مؤونه
سوال 900 :
شخصى داراى کتابخانه‌اى شخصى است که مدتى از آن کتابها استفاده مى‌نموده است، فعلا چند سال است که از آن استفاده نمى‌کند، ولى احتمال مى‌دهد که در آينده از آن بهره ببرد، آيا در مدتى که از کتابها استفاده نمى‌کند، به آن خمس تعلّق مى‌گيرد؟ و آيا در تعلّق خمس، فرقى بين اينکه خودش خريده باشد يا پدرش، وجود دارد؟ ج: اگر کتابها در زمان خريد آن مورد نياز او براى مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفى او باشد، خمس ندارد، حتى اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنين اگر کتابها به او ارث رسيده و يا از طرف پدر و مادر و يا ديگران به او هديه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمى‌گيرد.
سوال 901 :
آيا به طلائى که شوهر براى همسرش مى‌خرد، خمس تعلّق مى‌گيرد؟ ج: اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب مى‌شود و خمس ندارد.
سوال 902 :
آيا به پولى که براى خريد کتاب از نمايشگاه بين‌المللى کتاب در تهران قبل از تحويل آن پرداخت شده، ولى هنوز کتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق مى‌گيرد؟ ج: اگر کتابهاى مزبور، مورد نياز و به مقدار متناسب با شأن عرفى شخص بوده و تهيه آن متوقف بر پيش پرداخت قيمت آن باشد، خمس ندارد.
سوال 903 :
اگر فردى زمين دومى که مناسب شأن او و مورد نياز جهت ساختمان مسکن براى عائله اوست داشته باشد، ولى در طول سال خمسى قدرت ساخت آن را ندارد و يا در يک سال نمى‌تواند آن را تکميل کند، آيا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ ج: در عدم وجوب خمس، در زمينى که براى ساخت مسکن بدان نياز دارد، فرقى بين اينکه يک قطعه باشد يا چند قطعه، و يا يک مسکن باشد يا چند مسکن، وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نياز به آن به مقتضاى موقعيت و شأن عرفى وى و همچنين وضع مالى او براى ساخت تدريجى آن است.
سوال 904 :
يک سرويس ظروف منزل وجود دارد، آيا استفاده از بعضى از آنها براى عدم تعلّق خمس به آن کافى است؟ ج: معيار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نياز به آن مطابق با شأن عرفى مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.
سوال 905 :
اگر فرش و ظرفها اتفاقا در طول سال مورد استفاده قرار نگيرد، ولى براى استفاده ميهمان به آنها نياز باشد، آيا خمس در آنها واجب است؟ ج: در فرض سوال خمس در آنها واجب نيست.
سوال 906 :
با توجه به فتواى امام خمينى «قدس سره» در مسأله جهيزيه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر مى‌برد، اگر در منطقه‌اى رسم براين باشد که خانواده داماد اقدام به تهيه و تأمين اثاثيه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدريج به تهيه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حکمى دارد؟ ج: اگر تهيه اساس و لوازم زندگى براى آينده، عرفا جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.
سوال 907 :
آيا استفاده از يک جلد از دوره کتابى که از چندين جلد تشکيل شده (مانند وسائل الشيعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن‌دوره مى‌شود يا اينکه بايد از هر جلد کتاب يک صفحه خوانده شود؟ ج: اگر مجموع آن دوره مورد نياز باشد و يا خريد جلدى که به آن احتياج است متوقف بر خريد دوره کامل آن باشد، خمس ندارد، در غير اين صورت بايد خمس مجلّداتى که الآن مورد نياز نيست، پرداخت شود، و مجرد خواندن يک صفحه از هر جلد کتاب، براى ساقط شدن خمس کافى نيست.
سوال 908 :
داروهايى که از درآمد وسط سال خريده شده و پول آن توسط سازمان تأمين اجتماعى پرداخت مى‌شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس به آن تعلّق مى‌گيرد يا خير؟ ج: اگر خريد داروها جهت استفاده از آن در مواقع نياز باشد و در معرض احتياج هم باشد، خمس ندارد.
سوال 909 :
شخصى خانه‌اى براى سکونت ندارد و براى خريد مسکن يا تهيه مايحتاج زندگى، مالى را پس‌انداز کرده است، آيا اين مبلغ خمس دارد؟ ج: مال پس انداز شده از منفعت کسب اگر براى تأمين هزينه‌هاى زندگى باشد، سر سال خمسى، خمس دارد مگر اين که پس انداز براى تهيّه لوازم ضرورى زندگى و يا تأمين هزينه‌هاى لازم باشد که در اين صورت اگر بعد از سال خمسى در آينده نزديک (مثلا دو سه ماه پس از سال خمسى) در راه‌هاى مذکور مصرف شود، خمس ندارد.
سوال 910 :
همسر من قالى مى‌بافد که سرمايه آن متعلّق به خود ماست و براى تهيه آن قرض گرفته‌ايم، در حال حاضر قسمتى از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسى من به پايان رسيده، آيا پس از تمام شدن فرش و فروش آن براى تهيه احتياجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلق مى‌گيرد يا خير؟ سرمايه ما از جهت خمس چه وضعيتى دارد؟ ج: پس از استثناى سرمايه که قرض است از قيمت فروش قالى، باقيمانده جزء سود سال فروش محسوب مى‌شود، بنابراين اگر در سالى که بافت قالى تمام و فروخته شده، در مخارج زندگى مصرف شود، خمس ندارد.
سوال 911 :
تمام دارائى من ساختمان سه طبقه‌اى است که هر طبقه آن دو اتاق دارد. در يک طبقه من زندگى مى‌کنم و در دو طبقه ديگر فرزندانم سکونت دارند، آيا به اين خانه در حال حيات من خمس تعلّق مى‌گيرد يا اينکه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه‌ام وصيت کنم که بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟ ج: ساختمان مورد سوال خمس ندارد، البته کسى که حساب سال نداشته‌است بايد به‌نحوى مصالحه‌نمايد.
سوال 912 :
خمس لوازم منزل چگونه محاسبه مى‌شود؟ ج: لوازمى که با استفاده از آنها عين آن باقى مى‌ماند مثل فرش و غير آن، خمس ندارد. ولى از نيازهاى مصرفى روزمره مانند برنج و روغن و غير آنها، آنچه اضافه بيايد و تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس دارد.
سوال 913 :
شخصى خانه ملکى براى سکونت ندارد، لذا زمينى خريده تا در آن خانه‌اى براى خودش بسازد، ولى چون پول کافى براى ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آيا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آيا خمس پول خريد را بايد بپردازد يا قيمت فعلى زمين را؟ ج: اگر زمين را از منفعت کسب سال، براى ساخت مسکن مورد نياز، خريده باشد، خمس ندارد.
سوال 914 :
در سوال قبلى، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولى قبل از اتمام آن، سال خمسى برسد، آيا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟ ج: در فرض سوال، خمس ندارد.
سوال 915 :
اگر شخصى براى آينده فرزندانش، با اينکه خودش در طبقه اول زندگى مى‌کند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آيا با وجود عدم نياز به آن تا چند سال ديگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟ ج: اگر ساختن طبقه دوم براى آينده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفى وى محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتى که اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.
سوال 916 :
شما مى‌فرماييد آنچه از مخارج سال محسوب مى‌شود، خمس ندارد، پس شخصى که خانه‌اى براى سکونت ندارد، ولى مالک قطعه زمينى است که يک سال يا بيشتر بر آن گذشته و او نمى‌تواند آن را بسازد، پس چرا اين از مخارج او محسوب نمى‌شود؟ اميدواريم توضيح بفرماييد. ج: اگر زمين را براى ساخت مسکن مورد نياز، در آن، از درآمد بين سال خريده باشد، جزء مخارج کنونى وى محسوب مى‌شود و خمس آن واجب نيست، ولى اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن براى ساخت خانه خريده باشد، پرداخت خمس آن واجب‌است.
سوال 917 :
سر سال خمسى من اول شهريور است، معمولا امتحانات دانشگاهها و مدارس در ارديبهشت و خرداد برگزار مى‌شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه‌کارى ما در ايام امتحانات پرداخت مى‌شود، خواهشمندم توضيح فرماييد که اگر اجرت کارى را که قبل از پايان سال خمسى انجام داده‌ام، بعد از پايان سال دريافت کنم، آيا خمس به آن تعلق مى‌گيرد؟ ج: حقوق معوّقه جزئى از درآمدهاى سال دريافت آن محسوب مى‌شود نه سال اضافه کارى، و اگر در هزينه‌هاى سال دريافت مصرف شود، خمس ندارد.
سوال 918 :
گاهى لوازم منزل مثل يخچال به قيمتى کمتر از قيمت بازار به ما فروخته مى‌شود، اين لوازم در آينده يعنى پس از ازدواج مورد نياز ماست، با توجه به اينکه بعد از ازدواج بايد آنها را به چند برابر قيمت فعلى تهيه کنيم، آيا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلق مى‌گيرد؟ ج: اگر آنها را با منفعت کسب سال براى استفاده در آينده خريده‌ايد و در سال خريد مورد نياز شما نبوده، بايد خمس قيمت عادلانه آن را در سر سال خمسى بپردازيد، مگر آنکه به علت عدم توانايى از تهيه يک باره آن هنگام نياز، ناگزير از تهيه تدريجى و نگهدارى آن براى زمان احتياج باشيد، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفى شما باشد، که در اين صورت جزء مؤونه محسوب مى‌شود و خمس ندارد.
سوال 919 :
مبالغى را که انسان براى امور خيريه مانند کمک به مدارس، آسيب‌ديدگان از سيل و ملت فلسطين و بوسنى، انفاق مى‌کند، آيا از مؤونه سال محسوب مى‌شود و خمس ندارد؟ ج: اين چنين انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب مى‌شود و خمس ندارد.
سوال 920 :
مبلغى را در سال گذشته براى خريد فرش پس‌انداز کرديم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشى براى خريد آن مراجعه نموديم تا اينکه قرار شد يکى از آنان فرش مناسب با ذوق و سليقه ما را فراهم کند، اين کار تا ماه دوم سال جديد طول کشيد، با توجه به اينکه سر سال خمسى من ابتداى سال هجرى شمسى است، آيا به آن مبلغ خمس تعلق مى‌گيرد؟ ج: مبلغ مذکور و فرش تهيه شده در فرض سوال خمس ندارد.
سوال 921 :
تعدادى از اشخاص اقدام به تأسيس مدرسه خصوصى (غيرانتفاعى) کرده‌اند و بعد از استفاده از سرمايه کمى که اعضا داشتند، هيئت مؤسسّ تصميم گرفت براى تأمين مخارج آن از بانک وام بگيرد و همچنين مقرر نمود که براى تکميل سرمايه و پرداخت اقساط بانک، هريک از اعضا مبلغى را به طور ماهيانه بپردازد. اين مؤسسه هنوز به مرحله سوددهى نرسيده است، آيا به مبلغى که اعضا ماهيانه مى‌پردازند، خمس تعلق مى‌گيرد؟ آيا مجموع سرمايه که همان قيمت مؤسسه است، خمس دارد؟ ج: بر هر يک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمايه شرکت مى‌پردازند، و همچنين خمس آنچه را که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسيس مدرسه داده‌اند، پرداخت نمايند، و پس از آنکه هر يک از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شرکت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه دوباره خمس ندارد.
سوال 922 :
جايى که در آن کار مى‌کنم، چند سال است مبلغى به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آيا به اين مبلغ به مجرّد دريافت آن خمس تعلق مى‌گيرد يا اينکه بايد يک سال بر آن بگذرد؟ ج: مبالغى که طلب داريد اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسى قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب مى‌شود، که اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
سوال 923 :
آيا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است يا اينکه نياز به آن در طى سال کافى است، هر چند موردى براى استفاده از آن پيش نيايد؟ ج: ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چيزهايى که هنگام استفاده، عين آنها باقى مى‌ماند، نياز به آنها است. ولى معيار در احتياجات مصرفى روزانه زندگى مانند برنج و روغن و غيره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه آنها زياد بيايد، خمس دارد.
سوال 924 :
شخصى براى آسايش و رفع نيازهاى خانواده‌اش اقدام به خريد ماشينى با مال غير مخمّس و سودى که در وسط سال به دست آمده، نموده است، آيا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتى که ماشين را براى انجام امور مربوط به کارش و يا به هر دو منظور خريده باشد، چه حکمى دارد؟ ج: ماشين اگر براى انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولى اگر براى رفع نيازهاى زندگى و جزء احتياجات مناسب با شأن عرفى او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خريد آن خمس تعلق گرفته بايد پرداخت شود.