گنج، غنيمت و مال حلال مخلوط به حرام
سوال 891 :
نظر حضرتعالى درباره گنجى که افراد در زمينى که مالک آن هستند، پيدا مى‌کنند، چيست؟ ج: ميزان در اين گونه امور مقررات نظام جمهورى اسلامى است.
سوال 892 :
اگر مقدارى سکه نقره که تاريخ آن به حدود صد سال پيش بر مى‌گردد، از زير خاک ساختمان ملکى شخصى پيدا شود، آيا اين سکه‌ها متعلق به مالک فعلى آن ساختمان مانند وارث قانونى يا خريدار است يا خير؟ ج: حکم گنج را دارد که قبلا بيان شد.
سوال 893 :
شبهه زير براى ما مطرح شده است: با توجه به اينکه خمس معادن استخراج شده در اين زمان نيز واجب است، زيرا وجوب خمس معادن نزد فقهاى گرانقدر از احکام مسلم است، حکم معادنى که دولت آن را استخراج مى‌کند با التفات به اينکه مجرد اقدام دولت به انفاق آن ميان مسلمانان بلاد اسلامى مانع از وجوب خمس نيست چيست؟ زيرا استخراج معادن يا توسط حکومت بالاصالة صورت مى‌گيرد و آن را به مصرف ملت مى‌رساند، در اين حالت دولت مانند شخصى است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص ديگرى مى‌بخشد يا هديه مى‌دهد و يا بر او تصدق مى‌کند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل اين فرض نيز مى‌شود زيرا دليلى بر تقييد وجود ندارد، و يا اينکه حکومت به وکالت از ملت، معادن را استخراج مى‌کند که در اين صورت در واقع استخراج کننده خود ملت است، در اين فرض پرداخت خمس بر موکل واجب است، و يا اينکه حکومت با ولايت بر ملت، معادن را استخراج مى‌نمايد که در اين حالت استخراج کننده يا خود ولى است يا اينکه مانند نيابت است که بر اساس آن در واقع مولىّ عليه استخراج کننده است، به هر حال دليلى بر خروج معادن از عمومات خمس نداريم، همانگونه که خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلق خمس است و مثل ساير درآمدهاى شغلى نيست که با مصرف کردن يا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالى درباره اين مسأله مهم چيست؟
ج: از شرائط وجوب خمس در معادن اين است که شخص يا اشخاصى با مشارکت با يکديگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اينکه سهم هر يک به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنى که دولت استخراج مى‌کند، نظر به اينکه ملک خاص شخص يا اشخاص نيست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نيست و در نتيجه جائى براى وجوب خمس بر دولت و حکومت باقى نمى‌ماند، و اين استثنائى بر وجوب خمس در معدن نيست. بله، معادنى که توسط شخص خاصى يا با مشارکت اشخاص با يکديگر استخراج مى‌شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اينکه آنچه آن شخص استخراج کرده و يا سهم هر يک از اشخاصى که با مشارکت با يکديگر اقدام به استخراج کرده‌اند، بعد از کم کردن هزينه‌هاى استخراج و تصفيه، به مقدار بيست دينار طلا يا دويست درهم نقره يا معادل قيمت يکى از آن دو باشد.
سوال 894 :
اگر مال حرامى با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمى دارد و چگونه حلال مى‌شود و در صورت علم به حرمت يا عدم علم به آن وظيفه انسان چيست؟ ج: اگر يقين به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولى مقدار دقيق آن را نمى‌داند و صاحب آن را هم نمى‌شناسد، راه حلال کردن آنها اين است که خمس آن را بپردازد، ولى اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چيزى بر عهده او نيست.
سوال 895 :
قبل از رسيدن سر سال خمسى ام، مبلغى پول به شخصى قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بيندازد و سود آن بين ما بالمناصفه تقسيم شود، با توجه به اينکه آن مال در حال حاضر در دست من نيست و خمس آن را هم نپرداخته‌ام، نظر حضرتعالى در اين باره چيست؟ ج: اگر آن مال را قرض داده‌ايد و سر سال خمسى قابل وصول نيست، فعلا خمس آن بر شما واجب نيست، بلکه هنگامى واجب مى‌شود که آن را دريافت کنيد، ولى در اين صورت شما حقى در سود حاصل از کار قرض گيرنده نداريد، و اگر چيزى از او مطالبه نمائيد، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمايه مضاربه به او داده‌ايد، بر اساس قرارداد، در سود آن شريک هستيد و واجب است که خمس سرمايه را بپردازيد.
سوال 896 :
من در بانک کار مى‌کنم، براى شروع به کار از روى اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به وديعه گذاشتم، اين مبلغ به اسم خودم و در يک حساب بلند مدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت مى‌شود، آيا پرداخت خمس اين مال که درحساب بانکى گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که اين پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است. ج: اگر پس گرفتن اين مبلغ در حال حاضر ممکن نيست تا آن را پس نگرفته‌ايد، خمس آن واجب نيست. ولى سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
سوال 897 :
روشى براى سپرده گذارى اموال در بانک‌ها وجود دارد که براساس آن هيچگاه پول به دست استفاده کننده نمى‌رسد، ولى به حساب او در بانک طبق شماره معينى واريز مى‌شود، آيا به اين اموال خمس تعلق مى‌گيرد يا خير؟ ج: اگر مالى را که نزد بانک به وديعه گذاشته‌ايد از منافع کسب شما باشد و هنگام رسيدن سال خمسى گرفتن آن مبلغ از بانک براى شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسى، پرداخت شود.
سوال 898 :
آيا خمس مالى که مستأجر به عنوان رهن به مؤجر مى‌دهد، بر عهده مستأجر است يا مؤجر؟ ج: اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از مؤجر، خمس آن را بپردازد، مگر آنکه براى اجاره در جاى ديگر به آن نياز داشته باشد که در اين صورت پس از رفع نياز، بايد خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده مؤجر که آن مال را به عنوان قرض مى‌گيرد، واجب نيست.
سوال 899 :
حقوق ماهيانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخير افتاده، آيا هنگام دريافت، جزء درآمدهاى همان سال (سال دريافت) محسوب مى‌شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسى واجب است يا اينکه به اين مال اصلا خمس تعلق نمى‌گيرد؟ ج: حقوق معوقه از درآمدهاى سال دريافت آن محسوب مى‌شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.