فصل چهل و چهارم: احکام دفاع
سوال 897 :
در مورد صدمات وارده بر شخص در مقام دفاع بفرماييد:
الف) چنان چه شخصى در مقام دفاع از خود، مجبور به عملى شود که صدمه بدنى به وى وارد کند، يا موجب مرگ وى گردد، مسؤوليّت مرگ مدافع، يا صدمات وارده بر عهده کيست؟ به عنوان مثال اگر براى فرار از تجاوز جنسى خود را به شيشه اى بزند و مجروح شود، يا در اثر پريدن از بلندى پاى او بشکند، يا فوت نمايد، چه کسى ضامن است؟
جواب :
در صورتى که شخص مهاجم او را هُل داده، يا سبب جراحت، يا سقوط از بلندى شده، او مسؤول است، ولى اگر خودش براى نجات خود چنين کارى کرده، ديه يا قصاص بر کسى نيست; هر چند مهاجم تعزير شديد دارد.
ب) در فرض فوق، آيا بين صورتى که راه فرار منحصر در آنچه انتخاب کرده بوده، و موردى که راه ديگرى براى فرار وجود داشته، ولى شخص مورد هجوم در اثر ترس يا عجله از اين طريق اقدام نموده، تفاوتى وجود دارد؟
جواب :
از نظر ديه فرقى نمى کند، ولى از نظر تعزير تفاوت دارد.
سوال 898 :
اگر کسى که ربوده شده، در معرض مرگ باشد، و براى گريز از آن، راهى جز مقاتله نداشته باشد (مثل اين که با ممانعت مسلّحانه رباينده مواجه شده باشد)، تکليف او چيست؟
جواب :
مى تواند از خود دفاع کند; هر چند بناچار مستلزم نابودى طرف گردد.
سوال 899 :
آيا مکرِه بر امر حرامى مثل لواط يا زنا، خونش هدر است؟ اگر راهى جز کشتن وى وجود نداشته باشد چطور؟
جواب :
در صورتى که راه منحصر به کشتن باشد، خونش هدر است.
سوال 900 :
اگر مرد مسلمانى نيمه شب به منزل مسکونى خود وارد شود، و بدون قصد قتل، و بى اطّلاع از اين که فردى اجنبى در داخل خانه است، با فردى مواجه شود که دو بار مزاحمت ناموسى براى همسرش داشته، و در دادگاه محکوميّت پيدا کرده، و از شرايط موجود خانه، و وجود فيزيکى متجاوز، و ديگر قرائن معقول علم پيدا کند که براى تجاوز به ناموسش به حريم خانه او وارد شده، لذا با او درگير شده و در يک وضعيّت خاص و بحرانى و غافلگير کننده، که ترس فوت وقت و غلبه متجاوز بوده، و امکان توسّل به نيروى انتظامى نداشته، و نتواند به طريق آسانتر متجاوز را دفع کند، و پس از درگيرى کوتاهى ناچاراً با کارد آشپزخانه به دفاع از ناموس و جانش مى پردازد، که در نهايت منتهى به قتل زانى مى گردد. سپس شخصاً به نيروى انتظامى رفته و خود را تسليم قانون مى کند. آيا ديه اى به شخص زانى و اولياى دم او تعلّق مى گيرد؟
جواب :
در صورتى که دفاع به کمتر از قتل فرد اجنبى امکان پذير نبوده، خونش هدر است و ديه ندارد.
سوال 901 :
على خواهرى 22 ساله دارد. حسن چندين نوبت به خواستگارى وى رفته، ولى با مخالفت خانواده دختر روبرو گشته است. تا اين که چند ماه پيش به منزل خانواده دختر رفته، و مجدّداً از خواهر على خواستگارى مى کند، ولى باز هم پاسخ منفى مى شنود. سپس حسن مدّعى مى شود که به زور به خواهر على تجاوز کرده است! على با شنيدن اين سخن، عصبانى شده، و به خاطر غيرت و تعصّب، و با اسلحه گرم حسن را به قتل مى رساند. اين مطالب در مراحل مختلف تحقيق و دادرسى در مراجع انتظامى و دادگاه توسّط قاتل بيان گرديده، و خواهر او نيز همين مطلب را با اندکى اختلاف تأييد کرده، و بر اظهارات حسن صحّه گذارده است. حکم اين مسأله چيست؟
جواب :
در صورتى که قتل جنبه عمد داشته، در اين جا حکم آن قصاص است. و در صورتى که بى اختيار شده و از حالت عادّى بيرون رفته، يا خيال مى کرده کشتن متجاوز شرعاً براى او جايز است، قصاص ندارد، امّا ديه دارد. و اگر مشکوک باشد نيز ديه تعلّق مى گيرد، و قصاص نمى شود.
سوال 902 :
دو نفر دست و پاى جوان 16 ساله اى را بسته، و سپس به او تجاوز کرده اند. متجاوزين پس از عمل زشت مذکور به خواب مى روند. آن جوان از غفلت آنها استفاده کرده و در حين خواب، يکى را با آهن مضروب و در نتيجه به قتل رسانده، و ديگرى را بعد از بيدارى با آلت تيزى (کارد) به قتل مى رساند. با توجّه به اين که متّهم اين اعمال را به عنوان دفاع از خود، و به تصوّر اين که مقتولين مهدور الدّم بوده اند، انجام داده، آيا محکوم به قصاص است؟
جواب :
چنانچه ثابت شود قاتل اين کار را به عنوان دفاع از خود، و از ترس اين که مبادا مجدّداً مورد تجاوز واقع شود، انجام داده، نه قصاص دارد و نه ديه; ولى در صورتى که ثابت شود تصوّر او اين بوده که آنها مهدور الدم هستند، و حکم خدا را در مورد آنها اجرا مى کند، قصاص ندارد ولى ديه دارد.
سوال 903 :
شخصى نيمه شب وارد خانه اى مى شود. صاحب خانه به همراه همسرش بيرون از منزل بوده، و چهار نفر از فرزندانش در خانه بودند. پسر 18 ساله صاحبخانه با شنيدن صدايى از خواب بيدار شده، و به آشپزخانه رفته، و چاقويى بر مى دارد. در تاريکى شب صداى بسته شدن در حمام را مى شنود. با حالت ترس و چاقو در دست، به طرف حمام حرکت مى کند، وقتى به آن جا مى رسد مى بيند کسى داخل حمام پنهان شده، و در را از داخل فشار مى دهد تا بسته شود. او نيز در را از بيرون فشار مى دهد تا آن را باز کند. ناگهان در باز مى شود و شخصى 29 ساله از داخل حمّام به قصد فرار خارج مى شود. در همين حين چاقوى پسر صاحبخانه درست به قلب وى اصابت، و منجر به فوت او مى شود. حکم اين مسأله چيست؟
اگر خواهر قاتل با مقتول رابطه اى داشته، و با دعوت وى وارد خانه شده، و قاتل از اين امر اطّلاعى نداشته باشد، حکم مسأله چيست؟
جواب :
در صورتى که قاتل به تصوّر اين که فرد مزبور مهاجم است، و براى دفاع از خويش و ديگر اعضاى خانواده او را کشته، خون مقتول هدر است.
سوال 904 :
درباره دفاع مشروع بفرماييد:
الف) اگر شخصى ديگرى را مجروح کند يا بکشد، و ادّعا کند که در مقام دفاع بوده، امّا اولياى دم مدّعى باشند از باب دفاع نبوده، آيا قصاص و ديه ساقط است؟
جواب :
در صورتى که نتواند ادّعاى خود را با ادّله شرعى ثابت کند قصاص مى شود.
ب) آيا فرد مى تواند در مقام دفاع از اقوام خويش يا افراد ديگر، مهاجمى را که به آنها تجاوز کرده به قتل برساند؟
جواب :
در صورتى که هيچ راهى براى دفع متجاوز جز قتل او نباشد اين کار جايز است; ولى چنان چه بعداً نتواند اين مطلب را ثابت کند قصاص مى شود.
جواب :
فردى به خيال اين که ديگرى مهاجم است، به سوى وى تيراندازى کرده، و او را مى کشد. آيا قصاص مى شود؟
جواب :
در فرض سوال فقط ديه دارد.
سوال 905 :
لطفاً به سوالات زير پاسخ دهيد:
1ـ اگر فردى مورد تعرّض و تهاجم قرار گيرد، ولى ناتوان از دفاع مشروع باشد، و ما به کمک او برويم، لکن با وجود اين که جانش در خطر است کمک ما را نپذيرد، بلکه رد کند، وظيفه ما چيست؟
2ـ در فرض مسأله، اگر ما جهت کمک به او درگير شده، و باعث قتل مهاجم شويم، چنانچه دفع خطر مهاجم، متوقّف بر قتلش باشد، آيا در محکمه مى توان به دفاع مشروع استناد نمود؟
3ـ در فرض مذکور، يا در مورد تعرّض به عرض و ناموس غير، اگر نتوان از باب دفاع مشروع وارد شد، از باب امر به معروف و نهى از منکر تا چه ميزان امکان کمک و اقدام وجود دارد؟ اگر منجر به قتل مهاجم شود، با فرض اين که دفاع متوقّف بر قتل او باشد، چه حکمى دارد؟
جواب :
توسّل به دفاع مشروع در فرض مسأله، که جان کسى در خطر است، مانعى ندارد.
سوال 906 :
در موارد عدم جواز برخورد با جانى يا سارق، حکم قتل جانى يا سارق توسّط مدّعى دفاع چيست؟
جواب :
بايد ثابت شود که شخص مدّعى دفاع واقعاً در مقام دفاع از خويشتن سارق را کشته، و براى حفظ جان يا مال خود راه ديگرى نداشته است.
سوال 907 :
عمليّات شهادت طلبانه مسلمانان فلسطينى، که به خود موادّ انفجارى بسته و به مواضع دشمن حمله مى کنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ آيا ايرانيان نيز مى توانند به آنجا بروند، و اين کار را انجام دهند؟
جواب :
در صورتى که مردم فلسطين براى دفاع از خود راهى جز اين کار نداشته باشند، جايز است. و اقدام مردم ساير کشورها به اين کار، بدون هماهنگى با حکومتهايشان جايز نيست.
سوال 908 :
هرگاه کفّار بر يکى از کشورهاى اسلامى مسلّط شوند، و اظهار شعاير اسلامى در آن کشور مقدور نباشد، ولى امکان هجرت به کشورى که اظهار شعاير دينى در آن ممکن است، وجود داشته باشد، آيا هجرت واجب مى شود؟
جواب :
احتياط واجب آن است که هجرت کنند.