دفن و احکام آن
س . احکام دفن را بيان فرماييد ودفن نمودن جسد ميّت،واجب به وجوب کفايى است يا نه؟
ج . واجب کفايى است و بايد پنهان نمايد جسد ميّت را در زير خاک به نحوى که محفوظ بماند جثّه او از ضرر درندگان و بوى او از انتشار.و واجب است که بخوابانند او را به دست راست رو به قبله.
حکم ميّت در دريا
و هرگاه در کشتى باشد و دفن او ممکن نباشد بگذارند او را در ظرفى مثل صندوق و سر آن را ببندند و در دريا اندازند، و يا آن که بر پاى او چيز سنگينى مثل سنگ ببندند و او را در دريا اندازند، ولکن احوط به جا آوردن اوّل است با امکان.
1 . يعنى در زيرزمين با صدق حَفر در حال اختيار بنا بر احوط، و آن که حفظ از اين دو امر، به واسطه حَفر باشد، نه به واسطه بناى بعد از اعاده وضع سابق بر قبر يا حصول امن از جهات ديگر بنا بر احوط. و اظهر و احوط، جريان احکام دفن و واجبات دفن است، بر بعضى از ابعاض ميّت که واجب الدفن باشد، مانند سر، يا غير سر، يا سينه ميّت.
2 . اگر چه به واسطه نقل به خشکى باشد بعد از واجبات سابقه.
3 . و احتياط نمايند در محکم بودن ظرف و استحکام بدن ميّت در آن ظرف به قدر امکان.
4 . بلکه خالى از وجه نيست با عدم عسر، و احوط رعايت استقبال ميّت است در وقت انداختن در دريا؛ و همچنين اگر ممکن نباشد دفن اگر چه با تأخير يا محافظت موقّته بر بدن ميّت باشد تا زمان دفن به ترتيب مذکور، در دريا انداخته مى شود اگر چه راکب نباشد و در کشتىِ سفر فوت نشده باشد.و گذشت آن که انداختن در آب، بعد از واجبات سابقه بر دفن است.
احتياط در مؤونه تجهيزات غير کفن
و مؤونه تجهيزات غير کفن، از سابق بر تکفين يا لاحق بر آن، از قبيل لوازم دفن يا انداختن در دريا، محتمل است که مانند کفن، از اصل مال باشد، لکن احتياطِ مناسب به رعايت رضاى ديّان و ورثه، ترک نشود و همچنين مالى که ظالم براى زمين و نحو آن مى گيرد.
گذاشتن اجزاى جدا شده در کفن
و اجزاى منفصله از ميّت، با او در کفن او قرار داده مى شود و دفن مى شوند؛ و احوط تغسيل آنها مانند ميّت و با خود ميّت است.
فوت در چاه
و اگر شخص در چاه فوت کرده و ممکن نباشد اخراج او، پس آنچه که از واجبات ممکن باشد اگر چه فقط استقبال باشد، به جا آورده مى شود، پس اگر ممکن باشد سدّ آن ناحيه که در آن، بدن واقع است اقتصار بر او مى شود، و گرنه چاه را مسدود مى نمايند و آن، قبر او مى شود و مؤونه لوازمش و قيمت چاه مملوک، مانند مؤونه دفن و قيمت زمين قبر است.
طفل ميت مسلمان در شکم مادر غير مسلمان
و اگر ميّت، زنِ غير مُسلِمه باشد يا مثل آن ـ چه کتابيّه چه غير کتابيه ـ و حامله باشد به طفل مؤمن واجب است على المشهور او را پشت به قبله دفن نمايند تا آن که
1 . يعنى مُسلم يا مُسلمه.
2 . بلکه خالى از وجه موافق با احتياط نيست؛ و احوط جريان حکم است در همه اقسام غير مُسلمه و در همه اقسام اولاد اگر چه قبل از احراز وُلوجِ روح در ولد باشد؛ و همچنين احتياط، در گذاشتن زن است به جانب چپ زن در قبر.
قبله در دفن
و اگر قبله، معلوم نباشد، به ظنّ عمل مى نمايد و اگر مظنون نباشد و تأخير و استعلامْ ممکن نباشد، ساقط است استقبال در موارد دفن و در مورد القاى در دريا که مقتضاى احتياط، استقبال است.
حکم طفل در شکم مادر و فوتِ يکى
مسأله :
اگر طفل در شکم مادر زنده اش بميرد، اخراج مى شود از طريق ممکن با ملاحظه ارفق به حال زنده حتى اگر منحصر شد به تقطيع. و اخراج از طريق فرج با ادخال دست در آن جايز است. و متصدّى اين علاج بعد از شوهر، زنهاى با مهارت است؛ پس از آن، مردِ با خبره با تقديمِ مَحرم بر غير مى شود.و اگر زن بميرد و طفل زنده باشد، مى توانند طرف چپ را بشکافند و طفل را اخراج نمايند و موضع را خياطت نمايند. و در همه اينها ملاحظه ارفق به حال زنده و اقلّ از جَرْح و لوازم آن به حال ميّت نمايند.و کفايت استصحاب حيات ولد، خالى از وجهِ مبنى بر تقديم نفس احتمالى بر تمثيل يقينى به ميّت نيست.
دوران امر بين زنده ماندن مادر يا بچه در شکم
و در صورت زنده بودن هر دو و خوف بر هر دو در مفروض از وُلوج روح در جنين، پس صورت حادثه، در موارد فرق مى کند و با نظر اهل خبره بايد تشخيص داده شود؛ پس اگر طورى است که اگر هر دو بمانند هر دو هلاک مى شوند و اگر يکى هلاک شود ديگرى سالم مى ماند، متّجه است جواز اتلاف يکى اگر معيّن باشد.و اين علاج در آخرين وقت انجام داده مى شود.و اگر غير معيّن باشد، تقديم مادر و زنده بودن او، بى وجه نيست در صورتى که مسلمه باشد بر ولدى که اسلام او به تبعيّت است.و همچنين تقديم طفل محکوم به اسلام بر مادر غير مسلمه، متجّه است.و جريان تفصيل مذکور در علم در صورت ظنّ يا احتمال مؤثّر در خوف، خالى از وجه نيست که اگر هر دو بمانند، خوف بر هر دو هست و اگر يکى غير معيّن يا معيّن اتلاف شود، خوف بر ديگرى نيست؛ پس انتظارِ قضا، در وقتى است که در علم و ظنّ و احتمال موجب خوف، معالجه ـ به جميع اقسامش ـ با ترکش مساوى باشند، يا در معالجه، مزيد خوف، يا علم به تعجيلِ مخوف باشد، و ممکن است مراد از تصريح به انتظار، همين صورت باشد.
نحوه کفن و دفن شهيد
مسأله :
«شهيد» دفن مى شود با جامه هاى خود که پوشيده است در حال شهادت، چه خون اصابت کرده باشد به آنها، يا نه، و درآورده نمى شود مگر آنچه از پوست محض باشد، مانند چکمه به نحو معهود و لباسى که پوست فقط باشد؛ پس پوستين معهود، درآورده نمى شود، اگر چه اصابت خون به آن نشود بنا بر اظهر.و اسباب شهادت، حديد يا غير آن باشد، فرق ندارد. و چنانچه تکفين نيست براى [ شهيدِ [غير مجرّد از ثياب، تغسيل [ نيز ] براى شهيد نيست چنانکه گذشت، بلکه بعد از نمازِ ميّت، دفن مى شود.طفل رو به قبله باشد هرگاه طفل صاحب روح شده باشد.
حکم خراشيدن صورت و... براى مصيبت زده
و حرام است با دست زدنِ به صورت و خراشيدن آن و کندن موى و همچنين بريدن موى، ولى مورد روايات، خصوص زن است، [ و ] در مرد دليلى ندارد چه در ممات اقارب و چه در غير اقارب. و همچنين شقّ نمودن رخت بر غير پدر و برادر.
1 . احوط عدم فرق است.
2 . مانند سابق است در عدم فرق.همچنين شقّ زوجه بر زوج که روايت دارد و معارضى بالخصوص ندارد.
1 . روايت مجوّزه شقّ زوجه بر زوج و مانعه عکس، خالى از ضعف نيست و منع در هر دو، مطابق نقل اجماع و موافق احتياط است.
موارد جواز نبش قبر
مسأله :
حرام است نبش قبر مسلمان مادام که عادتاً [ تبديل به [خاک نشده باشد.و در مواردى، قول به تجويز است: دفن در زمين غصبى در صورت عدم امکان فعليّت راضى نمودن صاحب، ولو با اداى اجرت، و مثل آن است کفن غصبى؛و وقوع [ شى ء ] «ثمين» در قبر در صورت عدم امکان اخذ از موضعِ مخصوصِ ثمين، بدون نبش قبر؛ و ابتلاع ثمين، و در اين موارد، نقل عدم خلاف شده است؛و در صورت دفن بدون غسل صحيح، و احوط ترک آن است در صورتى که دفن، براى عذر شرعى و در آخر وقت امکان بوده است، بلکه مطلقا اگر مؤدّى به هتک ميّت باشد. و همچنين است دفن بلاتکفين يا با تکفين در ممنوع، مثل حرير يا دفن بدون استقبال؛ و ملاحظه اشدّ در هتک ميّت از نبش و بقاى او در قبر عارياً ـ مثلاً ـ خالى از وجه نيست؛
و در صورت خوف فساد و انهتاک بر بدن ميّت به استيلاى آب و نحو آن؛و براى نقل به «مشاهد مشرّفه» اگر چه وصيّت نکرده باشد بنا بر اظهر.