مقدمه پنجم در اذان و اقامه
مساءله 1 - اشکالى نيست در اينکه اذان و اقامه در نمازهاى پنجگانه مستحب مؤ کد است چه براى نمازهاى اداء و چه براى قضاء در سفر باشد يا در حضر در حال سلامتى يا بيمارى چه در نماز جماعت و چه درفرادى هم براى مردان و براى زنان حتى بعضى از فقها قائل به وجوب آندو شده اند ولى اقوى استحباب آن دو در همه احوال است هرچند که در ترک آن دو محروميت از ثواب بزرگى است .
مساءله 2 - اذان در نماز عصر و عشاء براى کسى که عصر را با ظهر و عشاء را با مغرب جمع مى کند ساقط است چه در مواردى که خواندن آن دو با هم مستحب است مانند عصر روز جمعه و عصر روز عرفه و عشاء شب عيد قربان در محل مزدلفه و چه در غير آن موارد و اما براى کسيکه بين آن دو و نماز قبليش فاصله بيندازد استحباب باقى است و فاصله بين نماز محقق مى شود بطول زمان بين دو نماز و به انجام دادن نافله موظفه بين آن دو.
بنابراين با انجام نافله عصر بين نماز ظهر و عصر و نافله مغرب و عشاء جدائى موجب ساقط نشدن اذان حاصل مى شود و اقوى اين است که سقوط اذان در حال جمع در عصر روز عرفه و عشاء شب عيد قربان در محل مزدلفه از باب عزيمت است به اين معنا که گفتن آن دو در آن مواضع مشروع نيست و در نتيجه گفتن آن بقصد ورود حرام است و نزديکتر به احتياط آن است که هر زمان که خواست بين ظهر و عصر وبين مغرب و عشاء جمع کند اذان را ترک کند.
مساءله 3 - اذان و نيز اقامه در چند جا ساقط است از آن جمله براى کسى است که داخل در نماز جماعت شود که اذان و اقامه گفته باشند هرچند که او هنگام گفتن آن حاضر نبوده و آن را نشنيده باشد و نيز از کسى است که مى خواهد در مسجدى نماز بخواند که قبل از او نماز جماعت برقرار بوده و هنوز جماعت متفرق نشده چه بقصد آن نماز جماعت آمده باشد يا نه ، چه بخواهد جماعت برپا کند ماءموم باشد يا امام ويا بخواهد فرادى نماز بخواند (که در همه اين موارد اذان و اقامه ساقط است ) و اما اگر جماعت قبلى متفرق شد و يا از نماز و تعقيبات آن فارغ شده هرچند که افراد در جاى خود باشند اذان و اقامه ساقط نمى شود همچنانکه اگر جماعت قبلى بدون اذان و اقمه برگذار شده باشد ساقط نمى شود هرچند که جماعت قبلى به خاطر شنيدن اذان و اقامه از غير آن را ترک کرده باشند و همچنين ساقط نمى شود در صورتى که جماعت قبلى باطل باشد يا از جهت اينکه مردم مى دانسته اند امامشان فاسق است و يا از جهات ديگر و نيز در صورتى که مکان جماعت قبلى و نماز بعدى از هم فاصله داشته باشند بطورى که عرفا مکان برگذارى آن دو نماز يک مکان حساب نشود مثل اينکه نماز جماعت اول در داخل مسجد منعقد شده باشد و نماز ديگر در بام آن مسجد و يا اگر هر دو در مسجد است فاصله بين آن دو زياد باشد اذان و اقامه ساقط نمى شود و اما اينکه اين حکم مخصوص مسجد است و يا شامل غير مسجد نيز مى شود محل اشکال است و احتياط ترک اذان و اقامه است هم در مسجد و هم در غير مسجد بلکه بعيد نيست که مسئله اختصاصى به مسجد نداشته باشد و همچنين احتياط ترک نشود در جائيکه نمازيکه با جماعت خوانده شد و نمازى که او مى خواند هر دو اداء نباشد مثلا يکى و يا هر دو قضاء باشد چه قضاء براى خودش و چه براى غير، و براى غير هم چه بعنوان تبرع و چه به اجازه و همچنين است درجائى که وقت هردو مشترک نباشد مثلا جماعت قبلى عصر باشد و او بخواهد نماز مغرب بخواند و گفتن اذان و اقامه در موارد اشکال به نيت رجاء مانعى ندارد.