مسأله 1176 :
شکهائى که نبايد به آنها اعتنا کرد از اين قرار است : (( اول )) شـک در چـيزى که محل بجا آوردن آن گذشته است : مثل آنکه در رکوع شک کند که حمد را خوانده يا نه .
(( دوم )) شک بعد از سلام نماز.
(( سوم )) شک بعد از گذشتن وقت نماز.
(( چهارم )) شک کثير الشک , يعنى کسى که زياد شک مى کند.
(( پنجم )) شک امام در شماره رکعتهاى نماز در صورتى که ماموم شماره آنها را بداند, و همچنين شک ماموم در صورتى که امام شماره رکعتهاى نمازرا بداند.
(( ششم )) شک در نمازهاى مستحبى و نماز احتياط.
1 - شک در چيزى که محل آن گذشته است : مسأله 1177 - اگـر در بين نماز شک کند که يکى از کارهاى واجب آن را انجام داده يا نه , مثلا شک کند که حمد خوانده يا نه , چنانچه مشغول کارى که بايد بعد از آن انجام دهد نشده , بايد آنچه را که در انجام آن شک کرده بجا آورد, و اگر به کارى که بايد بعد از آن انجام دهد مشغول شده , به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1178 :
اگر در بين خواندن آيه اى شک کند که آيه پيش را خوانده يا نه , يا وقتى که آخر آيه را مى خواند شک کند که اول آن راخوانده يا نه , به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1179 :
اگر بعد از رکوع يا سجود شک کند که کارهاى واجب آن , مانند ذکر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه , بايد به شک خوداعتنا نکند.
مسأله 1180 :
اگـر در حـالـى کـه بـه سجده مى رود شک کند که رکوع کرده يانه , لازم است بـرگـشته ورکوع را بجا آورد, واگر شک کند که بعد ازرکوع ايستاده يانه ,بايد به شک خود اعتنا کند.
مسأله 1181 :
اگر در حال برخاستن شک کند که سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه , بايد برگردد و بجا آورد.
مسأله 1182 :
کـسـى کـه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند, اگر موقعى که حمد يا تسبيحات مـى خواند, شک کند که سجده يا تشهد رابجا آورده يا نه , بايد به شک خود اعتنا نکند.
و اگر پيش از آنکه مشغول حمد يا تسبيحات شود شک کند که سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه ,بايد بجا آورد.
مسأله 1183 :
اگر شک کند که يکى از رکنهاى نماز را بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد,مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شک کند که دو سجده را بجا آورده يا نه بايد بجا آورد, و چنانچه بعد يادش بيايد که آن رکن را بجا آورده بود,چون رکن زياد شده نمازش باطل است .
مسأله 1184 :
اگر شک کند عملى را که رکن نيست بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول کارى که بـعـد از آن اسـت نـشـده , بايد آن را بجا آورد, مثلااگر پيش از خواندن سوره شک کند که حمد را خـوانـده يـانـه , بـايـد حـمد را بخواند, و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد که آن را بجا آورده بود, چون رکن زياد نشده نمازش صحيح است .
مسأله 1185 :
اگر شک کند که رکنى را بجا آورده يا نه , مثلا مشغول تشهد است اگر شک کند کـه دو سـجـده را بـجـا آورده يا نه , و به شک خوداعتنا نکند و بعدا يادش بيايد که آن رکن را بجا نـيـاورده , در صـورتـى کـه مـشغول رکن بعد نشده , بايد آن را بجا آورد, و اگر مشغول رکن بعد شـده نـمـازش بـاطـل اسـت , مثلا اگر پيش از رکوع رکعت بعد يادش بيايد که دو سجده را بجا نياورده , بايد بجا آورد, و اگر در رکوع يا بعد از آن يادش بيايد نمازش باطل است .
مسأله 1186 :
اگر شک کند عملى را که رکن نيست بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است شده , بايد به شک خود اعتنانکند, مثلا موقعى که مشغول خواندن سوره است , اگر شک کند که حمد را خوانده يا نه , بايد به شک خود اعتنا نکند, و اگر بعد يادش بيايد که آن را بجا نـيـاورده , در صـورتـى کـه مشغول رکن بعد نشده , بايد بجا آورد, و اگر مشغول رکن بعد شده , نـمـازش صحيح است , بنابر اين اگر مثلا درقنوت يادش بيايد که حمد را نخوانده , بايد بخواند, و اگر در رکوع يادش بيايد نماز او صحيح است .
مسأله 1187 :
اگـر شـک کند که سلام نماز را گفته يا نه , چنانچه مشغول نماز ديگر شده , يا بـواسـطه انجام کارى که نماز را بهم مى زند, از حال نمازگزار بيرون رفته , بايد به شک خود اعتنا نـکـند و اگر پيش از اينها شک کند, بايد سلام را بگويد اگرچه مشغول تعقيب باشد.
و اگر شک کندکه سلام را درست گفته يا نه , به شک خود اعتنا نکند هرچند مشغول تعقيب هم نشده باشد.
2 - شک بعد از سلام : مسأله 1188 - اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحيح بوده يا نه , مثلا شک کند رکوع کرده يا نه , يا بعد از سلام نماز چهار رکعتى شک کند که چهار رکعت خوانده يا پنج رکعت , به شک خود اعتنا نکند, ولى اگر هر دو طرف شک او باطل باشد, مثلا بعد از سلام نماز چهاررکعتى شک کند که سه رکعت خوانده يا پنج رکعت , نمازش باطل است .
3 - شک بعد از وقت : مسأله 1189 - اگـر بعد از گذشتن وقت نماز, شک کند که نماز خوانده يا نه يا گمان کند که نـخـوانده , خواندن آن لازم نيست , ولى اگر پيش ازگذشتن وقت شک کند که نماز خوانده يا نه اگرچه گمان کند که خوانده است , بايد آن نماز را بخواند.
مسأله 1190 :
اگر بعد از گذشتن وقت شک کند که نماز را درست خوانده يا نه , به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1191 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار رکعت نماز خوانده ولى نداند بـه نـيـت ظـهر خوانده يا به نيت عصر, بنابراحتياط چهار رکعت نماز قضا به نيت نمازى که بر او واجب است بخواند.
مسأله 1192 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا, بداند يک نماز خوانده ولى نداند سه رکعتى خوانده يا چهار رکعتى , بايد قضاى نمازمغرب و عشا را بخواند.
4 - کثير الشک ( کسى که زياد شک مى کند ): مسأله 1193 - کثير الشک کسى است که عرفا بگويند زيادشک مى کند يا اينکه حال او به نحوى باشد که در هر سه نماز لا اقل يک مرتبه شک کند, و چنين شخصى به شک خود اعتنا نکند و لکن معتبر است زيادى شک از جهت عارضه موقتى مانند پريشانى خاطر از غضب وترس نباشد.
مسأله 1194 :
کثير الشک اگر در بجا آوردن چيزى از اجزاء نماز شک کند, بايد بنا بگذارد که آن را بـجـا آورده , مثلا اگر شک کند که رکوع کرده يا نه , بايد بنا بگذارد که رکوع کرده است , و اگر در بـجـا آوردن چيزى شک کند که نماز را باطل مى کند, مثل اينکه شک کند که نماز صبح رادو رکعت خوانده يا سه رکعت , بنا را بر صحت مى گذارد.
مسأله 1195 :
کسى که در يک چيز نماز زياد شک مى کند, چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شک کـند, بايد به دستور آن عمل نمايد, مثلا کسى که زياد شک مى کند سجده کرده يا نه , اگر در بجا آوردن رکوع شک کند بايد به دستور آن رفتار نمايد, يعنى اگر به سجده نرفته رکوع رابجا آورد, و اگر به سجده رفته اعتنا نکند.
مسأله 1196 :
کسى که در نماز مخصوصى مثلا در نماز ظهر زياد شک مى کند اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شک کند, بايد به دستورشک رفتار نمايد.
مسأله 1197 :
کسى که وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند, زياد شک مى کند, اگر در غير آنجا نماز بخواند و شکى براى او پيش آيد, بايدبه دستور شک عمل نمايد.
مسأله 1198 :
اگر انسان شک کند که کثير الشک شده يا نه , بايد به دستور شک عمل نمايد.
و کثير الشک تا وقتى يقين نکند که به حال معمولى مردم برگشته , بايد به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1199 :
کسى که زياد شک مى کند, اگر شک کند رکنى را بجا آورده يا نه , و اعتنا نکند بعد يـادش بـيـايـد کـه آن را بـجا نياورده , چنانچه مشغول رکن بعد نشده , بايد آن را بجا آورد, و اگر مـشـغـول رکـن بـعـد شـده نـمـازش بـاطـل است , مثلا اگر شک کند رکوع کرده يا نه و اعتنا نـکـنـد,چـنـانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد که رکوع نکرده است بايد رکوع کند, و اگر در سجده دوم يادش بيايد, نمازش باطل است .
مسأله 1200 :
کسى که زياد شک مى کند, اگر شک کند چيزى را که رکن نيست بجا آورده يا نه و اعـتنا نکند و بعد يادش بيايد که آن رابجا نياورده , چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذاشته , بايد آن را بجا آورد, و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است , مثلا اگر شک کند که حمدخوانده يا نه و اعتنا نکند, چنانچه در قنوت يادش بيايد که حمد نخوانده , بايد بخواند, و اگر در رکوع يادش بيايد, نماز او صحيح است .
5 - شک امام و ماموم : مسأله 1201 - اگر امام جماعت در شماره رکعتهاى نماز شک کند, مثلا شک کند که سه رکعت خـوانده يا چهار رکعت , چنانچه ماموم يقين ياگمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است , امام بايد نماز را تمام کند و خواندن نماز احتياط لازم نيست .
و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و ماموم در شماره رکعتهاى نـمـاز شـک کند, بايد به شک خود اعتنانکند, و بلکه در افعال نماز نيز شک امام با حفظ ماموم به طور يقين و بالعکس اعتبار ندارد.
6 - شک در نماز مستحبى : مسأله 1202 - اگر در شماره رکعتهاى نماز مستحبى شک کند, چنانچه طرف بيشتر شک نماز را باطل مى کند, بايد بنا را بر کمتر بگذارد, مثلااگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده يا سـه رکـعـت , بـايـد بـنـا بـگـذارد کـه دو رکـعـت خوانده است , و اگر طرف بيشتر شک نماز را بـاطـل نـمـى کند, مثلا شک کند که دو رکعت خوانده يا يک رکعت , به هر طرف شک عمل کند, نمازش صحيح است .
مسأله 1203 :
کم شدن رکن نافله را باطل مى کند, ولى زياد شدن رکن آن را باطل نمى کند, پس اگر يکى از کارهاى نافله را فراموش کند وموقعى يادش بيايد که مشغول رکن بعد از آن شده , بايد آن کـار را انـجـام دهـد و دوباره آن رکن را بجا آورد, مثلا اگر در بين رکوع يادش بيايد که سوره حمد را نخوانده , بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به رکوع رود.
مسأله 1204 :
اگر در يکى از کارهاى نافله شک کند, خواه رکن باشد يا غير رکن , چنانچه محل آن نگذشته , بايد بجا آورد, و اگر محل آن گذشته به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1205 :
اگر در نماز مستحبى دو رکعتى گمانش به سه رکعت يا بيشتر برود, بايد اعتنا نـکند و نمازش صحيح است .
و اگر گمانش به دورکعت يا کمتر برود, بايد به همان گمان عمل کند, مثلا اگر گمانش به يک رکعت مى رود بايد يک رکعت ديگر بخواند.
مسأله 1206 :
اگر در نماز نافله کارى کند که براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود, يا يک سجده يا تشهد را فراموش نمايد,لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهد را بجا آورد.
مسأله 1207 :
اگر شک کند که نماز مستحبى را خوانده يا نه , چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طـيار وقت معين نداشته باشد, بنا بگذارد که نخوانده است .
و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شک کند که آن را بجا آورده يا نه , ولى اگر بعداز گذشتن وقت شک کند که خوانده است يا نه , به شک خود اعتنا نکند.