معاملات حرام (آیت الله سید ابوالقاسم موسوی خویی (ره))

معاملات حرام

مسأله 2063 :

معاملات حرام شش است:

(اول) خريد و فروش عين نجس مثل مشروبات مسکر، و سگ غير شکارى، و مردار، و خوک و در غير اينها در صورتى که بشود از آن استفاده حلال نمود مثلا غائط را کود نمايند خريد و فروش جائز است اگر چه احتياط در ترک است.

(دوم) خريد و فروش مال غصبى.

(سوم) بنابر احتياط خريد و فروش چيزى که نزد مردم مال نيست مثل حيوانات درنده.

(چهارم) معامله چيزى که منافع معمولى آن فقط کار حرام باشد، مانند اسباب قمار.

(پنجم) معامله اى که در آن ربا باشد.

(ششم) فروش جنسى که با چيز ديگر مخلوط است، در صورتى که آن چيز معلوم نباشد و فروشنده هم به خريدار نگويد، مثل فروختن روغنى که آنرا با پيه مخلوط کرده است، و اين عمل را غش مىگويند. پيغمبر اکرم (ص) فرمود: از ما نيست کسى که در معامله با مسلمانان غش کند يا به آنان ضرر بزند يا تقلب و حيله نمايد و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزى او را مىبرد و راه معاش او را مىبندد و او را به خودش واگذار مىکند.

مسأله 2064 :

فروختن چيز پاکى که نجس شده و آب کشيدن آن ممکن است، اشکال ندارد. ولى اگر مشترى اگر مشترى آن چيز را براى کارى بخواهد که شرط آن پاک بودن است، مثلا از قسم خوراکى است که مىخواهد او را بخورد بايد فروشنده نجس بودن آن را به او بگويد. ولى اگر لباس است گفتن لازم نيست اگر چه مشترى با آن نماز بخواند زيرا که در نماز طهارت ظاهرى بدن و لباس کافى نيست.

مسأله 2065 :

اگر چيز پاکى مانند روغن و نفت که آب کشيدن آن ممکن نيست نجس شود، چنانچه آنرا براى کارى بخواهد که شرطش پاک بودن است مثلا روغن را براى خوردن بخواهد، لازمست فروشنده نجاست او را به مشترى بگويد و همچنين است اگر براى کارى بخواهند که شرط آن پاک بودن نيست، مثلا بخواهند نفت نجس را بسوزانند، ولى در معرض اين باشد که خوراک يا بدن مشترى نجس شود که در اين صورت نيز گفتن لازم است، زيرا که سبب شدن براى خوردن نجاست و همچنين سبب شدن براى نجاست بدن که موجب بطلان وضو يا غسل گردد جائز نيست.

مسأله 2066 :

خريد و فروش دواهاى نجس خوردنى اگر چه جائز است ولى بايد نجاستش را به مشترى بگويند و همچنين است اگر خوردنى نباشد ولى در معرض اين باشد که خوراک يا بدن مشترى آلوده به نجاست شود.

مسأله 2067 :

خريد و فروش روغن هائى که از ممالک غير اسلامى مىآورند، اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد و روغنى را که از حيوان بعد از جان دادن آن مىگيرند، در صورتيکه احتمال آن برود که از حيوانيست که بدستور شرع کشته شده چنانچه از دست کافر بگيرند يا از ممالک غير اسلامى بياورند اگر چه پاک و خريد و فروش آن جائز است ولى خوردنش حرام و بر فروشنده لازم است کيفيت را به مشترى بفهماند.

مسأله 2068 :

اگر روباه و مانند آن را به غير دستورى که در شرع معين شده کشته باشند، يا خودش مرده باشد، خريد و فروش پوست آن حرام و معامله آن باطل است.

مسأله 2069 :

چرمى که از ممالک غير اسلامى مىآورند، يا از دست کافر گرفته مىشود در صورتى که احتمال برود از حيوانى است که به دستور شرع کشته شده خريد و فروش آن جائز است ولى نماز در آن جايز نيست.

مسأله 2070 :

روغنى که از حيوان بعد از جان دادنش گرفته شده يا چرمى که از دست مسلمان گرفته شود و انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته وتحقيق نکرده که از حيوانى است که به دستور شرع کشته شده يا نه خريد و فروشش جايز است ولى نماز در آن چرم و خوردن آن روغن جايز نيست.

مسأله 2071 :

مشروبات مسکر معامله آنها حرام و باطل است.

مسأله 2072 :

فروختن مال غصبى باطل است، و فروشنده بايد پولى را که از خريدار گرفته به او برگرداند.

مسأله 2073 :

اگر خريدار جدا قاصد معامله است ولى قصدش اين باشد که پول جنسى را که مىخرد ندهد اين قصد به صحت معامله ضرر ندارد و لازم است پول آنرا به فروشنده بدهد.

مسأله 2074 :

اگر خريدار بخواهد پول جنسى را که به ذمه خريده بعدا از مال حرام بدهد، معامله صحيح است ولى بايد مقدارى را که بدهکار است از مال حلال بدهد تا اين که ذمه اش برئ گردد.

مسأله 2075 :

خريد و فروش آلات لهو حرام مثل تار و ساز حرام است و بنابر احتياط سازهاى کوچک که بازيچه بچه ها است نيز آن حکم را دارد، واما آلات مشترکه مثل راديو و ضبط صوت در صورتيکه به قصد استعمال در حرام نباشد خريد و فروش آن مانعى ندارد.

مسأله 2076 :

اگر چيزى را که مىشود استفاده حلال از آن ببرند به قصد اين بفروشد که آنرا در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را باين قصد بفروشد که از آن شراب تهيه نمايند، معامله آن حرام بلکه بنابر احتياط باطل است. ولى اگر به اين قصد نفروشد و فقط بداند که مشترى از انگور شراب تهيه خواهد کرد ظاهر اين است که معامله اشکال ندارد.

مسأله 2077 :

ساختن مجسمه جاندار بلکه نقاشى جاندار آن نيز حرام است ولى خريد و فروش آن مانعى ندارد اگر چه احوط ترک است.

مسأله 2078 :

خريدن چيزى که از قمار، يا دزدى، يا از معامله باطل تهيه شده حرام است و اگر کسى آنرا بخرد بايد به صاحب اصليش برگرداند.

مسأله 2079 :

اگر روغنى را که با پيه مخلوط است بفروشد، چنانچه آنرا معين کند مثلا بگويد اين يک من روغن را مىفروشم، معامله بمقدار پيهى که در آن است باطل مىباشد و پولى که فروشنده براى پيه آن گرفته مال مشترى و پيه مال فروشنده است و مشترى مىتواند معامله روغن خالصى را هم که در آن است بهم بزند ولى اگر آنرا معين نکند بلکه يک من روغن در ذمه بفروشد، بعد روغنى که پيه دارد بدهد، مشترى مىتواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص را مطالبه نمايد.

مسأله 2080 :

اگر مقدارى از جنس را که با وزن يا پيمانه مىفروشند، به زيادتر از همان جنس بفروشد، مثلا يک من گندم را به يک من و نيم گندم بفروشد، ربا و حرام است، بلکه اگر يکى از دو جنس، سالم و ديگرى معيوب يا جنس يکى خوب و جنس ديگرى بد باشد، يا با يکديگر تفاوت قيمت داشته باشند، چنانچه بيشتر از مقدارى که مىدهد بگيرد، باز هم ربا و حرام است، پس اگر مس درست را بدهد، و بيشتر از آن مس شکسته بگيرد يا برنج صدرى را بدهد و بيشتر از آن برنج گرده بگيرد يا طلاى ساخته را بدهد و بيشتر از آن طلاى نساخته بگيرد، ربا و حرام مىباشد.

مسأله 2081 :

اگر چيزى را که اضافه مىگيرد، غير از جنسى باشد که مىفروشد، مثلا يک من گندم به يک من گندم و يک قران پول بفروشد، باز هم ربا و حرام است بلکه اگر چيزى زيادتر نگيرد، ولى شرط کند که خريدار عملى براى او انجام دهد ربا و حرام مىباشد.

مسأله 2082 :

اگر کسى که مقدار کمتر را مىدهد چيزى علاوه کند، مثلا يک من گندم و يک دستمال را به يک من و نيم گندم بفروشد، اشکال ندارد، و همچنين است اگر از هر دو طرف چيزى زياد کنند مثلا يک من گندم و يک دستمال را به يک من و نيم گندم و يک دستمال بفروشد.

مسأله 2083 :

اگر چيزى را که مثل پارچه با متر و ذرع مىفروشند، يا چيزى را که مثل گرد و تخم مرغ با شماره معامله مىکنند، بفروشد و زيادتر بگيرد، اشکال ندارد مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و يازده تا بگيرد اشکال ندارد، ولى چنانچه مثلا ده عدد تخم مرغ را به يازده عدد در ذمه بفروشد لازم است که بين آنها امتياز باشد مثلا ده عدد تخم مرغ بزرگ را به يازده عدد متوسط در ذمه بفروشد زيرا که اگر بين آنها هيچ امتياز نباشد خريد و فروش محقق نمىشود بلکه واقع معامله قرض است اگر چه به لفظ خريد و فروش باشد و بدين جهت معامله حرام و باطل است و از اين قبيل است فروختن اسکناس نقدا به زيادتر از آن با مدت مثل صد تومان نقدا بدهد که صد و ده تومان بعد از شش ماه بگيرد. ولى اگر بين آنها امتياز باشد مانعى ندارد مثل آن که صد تومان را به جنس ديگر از اسکناس مثل دينار يا پاون يا دولار بفروشد که در اين صورت با تفاوت قيمت نيز اشکال ندارد.

مسأله 2084 :

جنسى را که در غالب شهرها با وزن، يا پيمانه مىفروشند ودر بعضى از شهرها با شماره معامله مىکنند، احتياط واجب آن است که آن جنس را به زيادتر از آن نفروشند. و در صورتى که شهرها مختلف باشند و چنين غلبه اى در بين نباشد حکم آن در هر شهرى بر طبق معمول آن شهر است.

مسأله 2085 :

اگر چيزى را که مىفروشد و عوضى را که مىگيرد اگر از يک جنس نباشد زيادى گرفتن اشکال ندارد پس اگر يک من برنج بفروشد و دو من گندم بگيرد معامله صحيح است.

مسأله 2086 :

جنسى را که مىفروشد و عوضى را که مىگيرد، اگر از يک چيز عمل آمده باشد. بايد در معامله زيادى نگيرد، مثلا اگر يک من روغن گاو بفروشد و در عوض آن يک من و نيم پنير گاو بگيرد، ربا

و حرام است و همچنين است اگر ميوه رسيده را با ميوه نارس آن معامله کند نمىتواند زيادى بگيرد.

مسأله 2087 :

جو و گندم در ربا يک جنس حساب مىشود، پس اگر مثلا يک من گندم بدهد و يک من و پنج سير جو بگيرد، ربا و حرام است و نيز اگر مثلا ده من جو بخرد که سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتى گندم را مىدهد، مثل آن است که زيادى گرفته و حرام مىباشد.

مسأله 2088 :

معامله ربا چه با مسلمان چه با کافر حرام است بلى اگر مسلمان از کافرى که در پناه اسلام نيست يا از کافرى که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شريعتش جائز باشد ربا بگيرد اشکال ندارد و بنابر احتياط واجب پدر و فرزند و زن و شوهر نمىتوانند از يکديگر ربا بگيرند.