شک هائى که نبايد به آنها اعتنا کرد
مسأله 943 :
شک هائى که نبايد به آن ها اعتنا کرد از اين قرار است:
اول: شک در چيزى که محل به جا آوردن آن گذشته است: مثل آنکه در رکوع شک کند که حمد را خوانده يا نه.
دوم: شک بعد از سلام نماز.
سوم: شک بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم: شک کثيرالشک يعنى کسى که زياد شک مى کند.
پنجم: شک امام در شماره رکعت هاى نماز، در صورتى که مأموم شماره آنها را بداند و همچنين شک مأموم در صورتى که امام شماره رکعت هاى نماز را بداند.
ششم: شک در نماز مستحبى.
1. شک در چيزى که محل آن گذشته است
مسأله 944 :
اگر در بين نماز شک کند که يکى از کارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلاً شک کند که حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول کارى که بايد بعد از آن انجام دهد نشده، بايد آنچه را که در انجام آن شک کرده به جا آورد و اگر مشغول کارى که بايد بعد از آن انجام دهد شده; به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 945 :
اگر در بين خواندن آيه اى شک کند که آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتى آخر آيه را مى خواند شک کند که اول آن را خوانده يا نه، بنابر احتياط واجب بايد برگردد و به قصد قربت انجام دهد.
مسأله 946 :
اگر بعد از رکوع يا سجود شک کند که کارهاى واجب آن، مانند ذکر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 947 :
اگر در حالى که به سجده مى رود شک کند که رکوع کرده يا نه; برگردد رکوع
صفحه 266
کند، و سپس نماز را اعاده کند.
مسأله 948 :
اگر در حال برخاستن شک کند که تشهد را به جا آورده يا نه; يا شک کند که سجده را به جا آورده يا نه بايد برگردد و به جا آورد.
مسأله 949 :
کسى که نشسته يا خوابيده نماز مى خواند; اگر موقعى که حمد يا تسبيحات مى خواند، شک کند که سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند و اگر پيش از آنکه مشغول حمد يا تسبيحات شود، شک کند که سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه، بايد به جا آورد.
مسأله 950 :
اگر شک کند که يکى از رکن هاى نماز را به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است نشده، بايد آن را به جا آورد مثلاً اگر چنانچه مشغول تشهد باشد به شک اعتنا نکند و اگر پيش از خواندن تشهد شک کند که دو سجده را به جا آورده يا نه، بايد به جا آورد و چنانچه بعد يادش بيايد که آن رکن را به جا آورده بوده، چون رکن زياد شده نمازش باطل است.
مسأله 951 :
اگر شک کند عملى را که رکن نيست به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است نشده، بايد آن را به جا آورد، مثلاً اگر پيش از خواندن سوره شک کند که حمد را خوانده يا نه، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد که آن را به جا آورده بوده چون رکن زياد نشده نماز صحيح است.
مسأله 952 :
اگر شک کند که سلام نماز را گفته يا نه، يا شک کند درست گفته يا نه، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده; يا به واسطه انجام کارى که نماز را به هم مى زند; از حال نمازگزار بيرون رفته، بايد به شک خود اعتنا نکند و اگر پيش از اينها شک کند، بايد سلام را بگويد.
2. شک بعد از سلام
مسأله 953 :
اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحيح بوده يا نه، مثلاً شک کند رکوع کرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار رکعتى شک کند که چهار رکعت خوانده يا پنج رکعت;
صفحه 267
به شک خود اعتنا نکند ولى اگر هر دو طرف شک او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتى شک کند که سه رکعت خوانده يا پنج رکعت، نمازش باطل است.
3. شک بعد از وقت
مسأله 954 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده يا نه; يا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نيست، ولى اگر پيش از گذشتن وقت، شک کند که نماز خوانده يا نه، يا گمان کند که نخوانده، بايد آن نماز را بخواند بلکه اگر گمان کند که خوانده، بايد آن را به جا آورد.
مسأله 955 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند يک نماز چهار رکعتى خوانده ولى نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر بايد چهار رکعت نماز قضا به نيت نمازى که بر او واجب است بخواند.
مسأله 956 :
اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا، بداند يک نماز خوانده ولى نداند سه رکعتى خوانده يا چهار رکعتى بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
4. کثيرالشک (کسى که زياد شک مى کند)
مسأله 957 :
اگر کسى در يک نماز سه مرتبه شک کند، يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نماز صبح و ظهر و عصر شک کند، کثيرالشک است. و چنانچه زياد شک کردن او از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 958 :
کثيرالشک اگر در به جا آوردن چيزى شک کند، بايد آن طرف را بگيرد که به سود او است چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمى کند، بايد بنا بگذارد که آن را به جا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده يا نه; بايد بنا بگذارد که رکوع کرده است، و اگر به جا آوردن آن نماز را باطل مى کند بايد بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلاً اگر شک کند که يک رکوع کرده يا بيشتر، چون زياد شدن رکوع نماز را باطل مى کند بايد، بنا بگذارد که بيشتر از يک رکوع نکرده است.
مسأله 959 :
کسى که در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زياد شک مى کند اگر در نماز
صفحه 268
ديگر مثلاً در نماز عصر شک کند، بايد به حکم شک رفتار نمايد.
مسأله 960 :
کسى که زياد شک مى کند، اگر شک کند رکنى را به جا آورده يا نه، و اعتنا نکند بعد يادش بيايد که آن را به جا نياورده، چنانچه مشغول رکن بعد نشده، بايد آن را به جا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، مثلاً اگر شک کند رکوع کرده يا نه و اعتنا نکند، چنانچه پيش از سجده يادش بيايد که رکوع نکرده، بايد رکوع کند و اگر در سجده يادش بيايد، نمازش باطل است.
مسأله 961 :
کسى که زياد شک مى کند، اگر شک کند چيزى را که رکن نيست به جا آورده يا نه و اعتنا نکند و بعد يادش بيايد که آن را به جا نياورده; چنانچه از محل به جا آوردن آن نگذشته، بايد آن را به جا آورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است، مثلاً اگر شک کند که حمد خوانده يا نه و اعتنا نکند، چنانچه در قنوت يادش بيايد که حمد نخوانده، بايد بخواند و اگر در رکوع يادش بيايد. نماز او صحيح است.
5. شک امام و مأموم
مسأله 962 :
اگر امام جماعت در شماره رکعت هاى نماز شک کند; مثلاً شک کند که سه رکعت خوانده يا چهار رکعت، چنانچه مأموم يقين داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام کند و خواندن نماز احتياط لازم نيست. و نيز اگر امام يقين داشته باشد که چند رکعت خوانده است و مأموم در شماره رکعت هاى نماز شک کند، بايد به شک خود اعتنا ننمايد.
6. شک در نماز مستحبى
مسأله 963 :
اگر در شماره رکعت هاى نماز مستحبى شک کند، چنانچه طرف بيشتر شک، نماز را باطل مى کند، بايد بنا را بر کمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده يا سه رکعت، بايد بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بيشتر شک نماز را باطل نمى کند، مثلا شک کند که دو رکعت خوانده يا يک رکعت به هر طرف شک عمل کند; نمازش صحيح است.
صفحه 269
مسأله 964 :
کم شدن رکن، نافله را باطل مى کند ولى زياد شدن رکن، آن را باطل نمى کند، پس اگر يکى از کارهاى نافله را فراموش کند و موقعى يادش بيايد که مشغول رکن بعد از آن شده بايد آن کار را انجام دهد و دوباره آن رکن را به جا آورد مثلاً اگر در بين رکوع يادش بيايد که سوره را نخوانده، بايد برگردد و سوره را بخواند و دوباره برکوع رود.