شکیات نماز (آیت الله حسین مظاهری)

شکيّات نماز

شکيّات نماز 21 قسم است، شش قسم آن شکهايى است که نماز را باطل مى‌کند و به شش قسم آن نبايد اعتنا کرد و نه قسم ديگر آن صحيح است.

شکهاى مُبْطِل (باطل کننده)

مسأله :

شکهايى که نماز را باطل مى‌کند، شش مورد است:

اوّل: شک در شماره رکعتهاى نماز دو رکعتى‌واجب‌مثل‌نمازصبح ونمازمسافر.

دوّم: شک در شماره رکعتهاى نماز سه رکعتى.

سوّم: آنکه در نماز چهار رکعتى شک کند که يک رکعت خوانده يا بيشتر.

چهارم: آنکه در نماز چهار رکعتى پيش از تمام شدن سجده دوّم شک کند که دو رکعت خوانده يا بيشتر.

پنجم: شک در رکعات نماز در حال رکوع و سجود يا در حال رفتن به سجده يا برخاستن از سجده.

ششم: شک در رکعتهاى نماز که نداند چند رکعت خوانده است.

مسأله :

اگر يکى از شکهاى باطل کننده براى انسان پيش آيد، نمى‌تواند نماز را به هم بزند، بلکه بايد به قدرى فکر کند تا شک مستقر شود به اين معنى که از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.

شکهاى غير قابل اعتناء

شش مورد است :

1 - شک در چيزى که محلّ آن گذشته است

مسأله :

اگر در بين نماز شک کند که يکى از کارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلاً شک کند که حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول کارى که بايد بعد از آن انجام دهد نشده، بايد آنچه را که در انجام آن شک کرده بجا آورد، و اگر مشغول کارى که بايد بعد از آن انجام دهد شده، به شک خود اعتنا نکند.

مسأله :

اگر در بين خواندن آيه‌اى شک کند که آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتى آخر آيه را مى‌خواندشک‌کند که اوّل آن راخوانده يا نه، بايدبه‌شک‌خود اعتنانکند.

مسأله :

اگر در حالى که به سجده مى‌رود شک کند که رکوع کرده يا نه، يا شک کند که بعد از رکوع ايستاده يا نه، به شک خود اعتنا نکند.

مسأله :

اگر در حال برخاستن شک کند که تشهّد يا سجده را بجا آورده يا نه، بايد اعتنا نکند.

مسأله :

اگر شک کند که سلام نماز را گفته يا نه، يا شک کند درست گفته يا نه، چنانچه مشغول کارى شده باشد نظير گفتن اللَّه اکبر بعد از سلام، بايد به شک خود اعتنا نکند و همچنين اگر در صحيح گفتن سلام شک کند بايد به شک خود اعتنا ننمايد چه مشغول کار ديگرى شده باشد يا نه.

2 - شک بعد از سلام

مسأله :

هرگاه بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحيح بوده يا نه، خواه شک مربوط به عدد رکعتهاى نماز باشد، يا شرايط نماز مانند قبله و طهارت يا اجزاى نماز مانند رکوع و سجود، به شک خود اعتنا نکند.

3 - شک بعد از وقت

مسأله :

اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده يا نه، يا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نيست، ولى اگر پيش از گذشتن وقت شک کند که نماز خوانده يا نه، يا گمان کند که نخوانده، بايد آن نماز را بخواند بلکه اگر گمان کند که خوانده، بايد آن را بجا آورد.

مسأله :

اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار رکعت نماز خوانده ولى نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر، بايد چهار رکعت نماز قضا به نيّت نمازى که بر او واجب است بخواند.

مسأله :

اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند يک نماز خوانده ولى نداند سه رکعتى خوانده يا چهار رکعتى، بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.

4 - شکّ کسى که زياد شکّ مى‌کند (کثير الشکّ)

مسأله :

اگر کسى در يک نماز سه مرتبه شک کند، يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نمازصبح و ظهر و عصر شک‌کند، کثيرالشک است و چنانچه‌زياد شک کردن او از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، به شک خود اعتنا نکند.

مسأله :

کثير الشّک اگر در بجا آوردن چيزى شک کند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمى‌کند، بايد بنا بگذارد که آن را بجا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده يا نه، بايد بنا بگذارد که رکوع کرده است، و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل مى‌کند بايد بنا بگذارد که آن را انجام نداده مثلاً اگر شک کند که يک رکوع کرده يا بيشتر چون زياد شدن رکوع نماز را باطل مى‌کند بايد بنا بگذارد که بيشتر از يک رکوع نکرده است.

مسأله :

کسى که در يک چيز نماز زياد شک مى‌کند، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شک‌کندبايدبه‌دستور شک‌عمل نمايد، مثلاً کسى که زياد شک مى‌کند سجده کرده يا نه، اگر در بجا آوردن رکوع شک کند بايد به دستور شک رفتار نمايد.

مسأله :

کسى که در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زياد شک مى‌کند اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شک کند، بايد به دستور شک رفتار نمايد.

مسأله :

کسى که وقتى در جاى مخصوصى نماز مى‌خواند زياد شک مى‌کند، اگر در غير آنجا نمازبخواند و شکى‌براى او پيش‌آيد، بايد به دستور شک عمل نمايد.

مسأله :

اگر انسان شک کند که کثير الشّک شده يا نه، بايد به دستور شک عمل کند. و کثير الشّک تا وقتى يقين نکند که به حال معمولى مردم برگشته، بايد به شک خود اعتنا نکند.

مسأله :

کسانى که بسيار شک مى‌کنند يا زود يقين به چيزى پيدا مى‌کنند که به آنها وسواسى مى‌گويند، يقين و گمان و شک آنها اعتبار ندارد و بايد طبق متعارف مردم عمل کنند بلکه بايد بر آنچه که به نفع آنهاست بنا بگذارند مثلاً کسى که وسواسى در طهارت و نجاست است، اگر شک کرد بلکه اگر يقين کرد که نجاست به او ترشّح کرده است بايد اعتنا نکند و همين مقدار که يک مرتبه مثلاً چيز نجسى را زير شير آب گرفت، پاک بداند. و وسواسى اگر به شک بلکه به يقين خود اعتناکند، حرام و موجب خسران دنيا و آخرت اوست.

5 - شک امام و مأموم

مسأله :

اگر امام جماعت در نماز شک کند که مثلاً سه رکعت خوانده يا چهار رکعت، يا دو سجده کرده يا يک سجده، بايد به گفته مأموم عمل کند و همچنين اگر مأموم شک کند بايد از امام‌پيروى کند و به شک خود اعتنا ننمايد.

مسأله :

مأموم براى آگاه کردن امام مى‌تواند ذکرى نظير اللَّه اکبر بگويد.

6 - شک در نماز مستحبّى

مسأله :

اگر در شماره رکعتهاى نماز مستحبّى شک کند، چنانچه طرف بيشتر شک نماز را باطل مى‌کند بايد بنا را بر کمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده يا سه رکعت، بايد بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بيشتر شک نماز را باطل نمى‌کند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده يا يک رکعت، به هر طرف شک عمل کند نمازش صحيح است.

مسأله :

اگر در نماز نافله کارى کند که براى آن سجده سهو واجب مى‌شود، يا يک سجده يا تشهّد را فراموش نمايد، لازم نيست بعد از نماز، سجده سهو يا قضاى سجده و تشهّد را بجا آورد.

شکهاى صحيح

مسأله :

در نُه صورت اگر در شماره رکعتهاى نماز چهار رکعتى شک کند، بايد کمى فکر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يک طرف شک پيدا کرد، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام کند و در غير اين صورت به دستورهايى که گفته مى‌شود عمل نمايد و آن نُه صورت از اين قرار است:

اوّل: آنکه بعد از سر برداشتن از سجده دوّم شک کند دو رکعت خوانده يا سه رکعت، که بايد بنا بگذارد سه رکعت خوانده و يک رکعت ديگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز يک رکعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.

دوّم: شک بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوّم که بايد بنا بگذارد چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو رکعت نماز احتياط ايستاده بخواند.

سوّم: شک بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوّم که بايد بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد.

چهارم: شک بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوّم که بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام‌کند و بعد از نماز دو سجده‌سهو بجا آورد.

پنجم: شک بين سه و چهار که در هر جاى نماز باشد بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز يک رکعت نماز احتياط ايستاده يا دو رکعت نشسته بجا آورد.

ششم: شک بين چهار و پنج در حال ايستاده که بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و يک رکعت نماز احتياط ايستاده يا دو رکعت نشسته بجاآورد.

هفتم: شک بين سه و پنج در حال ايستاده که بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو رکعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.

هشتم: شک بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده که بايد بنشيند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز دو رکعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد.

نهم: شک بين پنج و شش در حال ايستاده که بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله :

اگر يکى از شکهاى صحيح براى انسان پيش آيد نبايد نماز را بشکند و اگر پيش از انجام کارى که نماز را باطل مى‌کند مثل رو گرداندن از قبله، نماز را از سر گيرد نماز دومش هم باطل است، و اگر بعد از انجام کارى که نماز را باطل مى‌کند مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است.

مسأله :

اگر شک او از بين برود و شک ديگرى برايش پيش آيد، مثلاً اوّل شک کند که دو رکعت خوانده يا سه رکعت، بعد شک کند که سه رکعت خوانده يا چهار رکعت بايد به دستور شک دوّم عمل نمايد.

مسأله :

اگر بعد از نماز شک کند که در نماز مثلاً بين دو و چهار شک کرده يا بين سه و چهار، بايد دوباره نماز را بخواند.

مسأله :

اگر بعد از نماز بفهمد که در نماز شکّى براى او پيش آمده ولى نداند از شکهاى باطل کننده بوده يا صحيح، و اگر از شکهاى صحيح بوده کدام قسم آن بوده است، بايد دوباره نماز را بخواند.

مسأله :

کسى که نشسته نماز مى‌خواند اگر شکّى کند که بايد براى آن يک رکعت نماز احتياط ايستاده يا دو رکعت نشسته بخواند، بايد دو رکعت نشسته بجا آورد بلکه اگر شکّى کند که بايد براى آن دو رکعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو رکعت نشسته بجا آورد.

مسأله :

کسى که ايستاده نماز مى‌خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد نماز احتياط را نشسته بجا آورد.

مسأله :

کسى که نشسته نماز مى‌خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد بايد نماز احتياط را ايستاده بخواند.

نماز احتياط

مسأله :

کسى که نماز احتياط بر او واجب است، بايد بعد از سلام نماز بدون اين که کار ديگرى انجام دهد نيّت نماز احتياط کند و تکبير بگويد و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نمايد پس اگر يک رکعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهّد بخواند و سلام دهد و اگر دو رکعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده يک رکعت ديگر مثل رکعت اوّل بجا آورد و بعد از تشهّد سلام دهد.

مسأله :

نماز احتياط اذان و اقامه و سوره و قنوت ندارد و بايد حمد و حتّى بسم‌اللَّه آن را آهسته بخواند.

مسأله :

اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد که رکعتهاى نمازش کم بوده، چنانچه کارى که نماز را باطل مى‌کند انجام نداده، بايد آنچه از نماز نخوانده، بخواند و براى سلام بى‌جا دو سجده سهو بنمايد. و اگر کارى که نماز را باطل مى‌کند انجام داده، مثلاً پشت به قبله کرده، بايد نماز را دوباره بجا آورد.

مسأله :

اگر بعد از نماز احتياط بفهمد کسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده مثلاً در شک بين سه و چهار، يک رکعت نماز احتياط بخواند بعد بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، نمازش صحيح است، ولى اگر بفهمد کسرى نماز کمتر يا بيشتر از نماز احتياط بوده بايد نماز را دوباره بخواند.

مسأله :

اگر شک کند نماز احتياطى را که بر او واجب بوده بجا آورده يا نه، در صورتى که مشغول کار ديگرى نشده باشد بايد نماز احتياط را بخواند و اگر مشغول کار ديگرى شده است به شک خود اعتنا نکند.

مسأله :

اگر در نماز احتياط رکنى را زياد کند يا مثلاً به جاى يک رکعت دو رکعت بخواند نماز احتياط باطل مى‌شود و بايد اصل نماز را بخواند.

مسأله :

اگر در نماز احتياط چيزى که رکن نيست سهواً کم يا زياد شود سجده سهو ندارد.

مسأله :

اگر نماز احتياط و قضاى يک سجده يا قضاى يک تشهّد يا دو سجده سهو بر او واجب شود بايد اوّل نماز احتياط را بجا آورد.