ترکه، ارث و مال وصيت شده
سوال 245 :
شخصى داراى سال خمسى است. اگر در بين سال خمسى فوت کند، آيا ورثه او مى‌توانند قبل از پرداخت خمس او، از ترکه او در تجهيز و تکفين و ساير مخارج ميّت مصرف کنند؟
جواب :
خرج کفن از اصل ترکه برداشته مى‌شود و اگر ورثه به ذمّه بگيرند که بعدا خمس ترکه را بپردازند، مى‌توانند ساير مخارج ميّت را نيز از ترکه بردارند و بعد خمس را بپردازند، اگرچه بهتر اين است که خمس را بدهند و سپس از ترکه خرج کنند.
(425)
سوال 246 :
شخصى فوت کرده است و مقدارى دَين برعهده اوست و خمس هم بدهکار است و ترکه او براى اداى هر دو کافى نيست. وظيفه ورّاث چيست؟
جواب :
بايد ترکه را به نسبت دَين و خمس تقسيم کنند.
سوال 247 :
ميّتى خمس بدهکار است و داراى وارث صغير است. آيا بايد خمس او پرداخت شود يا بايد صبر کرد تا وارث او کبير شود؟
جواب :
اگر وارث صغير ولىّ داشته باشد، خمس را از اصلِ ترکه با صلاحديد او بر مى‌دارند و مى‌پردازند و همچنين است اگر وصى نسبت به ديون ميّت وجود داشته باشد و يا قيّمى براى او تعيين شده باشد؛ و در صورتى که هيچ کدام نباشند، با اذن حاکم شرعى خمس را بر مى‌دارند و بقيه ترکه مال ورثه است.
سوال 248 :
زمين ارثى و مهريه زن، خمس دارد يا خير؟
جواب :
ارث خمس ندارد. مهريه زن نيز خمس ندارد، مگر آن که مقدار مهريه به قدرى زياد باشد که بتواند بخشى از معيشت زن را اداره کند.
سوال 249 :
شخصى که خمس اموالش را داده و در وسط سال فوت کرده است، آيا باز هم خمسى به اموال او تعلّق مى‌گيرد تا ورثه پرداخت کند يا خير؟
جواب :
در فرض سوال، منافعى که بعد از دادن خمس تا زمان فوت کردن به دست او آمده است، بايد خمسش داده شود.
سوال 250 :
اگر کسى مقيّد به پرداخت خمس نباشد و بميرد، آيا به پول و املاک او خمس تعلّق مى‌گيرد؟ اگر خمس تعلّق مى‌گيرد، از چه چيز بايد پرداخت شود؟
جواب :
در صورتى که ورثه بدانند به اموال يا ذمّه ميّت خمس تعلّق گرفته است، بايد خمس آن را از اصلِ ترکه ميّت جدا نمايند و بپردازند.
(426)
سوال 251 :
شخصى جنسى داشته و خمس به آن تعلّق گرفته و آن را پرداخت نکرده و از دنيا رفته است. اکنون که وارث مى‌خواهد خمس آن را بدهد، آيا به قيمت روز بدهد يا به قيمت زمانى که خمس آن واجب شده بود؟
جواب :
وارث بايد خمس بالاترين قيمت را از سر سال خمسى (آخرين مهلتى که مورّث بايد خمس جنس را حساب مى‌کرد و مى‌پرداخت) تا زمان پرداخت خمس بپردازد.
سوال 252 :
عينى که متعلّق خمس است، ولى سال بر آن نگذشته و به ارث رسيده، آيا براى پرداخت خمس، بايد قيمت فعلى آن را حساب کرد يا قيمت زمان فوت مورّث را؟
جواب :
چنانچه تأخير عرفى در پرداخت خمس نباشد، قيمت زمان فوت مورّث بايد ملاک محاسبه خمس قرار گيرد، وگرنه بايد خمس بالاترين قيمت از زمان فوت مورّث تا زمان پرداخت خمس داده شود.
سوال 253 :
شخصى در زمان حيات خود ملکى را خريده بود و اکنون براى ورثه معلوم نيست که خمس آن را داده است يا نه. آيا ملک مذکور خمس دارد؟
جواب :
در صورتى که ملک مذکور، جزء مؤونه ميّت نبوده، بايد خمس آن پرداخت شود.
سوال 254 :
ميّتى خمس اموال خود را نداده است. خمس اين اموال، چگونه پرداخت مى‌شود؟
جواب :
خمس بايد از اصلِ ترکه داده شود و سپس بقيه اموال تقسيم گردد.
سوال 255 :
شخصى از دنيا رفته و بر ذمّه او خمس باقى مانده است؛ ولى اموال باقى مانده از او خمس ندارد. آيا ورثه بايد خمسى را که بر ذمّه او بوده است، بپردازند؟
جواب :
پرداخت خمس لازم است.
(427)
سوال 256 :
اگر ارث افزايش قيمت پيدا کند، زيادى قيمت آن خمس دارد يا نه؟ اگر اموال موروثه را با چيز ديگرى معاوضه کنيم و آن چيز ارتفاع قيمت پيدا کند، چه حکمى دارد؟
جواب :
مالى که به ارث رسيده، خمس ندارد و اگر آن را مؤونه زندگى خود قرار داده باشد، مثل اين که با آن منزل مسکونى تهيه کرده باشد، افزايش قيمت آن هم خمس ندارد و اگر آن را سرمايه کسب قرار داده باشد و با آن به اندازه مؤونه زندگى خود به دست آورد، نه بيشتر، باز هم افزايش قيمت آن خمس ندارد؛ چون اين گونه سرمايه خودش جزء مؤونه زندگى محسوب مى‌شود و اگر با چيز ديگرى معاوضه شده باشد نيز همين حکم را دارد و اگر ارث را نه مؤونه قرار دهد و نه سرمايه و از افزايش قيمت آن يک سال بگذرد، در وقت فروش آن، خمس زيادى قيمت را بدهد.
سوال 257 :
بعد از فوت پدرم مبلغ چهار و نيم ميليون تومان به عنوان سهميه من از فروش خانه پدرى به دستم رسيد و مقدارى نيز قرض کردم و منزلى براى خود تهيه نمودم. اين نقل و انتقالات در مدت دو ماه انجام شد. آيا به مبلغ چهار و نيم ميليون تومان ارث پدرى، خمس تعلّق مى‌گيرد؟
جواب :
خمس به آن تعلّق نمى‌گيرد، مگر اين که يقين داشته باشيد که خانه پدرى متعلّق خمس قرار گرفته و ندانيد خمس آن پرداخت شده است يا نه که در اين صورت بايد خمس آن را به نسبت سهم الارث خود پرداخت نماييد.
سوال 258 :
اگر ترکه ميّت از اموال حلال و حرام تشکيل شده باشد، ورثه چه تکليفى دارند؟
جواب :
اگر صاحب مال حرام و مقدار آن معلوم نيست، واجب است خمس همه مال مخلوط به حرام را بدهند و اگر مى‌دانند که اموال حلال او نيز متعلّق خمس بوده و خمس آن پرداخت نشده است، لازم است نسبت به بقيه مال
(428)
(چهار پنجم باقى مانده)، هر چه قدر را که يقين دارند مال حلال است، خمسش را بدهند.
سوال 259 :
اگر وارث شک داشته باشد که ترکه ميّت با مال حرام مخلوط شده است، آيا لازم است خمس آن را بپردازد؟
جواب :
لازم نيست خمس بپردازد.
سوال 260 :
زنى که شوهرش فوت کرده و مى‌داند که شوهرش خمس اموالش را نداده و خوف اين را دارد که فرزندانش خمس را پرداخت نکنند، آيا بدون اجازه آنها مى‌تواند خمس را پرداخت کند يا خير؟
جواب :
اگر زن مى‌داند که شوهرش خمس بدهکار است و مى‌داند که ورثه، خمس را نمى‌دهند، در اين صورت با اذن حاکم شرعى، خمس را از آن مالى که زير دست و در تصرّف اوست، بپردازد، مگر آن که براى وى حرجى ايجاد شود.
سوال 261 :
فردى يک شرکت تجارتى با شراکت دوستش تأسيس مى‌کند که هر کدام صاحب نصف سرمايه شرکت هستند. بعد از چند سال، يکى از دو شريک فوت مى‌کند و نصف سرمايه شرکت به ورثه او منتقل مى‌شود و سپس اين شرکت، تبديل به شرکت سهامى مى‌شود و بعضى از ورثه مى‌خواهند که سهم الارث آنها به صورت سهام در شرکت باقى بماند تا از آن سود ببرند. با توجه به اين که سهم الارث خود را در تجارت به کار انداخته‌اند، آيا بايد خمس آن و خمس سودى را که به دست مى‌آورند بدهند يا نه؟
جواب :
اگر مالک اول (ميّت) خمس سرمايه‌اش را پرداخت کرده، خمس اصلِ سرمايه واجب نيست؛ ولى هر مقدار از افزايش قيمت واقعى سهام و سود آنها که در مؤونه سال مصرف نشود، بايد خمسش پرداخت شود.
سوال 262 :
اگر شخصى از دنيا برود، آيا بعضى از فرزندان آن شخص مى‌توانند
(429)
بدون اجازه ورّاث ديگر، پول آن شخص را بردارند و بابت خمس بپردازند؟
جواب :
نمى‌توانند و بايد با توافق ورّاث ديگر اين کار را انجام دهند و اگر بقيه توافق نمى‌کنند، هر کس در پرداخت خمس، نسبت به سهم خود اقدام نمايد؛ ولى اگر بعضى از ورّاث بدانند که ورثه ديگر خمس سهم خود را نمى‌دهند، در اين صورت با اجازه حاکم شرعى مى‌توانند به اين کار اقدام نمايند.
سوال 263 :
آيا مالى که به وسيله وصيت به انسان مى‌رسد، حکم ارث را دارد يا حکمش جداست؟
جواب :
حکم ارث را ندارد؛ بلکه اگر مقدار آن به حدّى باشد که بتواند با آن بخشى از معيشت خود را اداره کند، بايد خمس آن را بپردازد، وگرنه خمس ندارد.
سوال 264 :
شخصى وصيت کرده که بعد از مرگش، خمس اموال او پرداخت شود. تعدادى از ورثه او بر اين باورند که او قبل از مرگش، خمس اموالش را پرداخته است و تعداد ديگر بر خلاف اين را مى‌گويند. اکنون وظيفه شرعى ورثه چيست؟
جواب :
ورثه‌اى که عقيده دارند ميّت خمس خود را پس از وصيت کردن پرداخته است، نسبت به سهم خود وظيفه‌اى ندارند؛ ولى بقيه ورثه بايد براى پرداخت خمس، نسبت سهم خودشان اقدام کنند.
سوال 265 :
کسى در وصيت نامه‌اش نوشته که خمس اموالم را نداده‌ام و آن را بپردازيد و همچنين ثلث اموالش را براى خودش وصيت نموده تا صرف عبادات از طرف او شود. در اين صورت، خمس اموال را بايد از اصلِ مال او حساب کرد و برداشت نمود يا از ثلث مال؟
جواب :
در اين فرض، بايد خمس را از اصلِ ترکه خارج کنند و پس از آن، ثلث باقى مانده را در مواردى که ميّت وصيت نموده، مصرف نمايند.
(430)
سوال 266 :
آيا بايد مال مشخّصى را که ميّت به عنوان ثلث اموالش وصيت کرده تا برايش مصرف شود، تخميس کرد؟
جواب :
اگر به اموال ميّت خمس، زکات و يا دَينى تعلّق گرفته است، ابتدا بايد آنها را از اصل ترکه بردارند و سپس چنانچه قيمت مالى که به آن وصيت شده، کمتر يا مساوى با ثلث باقى مانده اموال باشد، آن را در مورد وصيت ميّت به مصرف برسانند و در صورتى که قيمت آن مال از ثلث باقى مانده اموال بيشتر باشد، نفوذ وصيت در مقدار بيشتر، موقوف به اذن ورثه است.
سوال 267 :
اگر پدرى به فرزندش بگويد که بعد از من برايم از پول خودت اجير بگير تا برايم نماز استيجارى بخواند، آيا اجرت اين نمازها جزء مؤونه محسوب مى‌شود يا بايد خمس اجرت نمازها محاسبه شود؟
جواب :
در فرض مذکور، خمس ندارد.