احکام هبه

احکام هبه

معناى هبه

سوال 1113 :

هبه به چه معنا است؟

جواب :

به معناى تمليک و بخشش است.

فرق هبه و صدقه

سوال 1114 :

فرق بين هبه و صدقه چيست؟

جواب :

در صدقه قصد قربت معتبر است و رجوع در آن بعد از قبض جايز نيست، به خلاف هبه.

مراد از ذى رحم

سوال 1115 :

ذى رحم دقيقا چه کسانى را شامل مى شود؟

جواب :

همه ى ارحام نسبى را شامل مى شود و اختصاص به محرم در نکاح ندارد.

شروط هبه

شرايط هبه، هبه کننده و هبه شونده

سوال 1116 :

لطفا کليه شرايطى که در هبه لازم است را بيان فرماييد؟

جواب :

بايد واهب و موهوب له بالغ و عاقل و قاصد و مختارِ بدون اکراه باشد و واهب هم محجور عليه نباشد و در تأثير عقد هبه در ملکيت، تحقق قبض و اقباض معتبر است.

عدم قبض در هبه

سوال 1117 :

اگر ميّت در وصيّت نامه ى خود گفته است فلان شى ء را به کسى بخشيده ام، در حالى که فردى که به او هبه شده خبر نداشته و اکنون هم شکّ دارد که به او اين مطلب را گفته است يا نه، آيا آن فرد مالک آن چيز مى شود؟

جواب :

در هبه قبول شرط است و اگر بعد از بخشيدن و قبل از قبول فردى که به او هبه شده واهب (بخشنده) بميرد، به ورثه منتقل مى شود و قبول شخص بعد از مرگ واهب بى تأثير است، بلکه اقباض هم در هبه شرط است.

معناى قبض

سوال 1118 :

اين که فرموده ايد در هبه قبض معتبر است، منظور و مراد از قبض چيست و آيا در قبض منزل، گرفتن کليد خانه کافى است يا سکونت در آن لازم است؟

جواب :

قبض در اين جا با ساير موارد فرقى ندارد و اگر با گرفتن کليد هم صدق عرفى قبض شود، کافى است.

هبه پول به شرط زيادى عوض

سوال 1119 :

اگر کسى يکصد هزار تومان به ديگرى هبه کرد، به شرط اين که يک سال بعد دويست هزار تومان بدهد، آيا اين شرط درست است؟

جواب :

در فرض اين که به رباى قرضى ارجاع شود صحيح نيست و اما رباى معاملى پس مبنىّ بر جريان ربا در پول است که هر جا بيع آن جايز نباشد، هبه معوّضه ى آن هم به حکم آن است.

پس گرفتن موهوب با تخلّف شرط

سوال 1120 :

در هبه ى به ذى رحم در صورتى که عوض شرط شده باشد و فردى که به او هبه شده به شرط عمل نکند و مال عوض شرط شده را نداده باشد، آيا واهب مى تواند بعد از گذشت چند سال شى ء بخشيده شده را استرداد کند؟

جواب :

با فرض تخلّف شرط مى تواند شى ء بخشيده شده را پس بگيرد.

شرط عوض

سوال 1121 :

در هبه اى که شرط عوض شده است، آيا فرقى بين ذى رحم و غير ذى رحم است؟

جواب :

در مورد تخلّف شرط، فرقى بين ذى رحم و غير آن نيست.

هبه با نوشتار

سوال 1122 :

اگر شخصى در زمان حيات خود به اين عبارت مرقوم کرده باشد (برادرجان راجع به ملک که نوشته بوديد، من به شما واگذار نمودم، احدى حقّ دخالت ندارد و هيچ کس حقّ ندارد شما را اذيّت کند). آيا ورثه بعد از فوت آن شخص مى توانند ادّعا کنند که حقّ وراثت در ملک مزبور را دارند؟

جواب :

با توجّه به اين که قبض شده است و عبارت فوق دلالت بر هبه دارد، ورثه حقّ دخالت ندارند.

هبه به شرط اختيار تصرّف تا زمان مرگ

سوال 1123 :

شخصى ملک و زمين خود را به نفر ديگر هبه مى کند و مى گويد: مشروط بر اين که تا زنده ام اختيار آن را داشته باشم، آيا اين هبه نافذ و آن شرط لازم است؟

جواب :

ظاهرا نافذ است.

شرط خيار در هبه ى به ذى رحم

سوال 1124 :

در هبه به ذى رحم که لازم است، آيا مى شود براى بخشنده شرط خيار کرد؟

جواب :

ظاهرا مى شود.

بخشش در مرض مرگ

سوال 1125 :

آيا بخشش و هبه کسى که در مرض مرگ است، نافذ است؟

جواب :

در صورتى که در کمال عقل و شعور باشد، بخشش او با حفظ شرايط در کلّ، مثل اقباض، نافذ است.

بخشش زن بدون اجازه شوهر

سوال 1126 :

آيا زن مى تواند بدون اجازه شوهر چيزى از مالش را به ديگرى ببخشد؟

جواب :

اگر از مال خودش باشد، اشکال ندارد.

بخشش مهريه

سوال 1127 :

زنى که به صورت شفاهى مهريه خود را به شوهر خويش مى بخشد، آيا قبول شفاهى شوهر کافى است؟ و آيا زن حق رجوع مجدد دارد؟

جواب :

اگر به نحو ابراء ذمّه باشد، حق رجوع ندارد و قبول هم نياز ندارد و اگر بخشش و هبه باشد، قبول شفاهى کافى است؛ ولى حق رجوع ندارد، مثل ابراء.

فرق هبه ى دين با ابراء ذمه

سوال 1128 :

تفاوت هبه دين با ابراء ذمه مديون چيست؟

جواب :

در هبه قبول لازم است به خلاف ابراء، و هبه دين تمليک است که نتيجه ى آن ابراء است، و ابراء اسقاط ذمّه است.

هديه اى که از راه حرام تهيه شده است

سوال 1129 :

اگر به انسان هديه داده شود و بداند که از راه حرام تهيه شده است، چه حکمى دارد؟

جواب :

اگر عين آن مال حرام باشد، نمى تواند آن را قبول کند و بايد آن را به صاحبش ردّ کند.

رجوع در هبه

موارد عدم رجوع در هبه

سوال 1130 :

در چه مواردى واهب و بخشنده حق رجوع به هبه را ندارد؟

جواب :

1) جايى که مال خود را قربة الى اللّه و به قصد ثواب به کسى بخشيده باشد.

2) در عوض هبه چيزى از طرف گرفته باشد که اصطلاحا آن را هبه معوّضه مى گويند.

3) هبه به يکى از ارحام نسبى باشد.

4) هبه به حال خود باقى نمانده باشد، مثلاً پارچه بريده يا دوخته شده باشد.

5) يکى از طرفين فوت کند.

سوال 1131 :

لطفا مرقوم فرماييد که رجوع در هبه به چند چيز محقق مى شود؟

جواب :

به قول و به فعل، مثل پس گرفتن آن يا با فروختن يا اجاره يا رهن دادن شى ء هبه شده به قصد رجوع، محقق مى شود.

هبه ارث به برادر

سوال 1132 :

يکى از برادرانم با رضايت سهم خود را از ارث به من بخشيد، ولى بعد از مدتى قبل از آن که ارث بين ورثه تقسيم شود، از هبه خود رجوع کرد مسأله چه حکمى دارد؟

جواب :

اگر قبض و اقباض ولو به نحو مشاع نشده، حق رجوع دارد.

پس گرفتن هبه از غير ذى رحم

سوال 1133 :

آيا هديه اى را که به شخص اجنبى داده شده و هنوز عين آن باقى است، مى توان پس گرفت؟

جواب :

با وجود عين قابل رجوع است و مى توان پس گرفت، اگر عوض يا نيّت ثواب و قربت در کار نبوده است.

عدم جواز رجوع در هبه ى ذى رحم

سوال 1134 :

اگر پدرى زمين مزروعى و خانه ى خود و محوّطه ى آن را در زمان حيات خود، طىّ يک نامه ى عادّى با امضاى عدّه ى زيادى از معتمدين به يکى از فرزندان خود بدون عوض مالى واگذار نمايد و از آن پسر خواسته که پس از مرگ او برايش دو سال نماز و روزه و ده مجلس روضه ى سالانه برگزار نمايد، امّا پس از چند ماه بر اثر فشارهاى فرزندان ديگر، پشيمان شده و بعد از آن هم از دنيا وفات نموده است، آيا آن اموال متعلّق به فرزند است يا اموال از جمله ى ميراث است؟

جواب :

اگر پدر خانه و زمين را به فرزند هبه کرده و در زمان حياتش تحويل او داده است، ملک فرزند شده و واهب حقّ رجوع نداشته و ورثه در آن حقّى ندارند.

عدم جواز رجوع در صدقه

سوال 1135 :

شخصى پولى را صدقه داده است و حال پشيمان شده است. آيا مى تواند آن را پس بگيرد؟

جواب :

نمى تواند.

رجوع مادرزن از هبه ى به داماد

سوال 1136 :

مادرزن به داماد خود چيزى بخشيده، آيا مى تواند رجوع کند؟

جواب :

مى تواند رجوع کند.

رجوع بدون اطلاع

سوال 1137 :

آيا هنگام رجوع در هبه لازم است فردى که به او بخشيده شده را مطلع کند؟

جواب :

اطلاع دادن به او، شرط رجوع در هبه نيست.

متفرقات هبه

هبه زن و شوهر

سوال 1138 :

آيا هبه زن به شوهر و بالعکس حکم هبه به اجنبى را دارد که بتوانند رجوع کنند؟

جواب :

جواز رجوع دارد، ولى خلاف احتياط است.

سوال 1139 :

آيا شوهر در آن چه که از طلا و هدايا به زن بخشيده تا وقتى که عين آن موجود است، مى تواند رجوع کند؟

جواب :

مى تواند، ولى خلاف احتياط است.

اختصاص زمين به امور خيريّه

سوال 1140 :

اشخاصى زمين داشته اند که به صورت موروثى بوده است، تمام وارثين تصميم بر اين گرفتند که زمين مذکور را جهت امور خيريّه در اختيار هيأت امناى مسجد جامع آن شهرستان بگذارند تا با صلاح ديد هيأت امنا، در امور خيريه هزينه نمايند. در حال حاضر اداره تعاون شهرستان، زمين مذکور را براى احداث ساختمان ادارى خود انتخاب کرده که مورد موافقت هيأت امنا قرار گرفته است. آيا هيأت امناى مسجد مى توانند زمين مذکور را به اداره تعاون شهرستان هديه نمايند.

جواب :

اداره تعاون قيمت زمين را بدهد و هيأت امنا آن را در امور خيريّه هزينه نمايند.

هبه به طفل در شکم

سوال 1141 :

آيا مى توان به حمل (در شکم مادر) چيزى را هبه نمود؟ اگر هبه ى مذکور امکان پذير است، چه کسى بايد آن را قبول کند؟ آيا پدر يا جدّ پدرى قبل از تولد، بر طفل در شکم مادر ولايت دارد؟ در صورتى که پاسخ مثبت باشد، آيا اهليّت تملّک حمل، منوط به زنده متولّد شدن آن است؟

جواب :

مالکيت طفل، مشروط به شرط متأخّر است که ولادت مى باشد که اگر زنده متولّد نشد، کاشف از عدم مالکيت است؛ ولى اگر مالکيت پس از ولادت با قبل از ولادت در آثار فرق دارد، احتياط در صلح با ولّى است، واللّه العالم.

صرف پول اهدايى براى مدرسه در غير آن

سوال 1142 :

اگر پولى جهت ساخت مدرسه هديه شود و اداره آموزش و پرورش آن را به مجموعه اى آموزشى (غير از مدرسه) اختصاص دهد، لطفا حکم شرعى موارد زير را بيان فرماييد:

1) مکث و ماندن در داخل محوطه ى مجموعه.

2) نماز خواندن در محل آن.

3) حقوق گرفته شده بابت تدريس در اين مجموعه.

جواب :

تصرفات در آن ساختمان اشکال ندارد، گرچه اداره مربوطه ضامن پول هاى مردم است که بايد آن ها را برگرداند، واللّه العالم.

اهداى خون

سوال 1143 :

آيا اهداى خون جايز است؟

جواب :

اگر احتمال ضرر نباشد، اشکال ندارد.

احتمال دزدى در گردن بند بخشيده شده

سوال 1144 :

کسى که يک عدد زنجير طلاى گران قيمت به مادرش هديه نموده است، با توجّه به اين که امکان مالى اهداءکننده طورى نبوده است که بتواند چنين طلايى را تهيّه نمايد و احتمال قوى است که از دزدى باشد. مرقوم فرماييد مصرف و تصرّف در اين طلا چگونه مى باشد؟

جواب :

احتمال مذکور اثرى ندارد؛ با احتمال اين که اختيار هديه دادن داشته است، هديه محکوم به صحّت است.

پس گرفتن زمين بخشيده شده به اداره

سوال 1145 :

اگر فردى زمينى را براى مصرف خيريه اى هبه کرده و تحويل داده است، آيا مى تواند رجوع کند؟

جواب :

در فرض مرقوم که هبه و قبض معتبر در هبه محقّق شده است، موهوبٌ له مالک شده است و چنان چه هبه به قصد قربت بوده لازم است و نمى توانند پس بگيرند.

تبديل پول صدقه

سوال 1146 :

شخصى پولى را به قصد صدقه کنار گذاشته و هنوز به فقير نداده است، آيا مى تواند آن را بردارد و مصرف کند و مجددا پولى به جاى آن صدقه دهد؟

جواب :

اشکال ندارد.

کمک هزينه ساخت مسکن

سوال 1147 :

يکى از اقوام مبلغى وجه نقد، براى ساخت منزل قديمى، براى رفاه حال خانواده داده است، آيا هبه صدق مى کند يا نه؟

جواب :

بله، اگر قرينه اى بر خلاف ظاهر نيست هبه صدق مى کند.

هداياى زندگى مشترک

سوال 1148 :

آيا هدايايى که در طول زندگى زناشويى زن و شوهر به آنان هديه مى شود، ملک شوهر است يا زن يا هر دو؟

جواب :

منوط به قصد دهنده گان آن ها است.

هبه اموال پس از استطاعت

سوال 1149 :

پس از آن که فرد از لحاظ مالى مستطيع شد، آيا مى تواند با هبه اموال خود حج را از عهده خويش ساقط سازد؟

جواب :

اگر وقت حرکت کاروان رسيده است، خير نمى تواند.

مطالبه هدايا پس از طلاق

سوال 1150 :

آيا در صورتى که مردى زنش را طلاق دهد، جايز است آن زن اموالى را که خانواده اش هنگام ازدواج به او داده اند (مانند فرش، لباس و...) از شوهرش مطالبه کند؟

جواب :

بله، جايز است مطالبه کند هر چه ملک او است و يا دين بر ذمّه ى شوهر است.

هداياى پدر عروس

سوال 1151 :

شخصى با دخترى ازدواج مى کند و شيربها را پرداخت مى کند، پس از مراسم عروسى والدين و ساير اقوام هدايايى را به آنان اهدا مى کنند، پدر دختر نيز هدايايى به دخترش مى دهد که مقدار اين هدايا به مبلغ شيربهاى پرداخت شده بستگى دارد و چنين کارى در بين مردم مرسوم است، آيا هدايايى که پدر به دخترش مى دهد، جزو اموال زن محسوب مى شود يا زن و شوهر؟

جواب :

جزو اموال زن است.

هداياى دوران نامزدى

سوال 1152 :

هدايايى که در دوران نامزدى بين طرفين ردّ و بدل مى شود، اگر اين نامزدى به ازدواج ختم نشود، آيا براى طرفين حق پس گرفتن آن ها وجود دارد يا خير؟

جواب :

اگر هبه ى معوضه يا ديگر موانع رجوع نباشد، حق رجوع دارند.

هبه تمام اموال به يکى از فرزندان

سوال 1153 :

آيا جايز است شخصى همه اموال خود را به يکى از فرزندانش هبه کند و بقيه را محروم نمايد؟

جواب :

جايز است؛ ولى کار مناسبى نيست و مساوى دادن به همه اولاد مستحب است بلکه تفضيل فى الجمله مکروه است.

هديه به کفار

سوال 1154 :

گرفتن يا دادن هديه به کفار چه حکمى دارد؟

جواب :

گرفتن از آن ها اشکال ندارد و دادن هم اگر به غرض متمايل ساختن آن ها به اسلام باشد، جايز است.

عيدى به اطفال

سوال 1155 :

اموالى مانند عيدى که به کودک صغير هديه داده مى شوند و يا در بدو تولد نوزاد هديه مى دهند، آيا ملک خود صغير محسوب مى شوند يا پدر و مادر او؟ و اگر والدين آن را خرج کردند مديون فرزند هستند يا خير؟

جواب :

پدر کودک فقط مى تواند آن را در راه صلاح و نفع بچه خرج کند، در غير اين صورت مديون هستند.

فروش زمين هديه شده توسط پدر

سوال 1156 :

زيد، زمينى را به پسر نابالغ خويش هبه شرعى نموده است، ولى مدتى بعد پدر، مقدارى از آن زمين را مى فروشد.

1) آيا معامله پدر نسبت به زمين پسر نابالغ صحيح است يا پدر ضامن مى باشد؟

2) اگر پسر بالغ شود، حق فسخ دارد و اگر حق فسخ دارد، آيا پسر بايد به مشترى رجوع کند و مال خودش را بگيرد يا بايد به پدرش رجوع کند؟

جواب :

اگر پدر به عنوان ولىّ طفل از طرف او قبض کرده، امر هبه تمام است؛ پس اگر آن فروش به مصلحت پسر بوده، صحيح است و پسر بعد از بلوغ هم حق فسخ ندارد و اگر قبض صورت نگرفته بوده، هبه باطل است و معامله مربوط به خود پدر است.

هبه قرآن

سوال 1157 :

اگر کسى به ديگرى قرآنى را هديه بدهد، آيا مى تواند آن را پس بگيرد؟

جواب :

بله.

هبه منافع

سوال 1158 :

آيا هبه ى منافع صحيح است؟

جواب :

خير، صحيح نيست به عنوان عقد خاصّ مصطلح.