احکام دفن میت (آیت الله ناصر مکارم شیرازی)

احکام دفن

مسأله 574 :

ميّت را بايد طورى دفن کنند که بوى او بيرون نيايد و درندگان هم به او دسترسى پيدا نکنند، اگر ترس آن باشد که جانور به جسد آسيب رساند بايد قبر او را با آجر و مانند آن محکم کنند.

مسأله 575 :

هرگاه دفن ميّت در زمين ممکن نباشد واجب است به جاى دفن، او را در بنا، يا تابوتى بگذارند و اطراف آن را ببندند.

مسأله 576 :

هنگام دفن کردن بايد ميّت را در قبر به پهلوى راست بخوابانند بطورى که رو به قبله باشد.

مسأله 577 :

هرگاه کسى در کشتى بميرد چنانچه بدن او فاسد نمى شود و بودنش در کشتى مانعى ندارد بايد صبر کنند تا به خشکى برسند و او را در زمين دفن نمايند

[109]

وگرنه بايد او را غسل دهند و حنوط و کفن کنند و نماز بخوانند بعداً او را در چيزى که حيوانات آبى نتوانند به بدن او دست يابند بگذارند و در آن را محکم کنند و به دريا بيندازند و اگر اين هم ممکن نشود چيز سنگينى به پايش ببندند و به دريا بيفکنند و واجب است او را تا ممکن است در جايى بيندازند که فورا طعمه حيوانات دريا نشود.

مسأله 578 :

هرگاه خوف اين باشدکه دشمن قبر ميّت را بشکافد و بدن او را بيرون آورد و يا به آن آسيب رساند، چنانچه ممکن باشد بايد بطورى که در مسأله پيش گفته شد او را به دريا بيندازند.

مسأله 579 :

مخارج محکم کردن قبر ميّت در جايى که لازم است و همچنين هزينه انداختن در دريا را بايد از اصل مال ميّت بردارند.

مسأله 580 :

اگر زن کافرى از دنيا برود و بچّه در شکم او نيز بميرد، چنانچه پدر آن بچّه مسلمان باشد بايد زن را در قبر به پهلوى چپ پشت به قبله بخوابانند تا روى بچّه به طرف قبله باشد، حتّى اگرهنوزروح به بدن بچّه داخل نشده باشد (يعنى هنوز حسّ حرکت پيدا نکرده است) بنابر احتياط واجب به همين دستور عمل کنند.

مسأله 581 :

دفن مسلمان در قبرستان غير مسلمان و دفن کافر در قبرستان مسلمان جايز نيست بنابر احتياط واجب، همچنين دفن مسلمان در جايى که نسبت به او بى احترامى باشد حرام است، مانند جايى که خاکروبه و کثافت مى ريزند.

مسأله 582 :

ميّت را نبايد در جاى غصبى دفن کنند و همچنين در جايى که براى دفن وقف نشده است (مانند مساجد و مدارس دينى)، مگر اين که از اوّل جايى را براى دفن در نظر بگيرند و از وقف مستثنا کنند.

مسأله 583 :

دفن ميّت در قبر مرده ديگر در صورتى که موجب نبش نشود (يعنى بدن مرده قبلى ظاهر نگردد) و زمين هم مباح يا وقف عام باشد مانعى ندارد.

مسأله 584 :

بنابراحتياط واجب چيزى که از ميّت جدا مى شود، حتّى مو يا ناخن و دندان را بايد با او دفن کرد، ولى به صورتى که موجب نبش قبر نشود، امّا دفن ناخن

[110]

و دندانى که در حال حيات از انسان جدا مى شود واجب نيست، هر چند بهتر است.

مسأله 585 :

هرگاه کسى در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممکن نباشد بايد درِ چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند و در صورتى که چاه مال غير باشد، بايد به نحوى او را راضى کنند.

مسأله 586 :

هرگاه بچّه اى در رحم مادر بميرد و ماندنش در رحم براى مادر خطر داشته باشد، بايد به آسانترين راه ممکن او را بيرون آورند، حتّى اگر ناچار شوند او را قطعه قطعه کنند اشکال ندارد، اين کار بايد در درجه اوّل به وسيله شوهرش اگر اهل فن است و در درجه بعد زنى که اهل فن باشد انجام شود و اگر ممکن نيست، از مرد محرمى که اهل فن است استفاده کنند و در غير اين صورت، ناچار بايد از مرد نامحرمى که اهل فن است کمک بگيرند.

مسأله 587 :

هرگاه مادر بميرد و بچّه در شکمش زنده باشد بايد فورا بچّه را بوسيله کسانى که در مسأله پيش اشاره شد از هر طرفى که سالم بيرون مى آيد بيرون آورند و دوباره شکم او را بدوزند و حتّى الامکان بايد اين کار زير نظر اهل فن انجام گيرد و اگر اهل فن نباشد، پهلوى چپ را مى شکافند و بچّه را فورا بيرون مى آورند.

مستحبّات دفن

مسأله 588 :

مستحبّ است به اميد اين که مطلوب پروردگار باشد امور زير را در دفن ميّت رعايت کنند:

1ـ قبر را به اندازه قامت انسان متوسط گود کنند.

2ـ ميّت را در نزديکترين قبرستان دفن نمايند، مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتى بهتر باشد، مثل اين که افراد خوب در آنجا دفن شده اند، يا مردم براى فاتحه بيشتر به آنجا مى روند.

3ـ هنگام دفن، جنازه را در چند قدمى قبر بر زمين بگذارند و تا سه مرتبه، کم کم نزديک ببرند و در مرتبه چهارم وارد قبر کنند.

[111]

4ـ اگر ميّت مرد است او را از طرف سر وارد قبر کنند و اگر زن است از طرف عرض بدن و به هنگام وارد کردن او پارچه اى روى قبر بگيرند.

5ـ جنازه را با آرامى از تابوت بردارند و با آرامى وارد قبر کنند، و دعاهايى که دستور داده شده پيش از دفن و موقع دفن بخوانند.

6ـ قبر لحد داشته باشد، يعنى آن راطورى بسازند که خاک روى بدن ميّت نريزد،به اين ترتيب که قسمت پايين قبررا باريکتر کنند و بعد از گذاشتن ميّت در قبر، بالاى آن خشت يا آجر بچينند و يا طرف قبله قبر را کمى از پايين توسعه دهند به اندازه اى که ميّت در آن قرار بگيرد.

7ـ پشت سر ميّت مقدارى خاک يا خشت بگذارند که وقتى او را به طرف راست مى خوابانند به عقب برنگردد.

8ـ بعد از گذاشتن در قبر، گره کفن را باز کنند و صورت ميّت را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک زير سر او قرار دهند.

9ـ کسى که ميّت را در قبر مى گذارد با طهارت و سربرهنه و پا برهنه باشد و غير از خويشان ميّت، با پشت دست خاک بر قبر بريزند و بگويند: «اِنَّا لِلّهِ وَ اِنَّا اِلَيْهِ راجِعُونَ» و اگر ميّت زن است کسى که با او محرم است او را در قبر بگذارد و اگر محرم نباشد خويشانش او را در قبر بگذارند.

10ـ پيش از آن که «لحد» را بپوشانند دست راست به شانه ميّت بزنند و او را حرکت دهند و سه مرتبه بگويند:

اِسْمَعْ اِفْهَمْ يا فُلانَ ابْنِ فُلان (و به جاى فلان ابن فلان اسم ميّت و پدرش را ببرند) مثلاً سه مرتبه بگويند: «اِسْمَعْ اِفْهَمْ يا مُحَمَّدَ بْنِ عَلِى» سپس به ترتيب زير او را به عقايد حقّه اسلامى تلقين دهند و بگويند:

«هَلْ اَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِى فارَقْتَنا عَلَيْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَيِّدُ النَّبِيّينَ وَ خاتَمُ الْمُرْسَلينَ وَ اَنَّ عَلِيَّاً اَميرُ الْمُؤمِنينَ وَ سَيِّدُ الْوَصِيّينَ وَ اِمامٌ افْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلَى الْعالَمينَ، وَ اَنَّ الْحَسَنَ وَ

[112]

الْحُسَيْنَ وَ عَلِىَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَر وَ عَلِىَّ بْنَ مُوسى وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ عَلِىَّ بْنَ مُحَمَّد وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِىٍّ وَ الْقائِمَ الحُجَّةَ الْمَهْدِىَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤمِنينَ وَ حُجَجُ اللّهِ عَلَى الْخَلْقِ اَجْمَعينَ، وَ اَئِمَّتُکَ اَئِمَّةُ هُدىً اَبْرارٌ يا فُلانَ بْنَ فُلان (و به جاى فلان بن فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويند) و بعد بگويند: اِذا اَتاکَ الْمَلَکانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَيْنَ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَ تَعَالى وَ سَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ وَ عَنْ نَبِيِّکَ وَ عَنْ دينِکَ وَ عَنْ کِتابِکَ وَ عَنْ قِبْلَتِکَ وَ عَنْ اَئِمَّتِکَ فَلاْ تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ فى جَوابِهِما: اَللّهُ رَبِّى وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيّى وَ الاْسْلامُ دِينى وَ الْقُرآنُ کِتابى وَ الْکَعْبَةُ قِبْلَتى وَ اَميرُالْمُؤمِنينَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِب اِمامى وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الُْمجْتَبى اِمامِى وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِىٍّ الشَّهيدُ بِکَرْبَلاءَ اِمامى وَ عَلِىٌّ زَيْنُ الْعابِدينَ اِمامى وَ مُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامى وَ جَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامى وَ مُوسَى الْکاظِمُ اِمامى وَ عَلِىٌّ الرِّضا اِمامى وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامى وَ عَلِىٌّ الْهادِىُ اِمامى وَ الْحَسَنُ الْعَسْکَرِىُّ اِمامى وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ اِمامى هؤُلآءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِمْ اَجْمَعينَ اَئِمَّتي وَ سادَتي وَ قادَتي وَ شُفَعائي، بِهِمْ اَتَوَلّى وَ مِنْ اَعْدآئِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ، ثُمَّ اعْلَم يا فُلانَ بْنَ فُلان (و به جاى فلان بن فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويند) بعد بگويند: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى نِعْمَ الرَّبُّ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نِعْمَ الرَّسُولُ وَ اَنَّ عَلِىَّ بْنَ اَبيطالِب وَ اَوْلادَهُ الْمَعْصُومينَ الاْئِمَّةَ الإثْنَى عَشَرَ نِعْمَ الاْئِمَّةُ وَ أَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَقٌّ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ سُؤالَ مُنْکَر وَ نَکير فِى الْقَبْرِ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَ الْميزانَ حَقٌّ وَ تَطايُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيهَا وَ أَنَّ اللّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ. پس بگويند: اَفَهِمْتَ يا فُلانُ (و به جاى فلان اسم ميّت را بگويد) پس از آن بگويند: ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ وَ هَدَاکَ اللّهُ اِلى صِراط مُسْتَقيم عَرَّفَ اللّهُ بَيْنَکَ وَ بَيْنَ اَولِيائِکَ فِى مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ. پس بگويند: اَللّهُمَّ جافِ الاْرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اَصْعِدْ بِرُوحِهِ اِلَيْکَ وَ لَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً اَللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ».

11ـ قبر را به صورت مربع مستطيل بسازند به اندازه چهار انگشت از زمين بلند کنند و نشانه اى روى آن بگذارند که شناخته شود و روى قبر آب بپاشند و بعد از

[113]

پاشيدن آب، کسانى که حاضرند دستها را بر قبر گذارند انگشتها را باز کرده در خاک فرو برند و هفت مرتبه سوره «إنّا انزلناه» بخوانند وبراى ميّت طلب آمرزش کنند. 12ـ اين دعا را بعد از آن بخوانند: «اَللّهُمَّ جافِ الاْرْضَ عَنْ جَنْبَيهِ وَ اَصْعِدْ اِلَيْکَ رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْکَ رِضْواناً وَ اَسْکِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ ما تُغْنِيهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ».

مسأله 589 :

مستحبّ است صاحبان عزا را تسليت گويند، امّا اگر مدّتى گذشته است و خاطره مصيبت فراموش شده و به واسطه تسليت مصيبت يادشان مى آيد ترک آن بهتر است و نيز شايسته است تا سه روز براى اهل خانه ميّت غذا بفرستند.

مسأله 590 :

سزاوار است انسان در مرگ خويشاوندان، مخصوصاً در مرگ فرزند شکيبايى را از دست ندهد و هر وقت ميّت را ياد مى کند «اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ» بگويد و براى ميّت قرآن بخواند و طلب آمرزش کند.

مسأله 591 :

جايز نيست انسان در مرگ کسى صورت و بدن خود را بخراشد، و به خود لطمه بزند، و پاره کردن يقه در مرگ غير پدر و برادر نيز، جايز نيست.

مسأله 592 :

هرگاه مرد در مرگ زن يا فرزند، لباس خود را پاره کند يا زن در عزاى ميّت صورت خود را بخراشد بطورى که خون بيايد، يا موى خود را بکند، بنابر احتياط واجب بايد مانند کفّاره قسم را بدهد، يعنى يک بنده آزاد کند، يا ده فقير راطعام دهد و يا آنها را بپوشاند، بلکه اگر خون هم نيايد به اين دستور عمل نمايد.

مسأله 593 :

احتياط واجب آن است که در گريه بر ميّت صدا را خيلى بلند نکنند.