شکهايي که نبايد به آنها اعتنا کرد
مسأله 1176 :
شکهايي که نبايد به آنها اعتنا کرد از اين قرار است:
اوّل شک در چيزي که محلّ بجا آوردن آن گذشته است، مثل آن که در تشهّد شک کند که سجده را بجا آورده يا نه.
دوم شکّ بعد از سلام نماز.
سوم شک بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم شک کثير الشک يعني کسي که زياد شک مي‌کند.
پنجم شک امام در شماره رکعتهاي نماز در صورتي که مأموم شماره آنها را بداند و همچنين شکّ مأموم در صورتي که امام شماره رکعتهاي نماز را بداند.
ششم شک در نماز مستحبّي.
1ـ شک در چيزي که محلّ آن گذشته است
مسأله 1177 :
اگر در بين نماز شک کند که يکي از کارهاي واجب آن را انجام داده يا نه، مثلاً شک کند که حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول کاري که بايد بعد از آن انجام دهد نشده، بايد آنچه را که در انجام آن شک کرده بجا آورد و اگر مشغول کاري که بايد بعد از آن انجام دهد شده، بشکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1178 :
اگر در بين‌خواندن‌آيه‌اي شک کند که آيه پيش را خوانده يا نه،يا وقتي آخر آيه را مي‌خواند شک کند که اوّل آن را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1179 :
اگر بعد از رکوع يا سجود شک کند که کارهاي واجب آن، مانند ذکر وآرام بودن بدن را انجام داده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1180 :
اگر در حالي که به سجده مي‌رود شک کند که رکوع کرده يا نه، يا شک کند که بعد از رکوع ايستاده يا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1181 :
اگر در حال برخاستن شک کند که سجده را بجا آورده يا نه، بايد برگردد وسجده را بجا آورد و اگر در حال برخاستن شک کند که تشهّد را بجا آورده احتياط مستحبّ آن است که تشهّد را به قصد قربت مطلقه بياورد.
مسأله 1182 :
کسي که نشسته ياخوابيده نماز مي‌خواند، اگر موقعي که حمد يا تسبيحات مي‌خواند، شک کند که سجده يا تشهّد را بجا آورده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند و اگر پيش از آن که مشغول حمد يا تسبيحات شود، شک کند که سجده يا تشهّد را بجا آورده يا نه، احتياط واجب آن است که به قصد قربت مطلقه بجا آورد.
مسأله 1183 :
اگر شک کند که يکي از رکنهاي نماز را بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول کاري که بعد از آن است نشده، بايد آن را بجا آورد، مثلاً اگر پيش از خواندن تشهّد، شک کند که دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد. چنانچه بعد يادش بيايد که آن رکن را بجا آورده، چون رکن زياد شده، نمازش باطل است.
مسأله 1184 :
اگر شک کند عملي را که رکن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول کاري که بعد از آن است نشده، بايد آن را بجا آورد، مثلاً اگر پيش از خواندن سوره شک کند که حمد را خوانده يا نه، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد که آن را بجا آورده بوده، چون رکن زياد نشده، نماز صحيح است.
مسأله 1185 :
اگر شک کند که رکني را بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول کاري که بعد از آن است شده، بايد به شک خود اعتنا نکند، مثلاً موقعي که مشغول خواندن تشهّد است اگر شک کند که دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد به شکّ خود اعتنا نکند و اگر يادش بيايد که آن رکن را بجا نياورده، در صورتي که مشغول رکن بعد نشده، بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، مثلاً اگر پيش از رکوع رکعت بعد يادش بيايد که دو سجده را بجا نياورده، بايد بجا آورد و اگر در رکوع يا بعد از آن يادش بيايد، نمازش باطل است.
مسأله 1186 :
اگر شک کند عملي را که رکن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول کاري که بعد از آن است شده، بايد به شک خود اعتنا نکند، مثلاً موقعي که مشغول خواندن سوره است، اگر شک کند که حمد را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند و اگر بعد يادش بيايد که آن را بجا نياورده، در صورتي که مشغول رکن بعد نشده، بايد بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد‌شده، نمازش صحيح است بنابر اين اگر مثلاً در قنوت يادش بيايد که‌حمد را نخوانده، بايد بخواند و اگر در رکوع يادش بيايد، نماز او صحيح‌است.
مسأله 1187 :
اگر شک کند که سلام نماز را درست گفته يا نه، اعتنا به شک خود به هر حالي که هست نکند و اگر شک کند که سلام نماز را گفته يا نه، چنانچه مشغول تعقيب نماز شده اعتنا به شک خود نکند و اگر مشغول نماز ديگر شده، يا به واسطه انجام کاري که نماز را به هم بزند، از حال نمازگزار بيرون رفته، در اين دو صورت هم بايد به شک خود اعتنا نکند و اگر پيش از اينها شک کند، بايد سلام را بگويد.
2ـ شک بعد از سلام
مسأله 1188 :
اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحيح بوده يا نه، مثلاً شک کند رکوع کرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار رکعتي شک کند که چهار رکعت خوانده يا پنج رکعت، به شک خود اعتنا نکند ولي اگر هر دو طرف شک او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتي شک کند که سه رکعت خوانده يا پنج رکعت، نمازش باطل است.
3ـ شک بعد از وقت
مسأله 1189 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز، شک کند نماز خوانده يا نه، يا گمان کند که نخوانده خواندن آن لازم نيست، ولي اگر پيش از گذشتن وقت شک کند که نماز خوانده يا نه، يا گمان کند که نخوانده بايد آن نماز را بخواند، بلکه اگر گمان کند که خوانده، بايد آن را بجا آورد.
مسأله 1190 :
اگر بعد از گذشتن وقت شک کند که نماز را درست خوانده يا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1191 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر وعصر بداند چهار رکعت نماز خوانده ولي نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر، بايد چهار رکعت نماز قضا به نيّت نمازي که بر او واجب است بخواند.
مسأله 1192 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب وعشاء، بداند يک نماز خوانده ولي نداند سه رکعتي خوانده يا چهار رکعتي بايد قضاي نماز مغرب وعشاء را بخواند.
4ـ کثير الشکّ (کسي که زياد شک مي‌کند)
مسأله 1193 :
اگر کسي در يک نماز سه مرتبه شک کند، يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نماز صبح وظهر وعصر شک کند، کثير الشک است، و چنانچه زياد شک کردن او از غضب يا ترس يا پريشاني حواس نباشد، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1194 :
کثير الشک اگر در بجا آوردن چيزي شک کند، چنانچه بجا آوردن آن، نماز را باطل نمي‌کند، بايد بنا بگذارد که آن را بجا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده يا نه، بايد بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن، نماز را باطل مي‌کند، بايد بنا بگذارد که آن را انجام نداده مثلاً اگر شک کند که يک رکوع کرده يا بيشتر چون زياد شدن رکوع نماز را باطل مي‌کند بايد بنا بگذارد که بيشتر از يک رکوع نکرده است.
مسأله 1195 :
کسي که در يک چيز نماز زياد شک مي‌کند، چنانچه در چيزهاي ديگر نماز شک کند، بايد به دستور آن عمل نمايد مثلاً کسي که زياد شک مي‌کند سجده کرده يا نه اگر در بجا آوردن رکوع شک کند بايد به دستور آن رفتار نمايد يعني اگر به سجده نرفته رکوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته اعتنا نکند.
مسأله 1196 :
کسي که در نماز مخصوصي مثلاً در نماز ظهر زياد شک مي‌کند اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شک کند، بايد به دستور شک رفتار نمايد.
مسأله 1197 :
کسي که وقتي در جاي مخصوصي نماز مي‌خواند، زياد شک مي‌کند، اگر در غير آنجا نماز بخواند وشکي براي او پيش آيد، بايد به دستور شک عمل نمايد.
مسأله 1198 :
اگر انسان شک کند که کثير الشک شده يا نه، بايد به دستور شک عمل نمايد وکثير الشک تا وقتي يقين نکند که به حال معمولي مردم برگشته بايد به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1199 :
کسي که زياد شک مي‌کند اگر شک کند رکني را بجا آورده يا نه و اعتنا نکند بعد يادش بيايد که آن را بجا نياورده، چنانچه مشغول رکن بعد‌نشده، بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده، نمازش باطل است مثلاً اگر شک کند رکوع کرده يا نه واعتنا نکند، چنانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد که رکوع نکرده بايد رکوع کند اگرچه در اين صورت اعاده‌نماز احتياطاً واجب است و اگر در سجده دوم يادش بيايد، نمازش باطل است.
مسأله 1200 :
کسي که زياد شک مي‌کند، اگر شک کند چيزي را که رکن نيست بجا آورده يا نه واعتنا نکند و بعد يادش بيايد که آن را بجا نياورده، چنانچه از محلّ بجا آوردن آن نگذشته بايد آن را بجا آورد و اگر از محلّ آن گذشته نمازش صحيح است، مثلاً اگر شک کند که حمد خوانده يا نه واعتنا نکند چنانچه در قنوت يادش بيايد که حمد نخوانده بايد بخواند و اگر در رکوع يادش بيايد نماز او صحيح است.
5ـ شک امام ومأموم
مسأله 1201 :
اگر امام جماعت در شماره رکعتهاي نماز شک کند، مثلاً شک کند که سه رکعت خوانده يا چهار رکعت، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام کند وخواندن نماز احتياط لازم نيست و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است ومأموم در شماره رکعتهاي نماز شک کند بايد به شک خود اعتنا ننمايد.
6ـ شک در نماز مستحبّي
مسأله 1202 :
اگر در شماره رکعتهاي نماز مستحبّي شک کند، چنانچه طرف بيشتر شک نماز را باطل مي‌کند، بايد بنابر کمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده يا سه رکعت بايد بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است، و اگر طرف بيشتر شک نماز را باطل نمي‌کند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده يا يک رکعت به هر طرف شک عمل کند، نمازش صحيح است گرچه بنابر کمتر گذاشتن بهتر است.
مسأله 1203 :
کم شدن رکن، نافله را باطل مي‌کند ولي زياد شدن رکن، آن را باطل نمي‌کند پس اگر يکي از کارهاي نافله را فراموش کند وموقعي يادش بيايد که مشغول رکن بعد از‌آن شده، بايد آن کار را انجام دهد ودوباره آن رکن را بجا آورد مثلاً اگر در بين رکوع يادش بيايد که سوره را نخوانده، بايد برگردد وسوره را بخواند ودوباره به رکوع برود.
مسأله 1204 :
اگر در يکي از کارهاي نافله شک کند خواه رکن باشد يا غير رکن، چنانچه محلّ آن نگذشته، بايد بجا آورد و اگر محلّ آن گذشته، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1205 :
اگر در نماز مستحبّي دو رکعتي گمانش به سه رکعت يا بيشتر برود، بايد اعتنا نکند ونمازش صحيح است و اگر گمانش به دو رکعت يا کمتر برود، بايد به همان گمان عمل کند مثلاً اگر گمانش به يک رکعت مي‌رود بايد يک رکعت ديگر بخواند.
مسأله 1206 :
اگر در نماز نافله کاري کند که براي آن سجده سهو واجب مي‌شود، يا يک سجده يا تشهّد را فراموش نمايد لازم نيست که بعد از نماز، سجده سهو يا قضاي سجده وتشهّد را بجا آورد.
مسأله 1207 :
اگر شک کند که نماز مستحبّي راخوانده يا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيّار وقت معيّن نداشته باشد بنا بگذارد که نخوانده است و همچنين است اگر مثل نافله يوميّه وقت معيّن داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شک کند که آن را بجا آورده يا نه، ولي اگر بعد از گذشتن وقت شک کند که خوانده است يا نه، به شک خود اعتنا نکند.