مساقات (آیت الله ناصر مکارم شیرازی)

مــسـاقــات

مسأله 1897 :

هرگاه کسى درختان ميوه خود را تا مدّت معيّنى به ديگرى واگذار کند که در مقابل دريافت سهمى از ميوه، باغ او را آبيارى و رسيدگى نمايد اين معامله را «مساقات» گويند.

مسأله 1898 :

معامله مساقات علاوه بر درختان ميوه در مورد درختانى مانند درخت گل که از گل آن براى گلاب گيرى و مانند آن استفاده مى کنند و يا درختانى مثل درخت حنا و سدر که از برگ آنها بهره مى گيرند، يا بعضى از درختان که از شيره و صمغ آن استفاده مى کنند صحيح است، ولى در مورد درختانى که هيچ يک از اينها را ندارد مساقات صحيح نيست.

مسأله 1899 :

در معامله مساقات مى توانند صيغه بخوانند، همچنين اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را دراختيار کسى که کار مى کند بگذارد و او نيز به همين قصد تحويل گيرد بى آن که صيغه اى بخواند، باز معامله صحيح است (ولى گفتگوى لازم براى مدّت و شرايط بايد قبلاً شده باشد).

شرايط مساقات

مسأله 1900 :

مساقات چند شرط دارد: 1ـ مالک و باغدار بايد بالغ و عاقل باشند. 2ـ کسى آنها را مجبور به اين کار نکرده باشد. 3ـ ممنوع از تصرّف در مال خود نباشند. 4ـ مدّت مساقات بايد معلوم باشد و اگر ابتداى آن را معيّن کنند و آخر آن را موقعى

[362]

قرار دهند که حاصل آن سال بدست مى آيد صحيح است. 5ـ بايد سهم هر کدام به صورت نصف يا ثلث حاصل و مانند آن باشد، بنابراين اگر قرار بگذارند که مثلاً يک تن از ميوه، مال صاحب باغ و بقيّه مال کسى است که کار مى کند معامله باطل است. 6ـ بايد قرار داد معامله را پيش از ظاهر شدن ميوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن ميوه و پيش از رسيدن آن بگذارند چنانچه کارهايى مانند آبيارى و سمپاشى که براى پرورش ميوه لازم است باقى مانده باشد مساقات صحيح است وگرنه اشکال دارد و اگر فقط احتياج به کارهايى مانند چيدن ميوه و نگهدارى آن باشد قرارداد آنها صحيح است، ولى مساقات نيست.

احکام مساقات

مسأله 1901 :

در مورد بوته خربزه و خيار و مانند آن اگر قرارداد روشنى بگذارند و تعداد چيدن و سهم هر کدام را مشخص کنند صحيح است، هر چند مساقات ناميده نمى شود.

مسأله 1902 :

درختانى که احتياج به آبيارى ندارند و از آب باران يا رطوبت زمين استفاده مى کنند، اگر به کارهاى ديگرى مانند بيل زدن و کود دادن و سمپاشى که موجب زياد شدن يا مرغوبيت ميوه مى شود احتياج داشته باشد معامله مساقات در آن صحيح است.

مسأله 1903 :

طرفين معامله مى توانند با رضايت يکديگر معامله مساقات را فسخ کنند و نيز اگر در ضمن قرارداد، حقّ فسخ براى هر دو يا براى يکى قرارداده باشند مى توانند معامله را به هم زنند واگر در قرارداد مساقات شرطى ذکر کرده باشند و آن شرط عملى نشود و کسى که شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن کند، مى تواند معامله را به هم زند.

مسأله 1904 :

معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمى خورد و ورثه او به جاى

[363]

او هستند، امّا اگر کسى که تربيت درختها به او واگذار شده بميرد در صورتى که شرط کرده باشند خودش باغدارى کند معامله به هم مى خورد، ولى اگر چنين شرطى نکرده باشند ورثه او جانشين او مى شوند.

مسأله 1905 :

بايد اعمالى را که بر عهده هر کدام از دو طرف مى باشد قبلاً معيّن کنند، مانند تعمير قنات، يا موتور چاه و همچنين تهيّه کود و وسيله سمپاشى و غير اينها و اگر عرف و قاعده اى در محل باشد همان کافى است.

مسأله 1906 :

اگرمعلوم شودمعامله مساقات باطل بوده ميوه هاى باغ مال صاحب باغ است، ولى بايد اجرت آبيارى و کارهاى ديگر را مطابق معمول به کسى که درختان را سرپرستى کرده بدهد.

مسأله 1907 :

اگر زمين را به ديگرى واگذار کنند که در آن درخت بکارد و آنچه عمل مى آيد مال هردو باشد در صورتى که تمام جهات را روشن کنند معامله صحيح است، هر چند مساقات ناميده نمى شود.

مسأله 1908 :

ممکن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد يعنى صاحب باغ آن را در اختيار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.

[364]

[365]