بخشى از برنامه‌هاى دينى كه وظيفه انسان‌ها را نسبت
به كارهاى شخصى و رفتارهاى اجتماعى مشخص مى‌كند، «احكام» يا «فقه» نام دارد.
احكام دين به ما مى‌آموزد كه برخى از كارها را انجام
بدهيم و از برخى ديگر بپرهيزيم. برخى از غذاها را مى‌توانيم بخوريم ولى بعضى ديگر را
كه براى ما ضرر دارد نبايد بخوريم.
احكام‌دين، چگونگى معاشرت با خويشاوندان، دوستان وساير
مردم وچگونگى استفاده از طبيعت را بيان كرده است.
آنگاه كه حضرت محمد 9 به پيامبرى خداوند انتخاب شدند،
دستورهاى دينى توسط ايشان براى مردم بيان مى‌شد. پس از رحلت پيامبرخدا 9 پيشوايان دين،
برنامه‌هاى اسلام را براى مردم بازگو مى‌كردند و راه درست زندگى را به آنان نشان مى‌دادند.
گفته‌هاى پيامبر خدا 9 وامامان : دركتابهاى «حديث»
آمده است مسلمانانى كه در عصر پيامبر زندگى مى‌كردند، مسائل دينى خود را از پيامبر
مى‌آموختند و كسانى كه در زمان امامان : بودند، برنامه‌هاى اسلام را از ايشان ياد مى‌گرفتند.
آن روزها كه مردم دسترسى به امامان داشتند، سؤالهاى
خود را از آنها يا از كسانى كه آنها مشخص مى‌كردند مى‌پرسيدند و مشكلات خود را بر طرف
مى‌كردند و راه درست را از نادرست تشخيص مى‌دادند، اما از زمانى كه آخرين امام، يعنى
حضرت مهدى7 از ديده‌ها پنهان شدند و مسلمانان دسترسى به امام معصوم ندارند، احكام و
دستورهاى دينى را از دانشمندان دين شناس كه با «قرآن» و «حديث» آشنايى كامل دارند ياد
مى‌گيرند و به آنها عمل مى‌كنند. همانطور كه در ساير كارها، مردم نيازهاى خود را با
مراجعه به اهل فن بر طرف مى‌كنند؛ مثلاً هنگام بيمارى به پزشك و براى ساختن منزل، به
مهندس و معمار و بنّا و براى تعمير اتومبيل خود به تعمير كار مراجعه مى‌كنند. در مسائل
دينى نيز بايد به افراد مختصص و عالمان اين رشته مراجعه كنند.
همه كسانى كه استعداد و علاقه داشته باشند مى‌توانند
با خواندن درسهاى مورد نياز اين رشته، تخصص لازم را به دست آورند.
به كسى كه با تلاش فراوان و آموختن علوم بسيار به مرتبه‌اى
از دانش و آگاهى رسيده است كه مى‌تواند احكام دين را از «قرآن» و «حديث» به دست آورد
«مُجتهد» مى‌گويند.
در احكام
دين از كدام مجتهد پيروى كنيم؟
دانستيم كه براى يادگيرى احكام بايد به «مجتهد» مراجعه
كنيم ولى چون احكام دين بسيار مهم است، تنها مجتهد و متخصص بودن كافى نيست، زيرا مسائل
دينى با مسائل پزشكى و معمارى، تفاوت بسيار دارد، چون آنها، تنها با زندگى دنياى انسان
سرو كار دارد و براى سلامتى و راحتى انسان در اين جهان، برنامه‌ريزى مى‌كند، ولى احكام
و مسائل دينى، زندگى دنيا و آخرت را مورد توجه قرار مى‌دهد.
بنابراين در مسائل دينى بايداز كسى پيروى كنيم كه دانش
او در احكام اسلام بيش از ديگران و فردى امين و درستكار باشد و به آنچه از دستورهاى
اسلامى آموخته و به ديگران مى‌آموزد، خود نيز عمل كند.
رساله احكام
مجتهد، آنچه را كه از «قرآن» و «حديث» استفاده كرده،
در كتابى به نام «رساله احكام» يا «رساله توضيح المسائل» مى‌نويسد، كسانى كه مجتهد
نيستند با مطالعه رساله مجتهد، با احكام دين آشنا مى‌شوند و مسائل مورد نيازشان را
فرا مى‌گيرند و به خوبيها عمل مى‌كنند و از كارهاى زشت و نادرست دورى مى‌جويند.
احكام پنجگانه
مجموعه دستورهاى اسلام كه وظيفه ما را در زندگى و كارهاى
روزانه مشخص مى‌كند، پنج دسته است :
1. واجب : كارهايى كه حتماً بايد انجام دهيم؛ مانند
نمازخواندن و روزه گرفتن.
2. حرام : كارهايى كه نبايد انجام دهيم؛ مانند دروغ
و دزدى و گران‌فروشى.
اگر كارهاى واجب را انجام دهيم و از كارهاى حرام دورى
كنيم، خداوند به ما پاداش مى‌دهد و اگر كار حرامى انجام دهيم، يا واجب را ترك كنيم
خداوند در اين جهان، يا در جهان آخرت ما را مجازات خواهد كرد.
3. مستحب : كارهايى كه انجام آنها بهتر است؛ مانند
مسواك كردن دندان و گفتن «بسم الله» در ابتداى غذا و «الحمد لله» در پايان آن.
اگر كارهاى‌مستحب را انجام‌دهيم، خداوند به ما پاداش
مى‌دهد ولى اگر انجام ندهيم، مجازات و عذاب ندارد.
4. مكروه : كارى كه انجام ندادن آن بهتر است، مانند
خوردن غذاى داغ وفوت كردن به غذا.
اگر كارهاى مكروه را انجام ندهيم خداوند به ما پاداش
مى‌دهد ولى اگر انجام بدهيم مجازات و عذاب ندارد.
5. مُباح : به هر كارى كه ازنظر اسلام انجام دادن و
انجام ندادن آن يكسان باشد «مُباح» مى‌گويند. كار مباح، نه عذاب دارد نه پاداش، مانند
راه رفتن و نشستن.
بر همه مسلمانان لازم است احكام مورد نياز خود را ياد
بگيرند، تا بتوانند به وظايف خود عمل كنند و زندگى شرافتمندانه و جامعه‌اى انسانى،
اسلامى بر اساس دستورهاى خداوند داشته باشند.
پرسش؟
1. پس از رحلت پيامبر اكرم 9 مردم احكام دين را از
چه كسانى فرا مى‌گرفتند؟
2. در اين زمان (عصر غيبت امام زمان 7) احكام دين را
از چه كسانى بايد فرا بگيريم؟
3. فرق واجب و مستحب چيست؟
4. براى مستحب و مكروه، هر كدام دو مثال بزنيد.