أَخْبارُهُ وَلا تُنْسى وَلَوْ کانَ کُلُّ قَوْم إِنَّما يَتَّکِلُونَ عَلى بِلادِهِمْ وَما فِيها هَلَکُوا وَخَرِبَتِ الْبِلادُ وَسَقَطَ الْجَلْبُ وَالأَرْباحُ وَعَمِيَتِ الأَخْبارُ وَلَمْ يَقِفُوا عَلى ذلِکَ وَذلِکَ عِلَّةُ الْحَجِّ».(1)
«در سرزمين مکّه، اجتماعى از مردم مشرق و مغرب زمين پديد مى آيد تا يکديگر را بشناسند و با آثار رسول خداصلَّى اللّه عليه و آله و سلَّم (تعاليم و
1 . بحارالأنوار، ج99، ص 33، نقل از علل الشرائع صدوق.
صفحه 16
احاديث) آشنا شوند، و اگر هر گروهى به آنچه خود داشتند، اکتفا مى کردند، نابود مى شدند، و آبادى ها رو به ويرانى مى نهاد و تجارت و بازرگانى به تباهى مى گراييد. اخبار و گزارشها به دست مردم نمى رسيد».
امام در اين حديث، به برخى از آثار ارزشمند حج اشاره مى کند که تنها به بيان رؤوس آنها اکتفا مى کنيم:
1. شناخت مسلمانان از يکديگر
2. شناخت آثار و تعاليم رسول خدا صلَّى اللّه عليه و آله و سلَّم
3. بهره گيرى از منافع اقتصادى حج ، زيرا اگر هر کسى به آنچه که در اختيار دارد، اکتفا نمايد، چرخ زندگى از حرکت مى ايستد، و تبادل کالا و خدمات در ميان اجتماعات مختلف، اساس زندگى است.
4. تبادل اخبار و آگاهى ها، زيرا هر گروهى از نقطه اى در آنجا جمع شده و مى توانند يکديگر را از نقاط قوت و ضعف خود آگاه سازند.
***
فريضه حج، بسان فريضه نماز، از مسائل فراوانى برخوردار است، و احاطه بر مسائل آن، نياز به تلاش پيوسته اى دارد. زراره مى گويد: به امام صادق عليه السَّلام عرض کردم: فدايت شوم چهل سال
صفحه 17
است درباره حج از شما سوال مى کنم، شما هم پاسخ مى دهيد و هنوز مسائل آن به پايان نرسيده است. امام در پاسخ گفت: آيا خانه اى که پيش از آفرينش آدم، «مطاف ملائکه» بوده، مى تواند مسائل آن در مدت چهل سال به پايان برسد؟(1)
از روايات زيادى استفاده مى شود که حضرت باقرعليه السَّلام و فرزند عزيزش حضرت صادقعليه السَّلام آموزگاران امّت در مسائل حج بوده اند، تا آنجا که ابوحنيفه مى گويد: «لولا جعفرُ بن محمد ماعلِمَ النّاسُ مناسک حجّهم».(2)
صحيح مسلم که يکى از صحاح شش گانه اهل سنّت است، پيرامون اعمال عمره و حجّ، حديثى از امام صادقعليه السَّلام نقل مى کند حضرت در آن حديث سرگذشت حج پيامبرصلَّى اللّه عليه و آله و سلَّم را از آغاز حرکت از مدينه تا نزول آن حضرت به مکه و اعمالى که انجام داده به تفصيل يادآور مى شود.(3)
و اگر مسلمانان کار خود را در اعمال حج بر اين حديث که خاندان پيامبر از جدّ بزرگوارشان نقل کرده اند ، استوار سازند، کمتر اختلافى رخ مى دهد.
در سال 1334 که ملک سعود مهمان دولت ايران بود،مرحوم آية اللّه العظمى حاج آقا حسين بروجردى (1292ـ 1380) اين حديث
1 . وسائل الشيعه، ج8، باب1، از ابواب وجوب حج، حديث12.
2 . من لا يحضره الفقيه، ج2، ص 519، کتاب حج، باب نوادر حج، شماره 3113.
3 . صحيح مسلم، ج4، باب حجة النبى، ص 39ـ 43.
صفحه 18
را در پاسخ نامه اى که از طرف ملک ارسال شده بود، براى او فرستاد، و همراه اين حديث نامه اى نوشت و در آن تلويحاً يادآور شد که عمل به اين حديث، مايه نزديکى مسلمانان به يکديگر مى باشد.
***
يادآور مى شويم، مسائل حج، به خودى خود مشکلاتى دارد، زيرا «حج» عملى است مرکب از اجزاى مختلف در مکان هاى گوناگون که براى نوع حجاج که در عمر يک بار به اين سفر مى روند با غرابت و سختى هاى مختلفى همراه است.
از اين جهت، بايد روحانيان کاروان ها، مسائل را با بيانى روشن و ساده مطرح کنند و از پيچيده گويى بپرهيزند و به ويژه از بازگويى برخى از فروع نادر که کمتر اتفاق مى افتد، خوددارى ورزند، مگر اين که سوال شود.
در اين رساله ، سعى شده است مسائل مورد ابتلا به زبان ساده و دور از اصطلاحات علمى بيان شود، مسلماً مسائلى هم هست که در اين رساله نيامده ، و در صورت نياز، مى توان از طريق استفتا به دست آورد.
خداوند همگان را به اعمال نيک و پسنديده موفق گرداند
و خلوص در عمل را، به همگان عطا فرمايد.
صفحه 19