معدن

معدن

سوال 558 :

پدرى داراى شش پسر است، خرج و مخارجشان مشترک است و متعارف هم اين است که تا وقتى که پدر اموال را بين آنها تقسيم نکند، مال پدر محسوب مى شود، حالا يکى از برادران، که کارش حفر معدن است، با چند نفر ديگر (غير از افراد خانواده خود) به معدنى از زمين هاى عمومى دست يافته است، و پس از اخراج معدن مقدارى از آن را به فروش رسانده و پولى به دست آورده و بعد از تقسيم، اين پول را به خانه مى آورد، و آن را به اسم دايى اش مدّتى در بانک مى گذارد و منافعى هم به دست مى آورد، اکنون برادران مى خواهند تشکيل خانواده بدهند، لذا پدر تمام مايملک خود را با پول مذکور (غير از منافع بانکى) بين فرزندان تقسيم مى کند، سوال اين است که آيا نسبت به باقيمانده معدن پدر و برادران ديگر حق استفاده دارند؟ و نيز نسبت به منافع بانکى که در اموال تقسيم شده نبود، حق دارند؟

جواب :

اگر معدن را به نيّت همه برادران و پدر استخراج کرده، باقيمانده آن و منافع شرعى پول، به همه تعلق مى گيرد، و اگر به نيّت شخص خودش اخراج کرده متعلّق به خودش مى باشد، و به هر نحو که بخواهد مى تواند ميان فرزندان تقسيم کند، يا براى خودش نگهدارد.

سوال 559 :

لطفاً پيرامون معدن به سوالات زير پاسخ فرماييد:

الف) با توجّه به مالکيّت دولت اسلامى نسبت به معادن کشور، آيا کسى مى تواند خارج از ضوابط حکومت اسلامى، معدنى را مالک شود؟

ب) اگر کسى معدنى را مالک شد و يا به صورت موقّت بهره بردار آن شد، آيا مى تواند نسبت به حريم معدن ادّعايى داشته باشد؟

جواب :

اگر نسبت به حريم بتواند مدّعى باشد، آيا اين مطلب در فرض مالکيّت او نسبت به معدن است؟ يا اعمّ از مالکيت و بهره بردارى است؟

د) اگر کسى موقّتاً بهره بردار از معدنى شد، آيا مى تواند نسبت به حريمى که فعلاً مورد نيازش نيست، مدّعى شود؟

هـ) با فرض مالکيّت دولت نسبت به معادن، و فرض وجود حريم براى معدن، ولو حريمى که سالهاى آتى احتمالاً مورد نياز باشد، اگر همان دولتِ مالک، حريمى تصوّرى و احتمالى را به فرد ثالث (غير از بهره بردار معدن)، واگذار قطعى نمايد، آيا بهره بردار از معدن مى تواند نسبت به حريم تصوّرى و احتمالى معدن ادّعايى داشته باشد؟

و) اگر مالک معدن (يعنى دولت) هيچ گونه ادّعايى نسبت به حريم تصوّرى يا واقعى معدن نداشته باشد، آيا بهره بردار مى تواند نسبت به هر دو قسم از حريم (تصوّرى و واقعى) ادّعايى داشته باشد؟

ز) اگر بهره بردار از معدن نتواند از معدن بهره بردارى نمايد; به دليل اين که مالک معدن (يعنى دولت) حريم واقعى معدن را به فرد ثالث واگذار نموده است، آيا شرعاً بهره بردار مى تواند براى فرد ثالث ايجاد مزاحمت نمايد؟

ح) اگر بهره دار از معدن اقدام به انفجار نمايد و اين انفجار موجب تشنّج اعصابِ افراد ساکنِ در اطراف معدن شود، از نظر شرع مقدّس اين نوع بهره بردارى چه حکمى دارد؟ حکم شرعى متوجّه بهره بردار است يا صادر کننده مجوّز بهره بردارى؟ اگر شدّت انفجار فرضاً موجب سقط جنينى شود، چه کسى مقصّر است؟

ط) اگر بهره بردارى از معدن موجب سلب آسايش، آرامش و آلوده نمودن محيط زيست شود، آيا شرعاً مى توان از معدن بهره بردارى کرد؟ اگر براى امور خيريّه و عام المنفعه باشد، چه حکمى دارد؟

ى) اگر کسى ادّعا کند حقّ استفاده از معدن از نظر زمانى، بر حقّ استفاده از منزل مسکونى در اطراف معدن تقدّم دارد. در اين صورت کدام يک بايد از حق خود صرف نظر کند؟ و يا هر يک مى تواند از حق خود استفاده کند و هيچ يک برترى بر ديگرى ندارد؟

ک) بر فرض لزوم رعايت حريم معدن، ملاک حريم واقعى است (يعنى آنچه الان مورد احتياج است) يا حريم احتمالى، که ده ها سال آينده ـ بر فرض ادامه بهره بردارى از معدن ـ مورد نياز خواهد بود را نيز شامل مى شود؟ (با توجّه به اين که هرچه از معدن استخراج مى شود، مکان موادّ استخراجى به عنوان حريم عمليّات استخراج، مى تواند مورد استفاده قرار گيرد).

جواب :

معدن، خواه در تملّک اشخاص باشد يا تملّک دولت، و واگذارى خواه به صورت تملّک باشد يا بهره بردارى، داراى حريم است، و مراد از حريم معدن، آن مقدار فضا و محلّى است که در عرف و عادت معدنچيان، براى استخراج و بارگيرى و ساير احتياجات متعارف، مورد نياز است.

هرگاه در قانون حکومت اسلامى حدّى براى آن معدن در نظر گرفته شده است، بر طبق آن عمل مى شود و اگر در قانون تبيين نشده، بايد با مشاوره چند نفر از معدنچيان باسابقه و متديّن، حدّ و حدود آن تعيين گردد و مطابق آن عمل شود و واگذارى اين حريم به ديگران در صورتى که از طرف مسئولان بخش معدن و مطابق مقرّرات باشد، اشکالى ندارد، در غير اين صورت جايز نيست. البتّه حريم معدن، نسبت به بهره بردارى هاى ممکن در حال و آينده نزديک، در نظر گرفته مى شود و آينده دور معيار نيست. ضمناً بهره برداران از معدن در نحوه بهره بردارى و انفجارات خود، بايد طورى عمل کنند که مزاحمت و ضرر و زيانى براى همسايگان حاصل نشود.

سوال 560 :

قريه اى کوه بزرگى دارد، همه اهالى روستا گاو و گوسفند خود را در اين کوه مى چرانند، هر قسمت از کوه به گاو و گوسفندان يک محلّه اختصاص داده شده است، حال اگر کسى در چراگاه محلّه ديگر، اشياى معدنى مثل ياقوت، زمرّد و ساير اشياى قيمتى پيدا کند، آيا حلال و جايز است؟

جواب :

هرگاه کسانى معادنى در آن جا پيدا کنند، متعلّق به خود آنهاست.