شرایط صحت طواف

شرايط صحت طواف

درصحت طواف رعايت اين موارد لازم است:

1 ـ نيت

2 ـ طهارت

3 ـ ستر عورت

4 ـ مختون بودن

5 ـ انجام هفت دور نه کمتر و نه بيشتر

6 ـ شروع طواف از حجرالأسود و ختم به آن

7 ـ محدوده طواف

8 ـ جهت گردش به دور کعبه

(173صفحه)

نيت

مسأله 515 ـ شخص بايد قصد طواف معينى را داشته باشد. مثلا بداند طوافى را که انجام مى دهد طواف عمره مفرده يا عمره تمتع يا حج تمتع يا طواف نساء يا طواف مستحبى است. و لازم نيست نيت را به زبان بياورد يا حتى به قلب خطور دهد.

مسأله 516 ـ طواف نيز مانند ساير عبادات بايد با قصد قربت انجام شود. يعنى عمل را براى خدا يا براى اطاعت امر خدا يا براى ترس از جهنم و رسيدن به بهشت و ثواب بجاآورد. و اگر ريا کند يعنى براى غير خدا انجام دهد باطل است.

مسأله 517 ـ اگر کسى به قصد طواف مقدارى از آن را انجام دهد و فکر کند که چون مى بايست نيت را به زبان مى گفته و طواف او باطل است طواف را رهاکند، و بلافاصله با گفتن نيت از نو طواف کند. طواف او اشکال پيدا مى کند.

مسأله 518 ـ ريا در حين عمل گر چه نسبت به بعضى از اشواط يا خصوصيات باعث بطلان عمل مى شود. اما

(174صفحه)

ريا بعد از عمل موجب بطلان آن نمى شود.

مسأله 519 ـ افرادى که در طواف به ديگران کمک مى کنند يا آنها را طواف مى دهند. اگر خودشان نيز قصد طواف کنند، طواف هر دو صحيح است. مشروط بر اينکه قصد ارتکازى طواف تا آخر طواف باقى باشد.

مسأله 520 ـ چون طواف از عبادات است بايد نيت و قصد قربت ـ ولو بصورت ارتکازى ـ تا آخر عمل باقى باشد، لذا اگر در بين طواف بطور کلى غافل شود، يا اگر سواره او را طواف مى دهند خوابش ببرد، طواف او اشکال دارد و حکم آن حکم سرزدن حدث در بين طواف است، که در مسأله 526 خواهد آمد.

طهارت

طهارت شامل موارد ذيل است:

1 ـ طهارت از حدث اصغر و اکبر.

2 ـ طهارت لباس و بدن.

(175صفحه)

طهارت از حدث اصغر و اکبر

مسأله 521 ـ در طواف واجب ـ حتى در عمره و حج مستحبى ـ طهارت از حدث اصغر و اکبر شرط است. و طواف بدون طهارت باطل است، اگر چه از روى جهل يا فراموشى باشد.

مسأله 522 ـ اگر اميد برطرف شدن عذر را دارد نمى تواند با تيمم طواف کند. بلکه بايد صبر کند تا وقت تنگ شود، يا از رفع عذر مأيوس شود.

مسأله 523 ـ اگر از انجام غسل يا وضو معذور باشد بايد تيمم کند. و اگر تيمم بدل از غسل کرد و بعد حدث اصغر عارض شد اگر بتواند بايد وضو بگيرد، والاّ بدل از وضو تيمم کند.

مسأله 524 ـ اگر محدث فراموش کند که غسل بر گردن اوست اگر غسل واجب ديگرى قبل از طواف انجام داده باشد کفايت کرده و عملش صحيح است. و الاّ طواف باطل است.

مسأله 525 ـ اگر در بين طواف شک کند که طهارت داشته يا خير، مسأله سه صورت دارد:

(176صفحه)

اول ـ حالت سابق خود را بداند که طاهر بوده، در اين فرض جايز است طواف را تمام کند، و براى اتمام آن وضو واجب نيست، و اعاده طواف نيز لازم نيست. و در اين صورت فرقى نيست که شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن.

دوم ـ حالت سابق خود را بداند که محدثى بوده. در اين فرض ظاهراً هر مقدار از طواف را که انجام داده محکوم به بطلان است، چه شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن، و بايد بعد از وضو از نو طواف کند.

سوم ـ حالت سابق خود را نداند، که در اين صورت به احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند، و پس از آن طواف و نماز آن را اعاده کند. و در اين صورت فرقى نيست که شک بعد از دور چهارم باشد يا قبل از آن عارض شده باشد.

مسأله 526 ـ اگر در بين طواف حدث عارض شود مسأله چهار صورت دارد:

اول ـ حدث قبل از رسيدن به نصف طواف باشد،

(177صفحه)

که در اين صورت طواف باطل مى شود، و بايد بعد از تحصيل طهارت آن را از سر بگيرد. خواه محدث شدن اختيارى باشد يا بدون اختيار.

دوم ـ پس از رسيدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد، که در اين صورت بنابر احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند، و دوباره طواف ديگر کند و نماز آن را نيز بخواند، خواه حدث با اختيار باشد يا بدون اختيار.

سوم ـ بعد از تمام شدن دور چهارم اختياراً خود را محدث کند، که در اين صورت نيز مثل صورت دوم احتياط کند.

چهارم ـ پس از تمام شدن دور چهارم بى اختيار محدث شود. که در اين صورت پس از تحصيل طهارت طواف را از آنجايى که محدث شده تمام کند و صحيح است.

و در اين مسأله فرقى بين حدث اصغر و اکبر نيست.

مسأله 527 ـ کسى که سواره او را طواف مى دهند بايد توجه داشته باشد که در حال طواف خوابش نرود، و اگر

(178صفحه)

خوابيد حکم مسأله قبل را دارد.

مسأله 528 ـ اگر بعد از طواف يقين کند که در بين طواف محدث شده، ولى نداند دور چندم بوده طواف او باطل است، و بايد پس از تحصيل طهارت طواف را اعاده کند.

مسأله 529 ـ بيمارى که پى در پى حدث از او سر مى زند اگر بين دو حدث به مقدارى وقت دارد که بتواند با بدن و لباس پاک طواف کند بايد در آن وقت طواف را انجام دهد. و الاّ چنانچه مشقت نداشته باشد براى هر بار که حدث از او سرمى زند خود را تطهير کند و وضو بگيرد، و براى نماز هم وضو بگيرد، و بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد.

مسأله 530 ـ اگر قبل از طواف شک کند که طاهر است يا خير، چنانچه قبلا طاهر بوده محکوم به طهارت است، و لازم نيست وضو بگيرد يا غسل کند. و اگر قبلا محدث بوده بايد بعد از تحصيل طهارت طواف کند.

مسأله 531 ـ اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که طاهر است يا خير، طواف او صحيح است. ولى براى

(179صفحه)

اعمال بعد طبق مسأله قبل عمل کند.

مسأله 532 ـ کسى که از انجام وضو يا غسل و تيمم معذور است بايد نايب بگيرد. ولى زن حائض و نفساء احکام جداگانه اى دارد که بيان مى شود.

مسأله 533 ـ زن حائض و نفساء نمى تواند طواف کند يا نايب بگيرد. بلکه اگر فرصت انجام طواف را بعد از پاک شدن تا قبل از وقوف رکنى عرفات نداشت حج او تبديل به إفراد مى شود. که احکام آن قبلا بيان شد.

مسأله 534 ـ اگر زن به گمان پاک شدن غسل کرد و طواف انجام داد. و بعد خونى ديد که محکوم به حيض بود و معلوم شد که طواف انجام شده در حال حيض صورت گرفته طواف او باطل است. و اگر امکان تدارک آن بعد از پاک شدن و قبل از وقوف رکنى عرفات نباشد حج او بدل به إفراد مى شود.

مسأله 535 ـ اگر زن در طواف عمره تمتع قبل از سه دور و نيم حائض شد و امکان تدارک آن بعد از پاک شدن و قبل از وقوف رکنى عرفات نباشد حج او بدل به إفراد مى شود.

(180صفحه)

مسأله 536 ـ اگر بعد از سه شوط و نيم و قبل از پايان دور چهارم حائض شد بايد طواف را رها کند، و احتياطاً و رجاءاً سعى و تقصير را انجام دهد، و احتياطاً محرمات احرام را رعايت کند، و وقت رفتن به عرفات احتياطاً و رجاءاً به نيت حج تمتع محرم شود، و اعمال حج را به قصد ما فى الذمه ـ اعم از حج إفراد يا تمتع ـ انجام دهد. و پس از پاک شدن بنابر احتياط ابتدا طواف ناقص را تمام و نماز آن را بخواند، و سعى و تقصير را نيز احتياطاً اعاده کند، و بعد طواف و نماز طواف آن را بخواند، و سعى و تقصير را نيز احتياطاً اعاده کند، و بعد طواف و نماز طواف و سعى حج را و طواف و نماز طواف نساء را انجام دهد، و احتياطاً يک عمره مفرده انجام دهد.

مسأله 537 ـ اگر بعد از شوط چهارم حائض شد و امکان تدارک آن را بعد از پاک شدن و قبل از وقوف رکنى عرفات نداشت سعى و تقصير عمره تمتع را انجام دهد. و بعد براى حج تمتع محرم شود، و بعد از پاک شدن اول تتمه طواف سابق و نماز آن را بجا آورد، و احتياطاً سعى و تقصير را نيز اعاده کند، و سپس طواف

(181صفحه)

حج و نماز و اعمال بعد از آن را بجاآورد.

مسأله 538 ـ زنى که مسأله حيض را نمى داند و بعد از پاک شدن از حيض به خيال اين که جنب است نيت غسل جنابت بکند چون اشتباه در تطبيق داشته و مى خواسته وظيفه فعليه خود را انجام دهد، طاهر و اعمالش صحيح است.

مسأله 539 ـ کسى که در حين طواف محدث شود و به طواف خود ادامه بدهد اگر جاهل قاصر بوده حج او صحيح است، ولى بايد طواف و نماز طواف و بنابر احتياط سعى را اعاده کند، و اگر طواف عمره بوده تقصير را هم اعاده کند. و در مورد کيفيت جبران عمل، طبق مسأله 526 عمل کند.

مسأله 540 ـ در فرض سابق چنانچه با ترديد نسبت به صحت عمل يا از روى جهل تقصيرى طواف را ادامه داده، در برخى از موارد به طورى که در مسأله 526 گذشت طواف باطل است و بايد اعاده شود، و اگر اعاده نکرد حج او باطل است. و اگر در طواف نساء بوده حج مطلقاً صحيح است، ولى بايد طواف نساء را طبق مسأله

(182صفحه)

526 خودش يا نايبش انجام دهد، و تا طواف نساء انجام نشده از همسر اجتناب کند.

مسأله 541 ـ خونى که محکوم به حيض و نفاس نباشد استحاضه است، و بايد طبق احکام استحاضه عمل شود، و براى طواف و نماز طواف هم اعمال مربوط به نمازهاى خود را تکرار کند. مثلا در استحاضه کثيره علاوه بر سه غسل براى نمازهاى يوميه، يک غسل براى طواف، و يک غسل براى نماز طواف انجام دهد.

مسأله 542 ـ اگر مستحاضه به وظيفه خود عمل کند و مشغول طواف شود و دو مرتبه خون خارج شود چنانچه خون وى استمرار داشته و زن مسائل شرعى عدم سرايت خون را رعايت کند وظيفه اى ندارد، ولى اگر خون قطع بوده و بعد دو مرتبه خارج شده احکام حدث در حين طواف را دارد. که در مسأله 526 گذشت.

مسأله 543 ـ مستحاضه اگر براى نماز يوميه يا طواف طبق وظيفه اش غسل کرده يا وضو گرفته و بعد از آن خون وى قطع شده، مى تواند با همان غسل يا وضو طواف و نماز آن را بجا آورد.

(183صفحه)

مسأله 544 ـ اگر خون مستحاضه قطع نمى شود بايد بلافاصله بعد از غسل طواف را شروع کند، بنابراين لازم است در نزديکيهاى مسجدالحرام غسل کند بطورى که بلافاصله بعد از غسل مشغول طواف شود.

مسأله 545 ـ براى مستحاضه يک غسل در طواف و نماز آن کفايت نمى کند، مگر اينکه بعد از غسلى که براى طواف انجام مى دهد تا زمان نماز طواف خون قطع شده باشد.

طهارت بدن و لباس

مسأله 546 ـ بدن و لباس در طواف بايد پاک باشد، و ظاهر آن است که حتى نجاساتى که در نماز معفو است در لباس و بدن او نباشد.

مسأله 547 ـ اگر در اثناء طواف احتمال قوى بدهد لباس يا بدن او نجس شده ولى اعتنا نکند، و بعد از طواف يقين کند که در اثناء طواف بدن و لباس او نجس شده، طوافش صحيح است.

مسأله 548 ـ اگر فراموش کند که لباس يا بدن او نجس

(184صفحه)

است و طواف کند و بعد از طواف يا در بين نماز يادش بيايد طواف او صحيح است، ولى نماز را بايد با تطهير لباس و بدن بخواند، هر چند مستحب است طواف و نماز آن را اعاده کند. و اگر بعد از نماز طواف يادش بيايد تنها اعاده نماز کافى است.

مسأله 549 ـ اگر شک داشته باشد که لباس يا بدن او نجس است چنانچه بداند قبلا پاک بوده يا حالت سابقه آن را نداند محکوم به طهارت است و مى تواند با آن طواف کند، اما اگر بداند که قبلا نجس بوده نمى تواند طواف کند مگر اينکه آن را تطهير کند.

مسأله 550 ـ اگر در حين طواف بدن يا لباس شخص نجس شود بايد بعد از تطهير بدن و تطهير يا تعويض لباس طواف را از همان جا ادامه دهد.

مسأله 551 ـ اگر در حين طواف متوجه شود که بدن يا لباس او نجس است و نداند که آيا نجاست حادث شده يا در اول طواف وجود داشته حکم مسأله قبل را دارد. و همين طور اگر بداند که از اول طواف وجود داشته، و در اين فرض بنابر احتياط مستحب طواف و نماز آن را

(185صفحه)

اعاده کند.

مسأله 552 ـ اگر بعد از طواف متوجه شد که در حال طواف بدن يا لباس او نجس بوده است طوافش بنابر اظهر صحيح است.

مسأله 553 ـ تطهير بدن و تعويض لباس در خون قروح و جروح لازم است، بلى اگر تطهير خون قروح و جروح براى فرد مشقت داشته باشد و امکان تأخير انداختن طواف تا رفع مشقت و تطهير نباشد. لازم نيست بدن را تطهير کند.

ستر عورت

مسأله 554 ـ در طواف ستر عورت واجب است، و اگر بدون ستر عورت طواف کند باطل است.

مسأله 555 ـ ساتر در طواف بنابر احتياط مستحب بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد، و بنابر احتياط واجب بايد مباح باشد. ولى لباسهاى ديگر (غيرساتر) اگر غصبى باشد مضربه طواف نيست.

مسأله 556 ـ در طواف عمره تمتع و عمره مفرده لازم

(186صفحه)

نيست حتماً با لباس احرام طواف کند و اگر با لباس دوخته نيز طواف کند طواف او صحيح است.

مسأله 557 ـ زن در طواف بايد بدن خود را از نامحرم بپوشاند، و حتى روى پا تا مچ پا بايد پوشيده شود، ولى اگر پوشيده نشود ضررى براى طواف ندارد.

مسأله 558 ـ اگر در طواف مقدارى از مو يا بدن زن ظاهر باشد طواف صحيح است، هر چند به جهت عدم حفظ از نامحرم گناهکار است.

مختون بودن

مسأله 559 ـ طواف افراد ذکور اگر ختنه نشده باشند باطل است، حتى اگر بالغ نباشند. بنابراين طواف کودکان مميز ختنه نشده باطل، و طواف کودکان غير مميز ختنه نشده احتياطاً باطل است.

مسأله 560 ـ اگر کودک ختنه شده به دنيا آيد، لازم نيست ختنه شود، و طواف او صحيح است.

مسأله 561 ـ اگر غير مختون محرم شود، احرام او صحيح است، ولى براى طواف بايد ختنه شود، و اگر

(187صفحه)

قبل از ختنه شدن طواف کند طواف او حتى طواف نساء باطل است، و نمى تواند با زن نزديکى يا ازدواج کند.

مسأله 562 ـ اگر فرد غير مختون باشد و ختنه شدن براى او ضرر داشته باشد در صورت حصول استطاعت بايد محرم شود و خودش طواف کند و نايب هم بگيرد. و هم خودش نماز طواف بخواند و هم نايب. و چنانچه هر دو با هم طواف کنند فقط خودش نماز طواف بخواند.

انجام هفت دور نه کمتر و نه بيشتر

مسأله 563 ـ همان گونه که قبلاً بيان شد طواف مشتمل بر هفت دور است، و اگر عمداً کمتر يا بيشتر شود باطل است.

مسأله 564 ـ اگر عمداً از ابتدا قصد کند که کمتر از هفت دور يا بيشتر بجاآورد طواف او باطل است، اگر چه هفت دور انجام دهد. و اگر قصد انجام کمتر يا بيشتر از روى جهل و غفلت و فراموشى نيز باشد به احتياط مستحب طواف را اعاده کند.

مسأله 565 ـ اگر از ابتدا قصد هفت دور داشته، ولى در

(188صفحه)

اثنا قصد کمتر يا بيشتر کند. از همانجا که قصد کرده طواف او باطل مى شود. و بايد با قصد هفت دور طواف را از همانجا تکميل کند. و اگر با همين قصد بيشتر از هفت دور بجاآورد طواف باطل است.

مسأله 566 ـ اگر از ابتدا قصد بيش از هفت دور کند اما قصدش اين باشد که هفت دور را به عنوان واجب و مقدار اضافى را مستحبى يا تبرعى بجاآورد اشکالى ندارد. کمااينکه اگر بعد از انجام هفت دور طواف واجب يک دور يا بيشتر را به گمان استحباب به آن اضافه کند طواف او صحيح است.

مسأله 567 ـ قِران(1) در طوافِ واجب جايز نيست، و در طوافِ مستحب مکروه است.

مسأله 568 ـ اگر از ابتداى طواف قصد قران داشته باشد احتياط در اعاده طواف است. اما اگر بعد از تمام شدن طواف اول قصد قران کند طواف او صحيح است.

مسأله 569 ـ اگر يک دور يا بيشتر به طواف اضافه کند

1 ـ قِران، يعنى دو طواف را بدون انجام نماز طواف پشت سر هم بجاآوردن.

(189صفحه)

به قصد اينکه مابقى را طواف ديگرى قرار دهد حکم قران را دارد که حرام است.

مسأله 570 ـ اگر از ابتدا يا در اثناى طواف قصد بيش از هفت دور کند به نيت اين که مقدار اضافه طواف مستقلى باشد موجب بطلان طواف او مى شود، و به احتياط واجب بايد اعاده کند.

مسأله 571 ـ اگر سهواً بيش از يک دور به طواف اضافه کند احتياط آن است که به قصد قربت و بدون قصد استحباب يا وجوب آن را به هفت دور برساند. و دو رکعت نماز قبل از سعى و دو رکعت بعد از سعى بجا آورد، و به احتياط مستحب دو رکعت بعد از سعى را براى غير فريضه قرار دهد.

مسأله 572 ـ اگر سهواً کمتر از يک دور به طواف اضافه کرده، آن را رها کند و طوافش صحيح است.

مسأله 573 ـ اگر عمداً مقدارى به طواف اضافه کند، مثلا پس از پايان دور هفتم از حجرالاسود تا مقام ابراهيم را به قصد طواف برود طوافش باطل است.

مسأله 574 ـ اگر به گمان اينکه مقدارى از طواف را

(190صفحه)

اشتباه انجام داده، همان مقدار را به جاآورد و سپس معلوم شود که آن مقدار اوليه باطل نبوده طواف او باطل است.

مسأله 575 ـ اگر به گمان اينکه طواف 14 دور است با قصد 14 دور طواف نموده، طواف او باطل است.

مسأله 576 ـ اگر از ابتدا قصد انجام دادن کمتر از هفت دور را داشته باشد طواف او باطل است. و اگر با قصد هفت دور شروع کند ولى کمتر از هفت دور بجا آورد، اگر موالات عرفيه بهم بخورد حکم قطع طواف را دارد.

مسأله 577 ـ به احتياط واجب در طواف موالات عرفيه بايد رعايت شود. يعنى بايد هفت دور عرفاً به صورت متوالى و پى در پى انجام شود، به طورى که يک عمل محسوب شود. بنابراين نبايد بين شوطها و اجزاء طواف آنقدر فاصله ايجاد شود که عرفاً پى در پى شمرده نشود.

مسأله 578 ـ براى رفع خستگى در بين طواف جايز است بنشيند يا دراز بکشد، مشروط بر اينکه موالات عرفيه بهم نخورد. و اگر استراحت آن قدر طولانى شد

(191صفحه)

که موالات عرفيه بهم بخورد طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند، سپس احتياطاً يک طواف ديگر بجاآورد.

مسأله 579 ـ شخص تا مطمئن نشده که موالات عرفيه بهم خورده نمى تواند طواف را از سربگيرد. و بايد همان طواف را ادامه دهد، هر چند قبل از سه دور و نيم باشد.

مسأله 580 ـ فاصله انداختن حدود ده تا پانزده دقيقه در طواف براى رفع خستگى و تطهير مخلّ به موالات نيست، ولى بيش از اين مقدار يا اشتغال به کارهاى خارج از طواف، مثل خواندن قرآن و نماز مستحبى و امثال آن موجب بهم خوردن موالات است.

مسأله 581 ـ اگر عمداً يک يا چند دور از طواف کم کند واجب است آن را اتمام کند، و اگر اتمام نکند حکم کسى را دارد که عمداً طواف را ترک کند. خواه عالم به مسأله باشد يا جاهل.

مسأله 582 ـ احتياط مستحب آن است که طواف واجب را قطع نکند. و قطع طواف به اين نيست که قصد قطع طواف را بکند. بلکه به اين است که موالات را بهم

(192صفحه)

بزند.

مسأله 583 ـ اگر طواف را قطع کند و قبل از فوت موالات عرفيه طواف ديگرى را شروع کند طوافش باطل است، و بايد طواف اول را طبق احکام قطع طواف انجام دهد، و اعمال پس از آن را بجا آورد.

مسأله 584 ـ اگر فرد به هر علتى طواف خود را قطع کند و دومرتبه شروع به طواف کند، اگر طواف دوم را به قصد ما فى الذمه ـ اعم از اتمام يا اعاده ـ بجا آورد صحيح است. و در غير اين صورت احتياطاً طواف اول را اگر بعد از دور چهارم قطع کرده تکميل کند و نماز آن را بخواند، و سعى و تقصير را اگر بجا آورده بنابر احتياط واجب اعاده کند.

مسأله 585 ـ اگر سهواً مقدارى از طواف را کم کند و قبل از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد آن را تکميل کند. و اگر بعد از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد طبق احکام قطع طواف عمل کند. واگر اصلا متوجه نشود تا به وطن برگردد در صورت امکان بايد خودش وگرنه نايبش طواف را طبق احکام قطع انجام دهد.

(193صفحه)

مسأله 586 ـ احکام قطع طواف به شرح زير است:

1 ـ بعد از قطع طواف و قبل از بهم خوردن موالات عرفيه مجدداً قصد انجام طواف کند، در اين صورت بايد طواف را تکميل کند، و نمى تواند طواف را از سربگيرد.

2 ـ قبل از سه دور و نيم طواف را قطع کند، و موالات عرفيه بهم بخورد، در اين صورت طواف قبلى باطل است، و بايد طواف را اعاده کند.

3 ـ بعد از سه دور و نيم و قبل از پايان دور چهارم طواف را قطع کند، و موالات عرفيه بهم بخورد، در اين صورت بايد طواف ناقص را تکميل کند، و پس از خواندن نماز آن، طواف را اعاده کند.

4 ـ بعد از دور چهارم طواف را قطع کند، و موالات عرفيه بهم بخورد، در اين صورت بايد طواف را تکميل کند.

مسأله 587 ـ لازم نيست از همان نقطه که طواف را قطع کرده طواف را تکميل کند. بلکه اگر از محاذات آن ادامه دهد کفايت مى کند و صحيح است. همانطور که مى تواند قبل از نقطه اى که قطع شده با نيت اين که

(194صفحه)

محل قطع طواف، ابتداى تکميل طواف او باشد مشغول طواف شود.

مسأله 588 ـ قطع طواف به جهت شرکت در نماز جماعت يا خواندن نماز در وقت فضيلت آن مانعى ندارد. و اگر وقت نماز تنگ باشد واجب است طواف را قطع کند. و سپس طواف را طبق احکام قطع بجا آورد.

مسأله 589 ـ اگر از ادامه طواف به دليلى معذور شد ـ مثلا محدث يا بيهوش شد، يا نماز جماعت برقرار شد، يا مأموران حرم مشغول شستشوى مطاف شدند ـ طبق احکام قطع طواف عمل کند.

مسأله 590 ـ اگر در حال سعى يادش آمد که طواف را ناقص انجام داده بايد سعى را رها کند و طواف را تکميل کند و پس از نماز آن، سعى را تکميل کند، و اگر طواف اول را کمتر از سه دور ونيم بجا آورده، پس از تکميل طواف به احتياط مستحب طواف را اعاده کند.

مسأله 591 ـ کسى که در بين سعى متوجه شود طواف را بيش از هفت دور انجام داده است، بنابر احتياط سعى را رها کند، سپس طواف و اعمال بعد از آن را اعاده کند.

(195صفحه)

مسأله 592 ـ کسى که پياده طواف مى کند بايد قدمها را به اختيار خودش بردارد. لذا اگر او را بى اختيار ببرند ـ يعنى طورى حرکت دهند که قدم برداشتن به اختيار او نباشد ـ بايد برگردد واز همان جا طواف را به اختيار خود ادامه دهد.

مسأله 593 ـ بنابر آنچه در مسأله قبل ذکر شد اگر ازدحام و فشار جمعيت باعث شود که به جلو برود يا به چپ و راست متمايل شود ولى قدمها را به اختيار خود بردارد ضررى به طواف نمى زند.

مسأله 594 ـ همان گونه که گذشت کسى که مقدارى از طواف را بى اختيار انجام داده بايد برگردد و از همانجا طواف را ادامه دهد. و اگر آن دور را رها کند و از حجرالاسود آن دور را شروع کند طواف او اشکال دارد. بلى اگر اعاده از همان مکان مستلزم عسر و حرج باشد و وقت خلوت هم پيدا نکند که تمام طواف را به اختيار خود بجاآورد مى تواند به همين طواف اکتفا کند و صحيح است.

مسأله 595 ـ کسى که مى داند در اثناى طواف مقدارى

(196صفحه)

از آن بدون اختيار انجام مى شود نمى تواند از ابتدا قصد کند که آن مقدار را به عنوان سواره طواف کند. بلکه بايد طواف را شروع کند و اگر به کلى سلب اختيار از او نشود طواف صحيح است. و اگر سلب اختيار شد در صورت امکان جبران کند، و اگر جبران مستلزم عسر و حرج باشد و نتواند در وقت خلوت طواف کند طواف او صحيح است.

مسأله 596 ـ کسى که مى داند مقدارى از طواف را بى اختيار انجام مى دهد نمى تواند نايب بگيرد، بلکه بايد خودش طبق مسأله قبل انجام دهد.

مسأله 597 ـ شک در دورهاى طواف موجب بطلان طواف است. بنابراين اگر قبل از رسيدن به حجرالاسود شک کند که دور ششم است يا هفتم، و... طواف او باطل است.

مسأله 598 ـ ظن و گمان در عدد دورها حکم شک را دارد.

مسأله 599 ـ در فرض سابق براى از سر گرفتن طواف لازم نيست از مطاف خارج شود، بلکه مى تواند

(197صفحه)

بلافاصله طواف را از نو شروع کند.

مسأله 600 ـ کسى که در حال طواف در تعداد دورها شک کند نبايد در حال شک طواف را ادامه دهد. بلکه بايد فکر کند و اگر به يک طرف شک اطمينان پيدا کرد طبق آن عمل کند، و الاّ طواف را از ابتدا شروع کند.

مسأله 601 ـ اگر بعد از انصراف از طواف و داخل شدن در نماز طواف در تعداد دورهاى طواف شک کند به شک خود اعتنا نکند و طواف صحيح است، بلکه ظاهراً شک بعد از انصراف و قبل از داخل شدن در نماز هم همين حکم را دارد.

مسأله 602 ـ اگر بعد از رسيدن به حجرالاسود شک کند که هفت دور زده يا بيشتر، به شک خود اعتنا نکند، و طوافش صحيح است.

مسأله 603 ـ اگر از گفته ديگرى اطمينان پيدا کند که دور چندم طواف او است مى تواند طبق اطمينان خود عمل کند، ولى اگر اطمينان پيدا نکرد نمى تواند به گفته او عمل کند.

مسأله 604 ـ شخصى که در شمارش شوطهاى طواف

(198صفحه)

به گفته همراهش اعتماد کرد چنانچه بعد از انصراف از طواف در عدد شوطها شک کند، به آن اعتنا نکند و طواف محکوم به صحت است.

مسأله 605 ـ کثيرالشک به شک خود اعتنا نکند، و طبق حکم کثيرالشک در نماز عمل کند، و احتياط در اين است که کسى را بگمارد تا تعداد اشواط را به او بگويد و طبق آن عمل کند.

شروع طواف از حجرالأسود و ختم به آن

مسأله 606 ـ لازم است طواف را عرفاً از حجرالاسود شروع و به آن ختم کند. و با توجه به اينکه محدوده مقابل حجرالاسود نسبتاً وسيع است، لذا از هر نقطه طواف را شروع کرد صحيح است، مشروط بر اينکه در محاذات همان نقطه طواف را تمام کند. و براى تعيين محاذات از دقتهاى اهل وسواس اجتناب کند.

مسأله 607 ـ لازم نيست که در کنار حجرالاسود نيت طواف کند. بلکه اگر قبل از آن قصدش اين باشد که طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع مى کنم کافى

(199صفحه)

است.

مسأله 608 ـ لازم نيست در بين طواف براى هر دور محاذات حجرالاسود را تعيين کند. بلکه اگر براى تعيين محاذات آنگونه که اهل سنت و برخى از افراد نادان دقتهاى وسواسى مى کنند عمل کند موجب اشکال مى شود.

مسأله 609 ـ اگر طواف را قبل از حجرالاسود شروع کند و به همانجا ختم کند طواف باطل است. اگر چه در مصداق اشتباه کند. مثلا به گمان اينکه حجرالاسود در رکن يمانى است طواف را از آنجا شروع کند.

مسأله 610 ـ در فرض سابق اگر از رکن يمانى شروع کند و در حين طواف متوجه شود و طواف را به حجرالاسود نيز ختم کند طوافش باطل است. ولى اگر قصدش اين باشد که ابتداى طواف او از موضع معتبر شرعى باشد و به حجرالاسود ختم کند طوافش صحيح است. هر چند احتياط در اعاده طواف و نماز آن است.

(200صفحه)

محدوده طواف (مطاف)

مسأله 611 ـ طواف بايد در محدوده فاصله بين کعبه و مقام ابراهيم که 5/26 ذراع(1) است انجام شود. و در قسمت حجر اسماعيل مبدأ ديوار حجر است نه کعبه.

محدوده طواف را «مطاف» نيز مى گويند.

مسأله 612 ـ اگر از پشت مقام ابراهيم يا روى شاذروان(2) که جزء کعبه است طواف کند طواف او باطل است، و بايد اعاده کند.

مسأله 613 ـ اگر بعضى از دورها را خارج از محدوده مذکور انجام دهد بايد آن دور را اعاده کند، و الاّ طواف او باطل است.

مسأله 614 ـ اگر قسمتى از يک دور را خارج از محدوده مطاف يا روى شاذروان برود بايد برگردد و از همان جا طواف را در محدوده ادامه دهد. اما اگر داخل حجر اسماعيل يا روى ديوار حجر برود تدارک آن مقدار

1 ـ هر ذراع حدود نيم متر است.

2 ـ پايين اطراف ديوار کعبه برآمدگى شيب دارى وجود دارد که آن را شاذروان مى نامند.

(201صفحه)

کفايت نمى کند. بلکه بايد آن دور را از نو شروع کند.

مسأله 615 ـ بنابر آنچه گذشت اگر چه محدوده طواف در قسمت حجر اسماعيل نيز 5/26 ذراع است و طواف در آن محدوده صحيح است. ولى با توجه به فاصله بين ديوار حجر تا ديوار کعبه که حدود 5/20 ذراع است. احتياط مستحب آن است که طواف در شش ذراع باقيمانده انجام شود.

مسأله 616 ـ اگر از روى جهل يا غفلت يا فراموشى در خارج از مطاف طواف کند طواف او باطل است، و حکم کسى را دارد که از روى جهل يا غفلت يا فراموشى طواف را انجام نداده باشد.

مسأله 617 ـ اگر سهواً بعضى از دورها را از داخل حجراسماعيل برود و بعد از تمام شدن اعمال حج تمتع متوجه شود، بنابر احتياط آن دورها را اعاده کند و نماز طواف را بخواند، و مجدداً طواف و نماز آن را اعاده کند، و بنابر احتياط سعى را هم اعاده کند. و اگر طواف عمره بوده تقصير را نيز احتياطاً اعاده کند.

مسأله 618 ـ دست گذاشتن به ديوار کعبه و بوسيدن آن

(202صفحه)

و دست گذاشتن روى ديوار حجراسماعيل در حال حرکت هنگام طواف بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد آن مقدار را اعاده کند.

مسأله 619 ـ اگر به خاطر ازدحام جمعيت نتواند در مطاف طواف کند بايد به انتظار خلوت شدن باشد. و چنانچه وقت تنگ شد يا احتمال خلوت شدن در هيچ يک از ساعات شبانه روز وجود نداشت مى تواند خارج از محدوده طواف کند. البته با رعايت الاقرب فالاقرب.

مسأله 620 ـ کسى که به محدوده مطاف آگاهى ندارد اگر از اول وارد مطاف شود و طواف را شروع کند و پس از پايان طواف شک کند که از مطاف خارج شده يا خير، طوافش صحيح است. اما اگر شک دارد که از اول وارد مطاف شده يا خير، نمى تواند به آن اکتفا کند، و بايد طواف را اعاده کند.

مسأله 621 ـ اگر ازدحام جمعيت در محدوده طواف به گونه اى است که خانم ها مى دانند مردان نامحرم خواه ناخواه به آنها تنه مى زنند لازم است طواف را در محدوده انجام دهند، و حتى الامکان مراقب باشند خود

(203صفحه)

را از تنه زدن نامحرم دور نگه دارند.

مسأله 622 ـ نظافت مسجدالحرام يا تشکيل صفوف جماعت مجوز خروج از محدوده طواف نمى شود، و بايد در فرصت مناسب در محدوده طواف کند. و اگر امور مذکور باعث قطع طواف شود بايد طبق احکام قطع طواف عمل شود.

جهت گردش به دور کعبه

مسأله 623 ـ در حال طواف بايد کعبه در سمت چپ طواف کننده واقع شود. يعنى به طور متعارف به سمت چپ دور بزند، ولى لازم نيست شانه شخص حقيقتاً به سمت کعبه باشد، لذا اگر در هنگام دور زدن مخصوصاً در حجراسماعيل کعبه مقدارى به پشت يا جلو متمايل شود، اشکال ندارد.

مسأله 624 ـ اگر به هر علتى مقدارى از طواف بر خلاف متعارف انجام شد، مثلا رو به کعبه يا پشت به آن يا عقب عقب طواف کرد، بايد آن مقدار را جبران کند.

(204صفحه)

مسأله 625 ـ لازم نيست هميشه صورت طواف کننده به طرف جلو باشد، بلکه جايز است به چپ وراست يا پشت سر نگاه کند، بطورى که در حال طواف بدن کاملاً روبه کعبه يا پشت به کعبه نشود.

(205صفحه)