Skip Navigation Linksخانه موضوعات عقود عاریه

عاریه

عاریه
عاریهذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


عاریه یکی از اقسام عقود است.


معنای لغوی عاریه

[ویرایش]

عاریه در لغت به معنای هر چیزی است که قابل داد و ستد باشد و وجه تسمیۀ آن عار بودن اخذ عاریه است.

تعریف اصطلاحی عاریه

[ویرایش]

در اصطلاح حقوقی نیز عقدی است که به موجب آن، یکی از طرفین عقد به دیگری اجازه می‌دهد که از عین مال او مجاناً استفاده کند. عاریه دهنده را معیر و عاریه گیرنده را مستعیر می‌گویند.
«عاریه» آن است که کسی مال خود را در اختیار کسی بگذارد تا از آن استفاده کند و چیزی هم به عنوان «اجرت» یا به عنوان دیگر از او نگیرد. [۱]

احکام عاریه

[ویرایش]

برای صحت عقد عاریه، عاریه دهنده باید اهلیت داشته باشد. علاوه بر آن باید مالک منافع مالی باشد که به عاریه می‌دهد، اگر چه مالک عین مال نباشد؛ بنابراین صاحب حق انتفاع از چیزی، می‌تواند آن را به دیگری عاریه دهد، مگر این‌که شرط مباشرت شده باشد. طرفین عقد عاریه باید علاوه بر اهلیت، قصد بر عاریه نیز داشته باشند.
هر چیزی که بتوان با بقاء اصلش از آن منتفع شد، می‌تواند موضوع عقد عاریه قرار گیرد. منفعتی که مقصود از عاریه است باید مشروع و عقلائی باشد.
بنابراین خانه، اتومبیل، باغ، میز و صندلی و... که با استفاده از آن، عینش از بین نمی‌رود، قابل عاریه دادن است؛ ولی انواع خوراکی را نمی‌توان عاریه داد. مال مورد عاریه باید معین و معلوم نیز باشد.
«عاریه، عقدی جائز است، بنابراین طرفین عقد می‌توانند هرگاه که بخواهند آن را بر هم زنند». [۲]
تعیین مدت در آن نیز نمی‌تواند نوع عقد را تغییر دهد؛ به عنوان مثال اگر عاریه اتومبیل به مدت ده روز باشد، می‌توان قبل از ده روز عقد را فسخ کرد؛ چرا که عاریه از نوع عقد جائز است.


ارکان عاریه

[ویرایش]

عاریه دهنده را «معیر»، عاریه گیرنده را «مستعیر» و مال عاریه داده شده را «عین مُستعاره» می ‏گویند.

وظائف و تعهدات معیر (عاریه دهنده)

[ویرایش]

۱) عدم مسئولیت معیر در خسارت­های احتمالی؛
«هرگاه مال مورد عاریه دارای عیوبی باشد که برای مستعیر خساراتی وارد کند معیر مسئول خسارات نخواهد بود، مگر این‌که عرفاً مسبّب محسوب شود. [۳]
عدم مسئولیت معیر به این جهت است که او قصد نیکوکاری داشته است؛ مگر این‌که عرفاً مسبب محسوب شود مثلاً‌ اتومبیلی را که فاقد ترمز است، عاریه دهد. در صورت تصادف مستعیر، شخص عاریه دهنده ضامن است.
۲) مخارج نگاه‌داری مال مورد عاریه؛ هزینه‌هائی جهت بقاء مال عارض می­شود مثل رفع خرابی سقف اطاق، رفع گرفتگی چاه که به عهدۀ مالک و معیر می‌باشد و نمی‌توان آن را بر دیگری تحمیل کرد.
«مخارج لازم برای انتفاع از مال عاریه به عهدۀ مستعیر است و مخارج نگهدای آن تابع عرف و عادت است مگر این که شرط خاصی شده باشد». [۴]
بنابراین هزینه‌های انتفاع مثل استعمال بنزین و روغن در اتومبیل یا هزینۀ نگهداری مثل هزینه پارکینگ به عهدۀ مستعیر است ولی هزینۀ بقاء‌ ماشین مثل تعمیرات اساسی و کلّی موتور اتومبیل به عهدۀ مالک خواهد بود؛ مگر این‌که بر خلاف آن توافق شده باشد.

حقوق و تکالیف مستعیر

[ویرایش]

۱) محافظت از مال مورد عاریه؛ عاریه گیرنده باید از مال مورد عاریه محافظت نماید، تا این‌که به صاحبش برگرداند و چون مال مزبور برای انتفاع است، ید مستعیر امانی است لذا مجاز به تعدی و تفریط در مورد مال مورد عاریه نیست، به عنوان مثال اگر حیوانی را به عاریه می‌گیرد، باید آب و غذایش را به موقع بدهد.
«مستعیر ضامن تلف یا نقصان مال عاریه نمی‌باشد مگر در صورت تفریط یا تعدی» [۵]
پس اگر تعدی و تفریط نکند و خسارتی به مال وارد شود؛ چون او امین محسوب می‌شود، ضامن نخواهد بود.
۲) بهره‌برداری متعارف؛ عاریه برای انتفاع مجانی است ولی باید به طور متعارف باشد، مثلاً از حیوان سواری، نمی‌توان به عنوان بارکشی استفاده کرد.
۳) ممنوعیت در تصرف غیر؛
«مستعیر نمی‌تواند مال عاریه را به هیچ نحوی به تصرف غیر دهد مگر به اذن معیر و الاّ تعدی محسوب می‌شود و ضامن خواهد بود.» [۶]


شرط ضمان بر عاریه گیرنده

[ویرایش]

«اگر بر مستعیر شرط ضمان شود، مسئول هر کسر و نقصانی خواهد بود اگر چه مربوط به عمل او نباشد». [۷]
بنابراین در صورت شرط ضمان، عاریه گیرنده مسئول خواهد بود.

شرط عین در صحت عاریه

[ویرایش]

عین مستعاره باید به گونه‏ای باشد که استفاده حلال از آن با بقای اصل آن، امکان داشته باشد؛ مانند لباس و ظرف، ولی اگر به گونه‏‌ای باشد که در صورت استفاده، اصل آن از بین برود- مانند میوه و غذا- عاریه دادن آن صحیح نیست و می‏توان آن را «اباحه» کرد.

عاریه طلا و نقره

[ویرایش]

اصل در عاریه، عدم ضمان مستعیر است. اما قانون­گذار مواردی را استثناء کرده می­گوید:
«در عاریه طلا و نقره اعم از مسکوک و غیرمسکوک، مستعیر ضامن است هر چند که شرط ضمان نشده و تعدی و تفریط هم نکرده باشد». [۸]
این به جهت ارزش زیاد طلا و جواهرات است که قانون­گذار را وادار کرده است، حمایت بیشتری از صاحب طلا و نقره بکند. البته در عاریه طلا و نقره می‌توان شرط عدم ضمان کرد.

نوع عقد عاریه

[ویرایش]

عاریه نیز مثل ودیعه، عقدی جایز است که هر کدام از «معیر» و «مستعیر» هر وقت خواست می‏تواند مال را پس بگیرد یا پس دهد.

تفاوت عاریه با ودیعه

[ویرایش]

تفاوت عاریه با ودیعه در این است که منظور از ودیعه حفظ و نگه داری مال است و مستودع حق تصرف ندارد، ولی منظور از عاریه این است که مستعیر در مال تصرّف‏ نماید.

حکم تلف شدن عین مستعاره

[ویرایش]

عین مستعاره نیز مثل ودیعه در دست مستعیر امانت است و در غیرصورت تعدی و تفریط، ضامن نمی‏باشد، مگر این که طلا یا نقره و یا «عاریه مضمونه» باشد؛ یعنی: هنگام عاریه دادن، شرط کرده باشند که در صورت تلف یا معیوب شدنِ مال، مستعیر ضامن است، اگر چه تعدّی و تفریط نکرده باشد. [۹]

منابع جهت مطالعه

[ویرایش]

۱) امامی، سید حسن؛ حقوق مدنی، تهران، کتاب­فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم، ج ۲، صص ۱۹۰-۱۸۰.
۲) انصاری، مسعود؛ دانشنامۀ حقوق خصوصی، تهران، محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول، ج ۲، ص ۱۳۴۳.
۳) مدنی، سیدجلال الدین؛ حقوق مدنی، تهران، پایدار، ۱۳۸۵، چاپ اول، صص ۱۴۰-۱۳۳.

پانویس

[ویرایش]
 

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

نظر سایر مراجع

No image

اگر شخص جنب، یقین داشته باشد در صورتی که بخوابد تا اذان صبح بیدار نمی شود، آیا خوابیدن برای او جایز است؟

No image

عاریه (آیت الله ناصر مکارم شیرازی)

No image

دیات

No image

دیات

No image

دیـات

No image

دیات

پر بازدیدترین ها

No image

حجر چیست

No image

تعریف رهن

No image

اجاره

No image

عاریه

No image

نکاح

Powered by TayaCMS