نماز جماعت (آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی)

نماز جماعت

مسأله 1460 :

مستحب است نمازهاى واجب شبانه‌روزى و نماز ميّت و نماز آيات را به جماعت بخوانند و در نمازهاى شبانه‌روزى به ويژه نمازهاى صبح، مغرب و عشاء مخصوصا براى همسايه مسجد و کسى که صداى اذان را مى‌شنود، بيشتر سفارش شده است.

مسأله 1461 :

در روايتى وارد شده است که اگر يک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز را دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتى ثواب ششصد نماز را دارد و هر چه بيشتر شوند، ثواب نمازشان بيشتر مى‌شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمانها کاغذ و درياها مرکّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائکه نويسنده شوند، نمى‌توانند ثواب يک رکعت آن را بنويسند(1).

-------------

1 ـ مستدرک الوسائل، باب 1 از «أبواب صلاة الجماعة»،ح3،ج1،ص487.

(267)

مسأله 1462 :

حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى‌اعتنايى جايز نيست و سزاوار نيست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.

مسأله 1463 :

مستحب است انسان کمى صبر کند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت در وقت فضيلت از نماز اوّل وقتى که فرادى (يعنى تنها) خوانده شود، بهتر است و نيز نماز جماعتى که مختصر بخوانند، از نماز فرادى که آن را طول بدهند بهتر مى‌باشد.

مسأله 1464 :

وقتى که جماعت بر پا مى‌شود، مستحب است کسى که نماز خود را فرادى خوانده، دوباره با جماعت بخواند و اگر بفهمد که نماز اوّل او باطل بوده، نماز دوم او کافى است.

مسأله 1465 :

کسى که نماز را به جماعت خوانده، چه در آن نماز امام بوده باشد و چه مأموم، مستحبّ است همان نماز را دوباره به عنوان امام جماعت بخواند، ولى اگر بخواهد به عنوان مأموم دوباره در جماعت شرکت کند، بايد به قصد رجاء نماز را بخواند.

مسأله 1466 :

کسى که در نماز وسواس دارد و فقط در صورتى که نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى‌شود، اگر وسواس او به حدّى باشد که نماز را باطل کند، بايد نماز را با جماعت بخواند.

مسأله 1467 :

اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، چون مخالفت با امر آنان موجب ناراحتى و اذيت آنان مى‌شود، بايد نماز را به جماعت بخواند.

مسأله 1468 :

نماز عيد فطر و قربان و همچنين نماز استسقاء ـ که براى آمدن باران مى‌خوانند ـ را در زمان غيبت امام عليه‌السلام مى‌شود با جماعت خواند، امّا نمازهاى مستحبّى را نمى‌شود با جماعت خواند.

مسأله 1469 :

هنگامى که امام جماعت، نماز واجب شبانه‌روزى را مى‌خواند، هر يک از نمازهاى واجب شبانه‌روزى را مى‌توان به او اقتدا کرد، ولى اگر امام جماعت نماز خود را احتياطا دوباره بخواند، فقط در صورتى که احتياط مأموم با احتياط امام از يک جهت باشد ـ به نحوى که اگر نماز امام درست بوده، نماز مأموم نيز صحيح بوده

(268)

است و اگر نماز امام اشکال داشته، نماز مأموم نيز داراى اشکال بوده است ـ مى‌تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1470 :

اگر امام جماعت قضاى نماز واجب روزانه خود را بخواند، مى‌توان به او اقتدا کرد، ولى اگر نماز خود را احتياطا قضا کند يا قضاى احتياطى نماز شخص ديگرى را بخواند، اگرچه براى آن پول نگرفته باشد، اقتداى به او اشکال دارد؛ ولى اگر انسان بداند که از شخصى که امام جماعت براى او نماز قضا مى‌خواند نماز فوت شده است، اقتداى به امام جماعت اشکال ندارد.

مسأله 1471 :

اگر انسان نداند نمازى که شخصى مى‌خواند نماز واجب شبانه‌روزى است يا نماز مستحب، نمى‌تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1472 :

اگر در بين نماز شک کند که اقتدا کرده يا نه، چنانچه در آن حال با قصد اقتدا مشغول انجام وظيفه مأموم باشد، نماز او به جماعت صحيح است، وگرنه بايد نماز را به نيّت فرادى تمام نمايد.

مسأله 1473 :

انسان در بين نماز جماعت مى‌تواند نيّت فرادى کند؛ ولى چنانچه از اول قصد او اين باشد که در وسط نماز، نيّت فرادى کند، بنابر احتياط واجب نمى‌تواند نماز را به جماعت اقتدا کند.

مسأله 1474 :

اگر مأموم در اثناء حمد يا سوره امام نيّت فرادى کند، بايد حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند، بلکه بنابر احتياط اگر بعد از حمد و سوره و قبل از رفتن به رکوع نيز نيت فرادى کند، بايد حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند.

مسأله 1475 :

اگر در بين نماز جماعت نيّت فرادى نمايد، بنابر احتياط واجب نمى‌تواند دوباره نيّت جماعت کند؛ ولى اگر مردّد شود که نيّت فرادى کند يا نه و بعد تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام کند، نمازش صحيح است.

مسأله 1476 :

اگر شک کند که نيّت فرادى کرده يا نه، بايد بنا بگذارد که نيّت فرادى نکرده است.

مسأله 1477 :

اگر هنگامى که امام در رکوع است، اقتدا کند و به رکوع امام برسد،

(269)

اگرچه ذکر امام تمام شده باشد، نماز او به نحو جماعت صحيح است و يک رکعت حساب مى‌شود؛ امّا اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد، نماز او فرادى مى‌شود.

مسأله 1478 :

اگر هنگامى که امام در رکوع است، اقتدا کند و به مقدار رکوع خم شود و شک کند که به رکوع امام رسيده يا نه، نماز او فرادى مى‌شود.

مسأله 1479 :

اگر هنگامى که امام در رکوع است، اقتدا کند و پيش از آن که به اندازه رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، احتياط مستحب آن است که در صورت امکان در حالت ايستاده صبر کند تا امام براى رکعت بعد برخيزد و آن را رکعت اوّل نماز خود حساب کند؛ ولى اگر برخاستن امام به قدرى طول بکشد که نگويند اين شخص نماز جماعت مى‌خواند، بايد نيّت فرادى نمايد.

مسأله 1480 :

اگر از اوّل نماز يا بين حمد و سوره اقتدا کند و پيش از آن که به رکوع رود امام سر از رکوع بردارد، بنابر احتياط واجب بايد نيت فرادى نموده و نماز را تمام کند.

مسأله 1481 :

اگر هنگامى برسد که امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيّت و گفتن تکبيرة‌الاحرام بنشيند و تشهّد را به قصد قربت مطلقه و به تبعيّت از امام بخواند، ولى سلام را نگويد و صبر کند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بايستد و بدون آن که دوباره نيّت کند و تکبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را رکعت اوّل نماز خود حساب کند.

مسأله 1482 :

هنگامى که مأموم نيّت مى‌کند، بايد امام را معيّن نمايد، ولى دانستن اسم او لازم نيست؛ مثلاً اگر نيّت کند: «به امام حاضر اقتدا مى‌کنم»، نماز او صحيح است.

شرايط جماعت

* شرط اوّل: نبودن مانع بين امام و مأموم.

مسأله 1483 :

در نماز جماعت نبايد بين مأموم و امام و همچنين بين انسان و مأموم ديگرى که انسان به واسطه او به امام متّصل شده است، مانعى که پشت آن ديده نمى‌شود فاصله باشد؛ بلکه چنانچه مانعى مثل شيشه که پشت آن ديده مى‌شود نيز وجود

(270)

داشته باشد، نماز جماعت صحيح نيست؛ ولى اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن زن و امام يا بين آن زن و مأموم ديگرى که مرد است و زن به واسطه او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن باشد، اشکال ندارد.

مسأله 1484 :

اگر بر روى چيزى که مانع از اتصال در صفوف جماعت است سوراخ‌هايى ايجاد کنند نيز اتصال در جماعت برقرار نمى‌شود و نماز افرادى که به واسطه اين مانع از جماعت جدا شده‌اند، به جماعت صحيح نيست.

مسأله 1485 :

اگر بعد از شروع به نماز بين مأموم و امام يا بين مأموم و کسى که مأموم به واسطه او متّصل به امام است، چيزى که مانع از اتصال صفوف مى‌شود ايجاد شود، نماز او فرادى مى‌شود و بايد به وظيفه فرادى عمل کند.

مسأله 1486 :

اگر امام در محراب باشد و کسى پشت سر او اقتدا نکرده باشد، کسانى که دو طرف محراب ايستاده‌اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمى‌بينند، نمى‌توانند اقتدا کنند، بلکه اگر کسى هم پشت سر امام اقتدا کرده باشد، اقتدا کردن کسانى که دو طرف او ايستاده‌اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمى‌بينند، خالى از اشکال نيست.

مسأله 1487 :

اگر کسانى که دو طرف صف ايستاده‌اند، به واسطه طولانى بودن صف اوّل امام را نبينند، مى‌توانند اقتدا کنند و نيز اگر به واسطه طولانى بودن يکى از صف‌هاى ديگر، کسانى که دو طرف آن ايستاده‌اند صف جلوى خود را نبينند، مى‌توانند اقتدا نمايند.

مسأله 1488 :

اگر صف‌هاى جماعت تا در مسجد برسند، نماز کسى که مقابل در پشت صف ايستاده صحيح است و نيز نماز کسانى که پشت سر او اقتدا مى‌کنند صحيح مى‌باشد، ولى نماز کسانى که دو طرف او ايستاده‌اند و به سبب وجود ديوار، او را نمى‌بينند، خالى از اشکال نيست.

مسأله 1489 :

اگر کسى که پشت ستون ايستاده از طرف راست يا چپ به واسطه مأموم ديگر به امام متّصل نباشد، نمى‌تواند اقتدا کند، ولى اگر از دو طرف متّصل باشد، چنانچه از صف جلو کسى را ببيند، جماعت او صحيح است، وگرنه نماز او به جماعت

(271)

خالى از اشکال نيست.

* شرط دوم: بلندتر نبودن مکان امام از مکان مأموم.

مسأله 1490 :

جاى ايستادن امام بايد از جاى مأموم بلندتر نباشد، ولى اگر مکان امام مقدار کمى بلندتر باشد، اشکال ندارد و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفى که بلندتر است بايستد، در صورتى که سراشيبى آن به قدرى کم باشد که به آن «زمين مسطّح» بگويند، مانعى ندارد.

مسأله 1491 :

اگر جاى مأموم بلندتر از جاى امام باشد، اشکال ندارد، مگر آن که بلندى به مقدارى باشد که عرفا يک جماعت به حساب نيايند.

* شرط سوم: نبودن فاصله زياد بين امام و مأموم و بين مأمومين.

مسأله 1492 :

بنابر احتياط واجب بايد بين جاى سجده مأموم و جاى ايستادن امام و نيز بين محل سجده مأموم و محل ايستادن مأموم صف جلو بيشتر از يک گام معمولى فاصله نباشد و احتياط مستحب آن است که جاى سجده مأموم با جاى کسى که جلوى او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد.

مسأله 1493 :

اگر مأموم به واسطه کسى که طرف راست يا چپ او اقتدا کرده به امام متّصل باشد و از طرف جلو به امام متّصل نباشد، چنانچه کمتر از يک گام بزرگ با مأموم طرف راست يا چپ خود فاصله داشته باشند، نماز او صحيح است، ولى اگر بيشتر از يک قدم بزرگ فاصله پيدا شود، نماز او فرادى مى‌شود.

مسأله 1494 :

اگر نماز همه کسانى که در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيّت فرادى نمايند، نماز صف‌هاى بعد به نحو جماعت صحيح نمى‌باشد، مگر آن که کسانى که نمازشان تمام شده، بلافاصله به همان جماعت اقتدا کنند.

مسأله 1495 :

اگر بين کسانى که در يک صف ايستاده‌اند، بچّه‌اى فاصله شود، هرچند نماز او صحيح نباشد، مى‌توانند اقتدا کنند و فاصله يک بچّه ضرر نمى‌زند.

مسأله 1496 :

اگر بعد از تکبير امام، صف جلو آماده نماز شده و تکبير گفتن آنان نزديک باشد، کسى که در صف بعد ايستاده، مى‌تواند تکبير بگويد.

(272)

مسأله 1497 :

اگر بداند نماز يک صف از صفهاى جلو باطل است، نمى‌تواند اقتدا کند، ولى اگر نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مى‌تواند اقتدا نمايد.

مسأله 1498 :

هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام متوجّه نباشد، نمى‌تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1499 :

اگر مأموم در صحّت قرائت امام جماعت شک کند، در صورتى که شک او به گونه‌اى باشد که بتواند حمل بر صحّت نمايد، مى‌تواند به او اقتدا کند.

* شرط چهارم: جلوتر نبودن مأموم از امام.

مسأله 1500 :

مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و به احتياط واجب بايد کمى عقب‌تر از امام بايستد؛ ولى اگر مأموم فقط يک مرد باشد، بنابر احتياط واجب بايد در سمت راست امام بايستد و مى‌تواند مساوى با امام بايستد و چنانچه قدّ مأموم بلندتر از امام باشد و در رکوع و سجود سر او جلوتر از امام باشد، اشکالى ندارد.

احکام جماعت

مسأله 1501 :

مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه ذکرهاى نماز را خودش بخواند، ولى اگر رکعت اوّل يا دوم مأموم رکعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را بخواند.

مسأله 1502 :

اگر مأموم در رکعت اوّل و دوم نماز صبح، مغرب و عشاء صداى حمد و سوره امام را بشنود، نبايد حمد و سوره را بخواند و بنابر احتياط واجب بايد به قرائت امام گوش دهد، بلکه اگر کلمات امام را تشخيص ندهد نيز احتياطا حکم همين است و اگر صداى امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولى بايد آهسته بخواند و چنانچه سهوا بلند بخواند، اشکال ندارد.

مسأله 1503 :

اگر مأموم بعضى از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتياط واجب آن است که حمد و سوره را نخواند.

مسأله 1504 :

اگر مأموم سهوا حمد و سوره را بخواند يا گمان کند صدايى که

(273)

مى‌شنود صداى امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نماز او صحيح است.

مسأله 1505 :

اگر شک کند که صداى امام را مى‌شنود يا نه يا صدايى بشنود و نداند صداى امام است يا صداى شخص ديگر، مى‌تواند به قصد قربت مطلقه حمد و سوره را بخواند، اگرچه بهتر است آن را نخواند.

مسأله 1506 :

بنابر احتياط واجب مأموم نبايد در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر، حمد و سوره را به عنوان جزء واجب نماز بخواند، ولى خواندن حمد و سوره به قصد قربت مطلقه اشکال ندارد و اگر حمد و سوره نخواند، مستحب است به جاى آن ذکر بگويد.

مسأله 1507 :

مأموم نبايد تکبيرة‌الاحرام را پيش از امام بگويد، بلکه احتياط واجب آن است که تا تکبير امام تمام نشده، تکبير نگويد.

مسأله 1508 :

اگر مأموم پيش از امام عمدا نيز سلام دهد، نماز او صحيح است؛ ولى احتياط مستحب آن است که اگر سلام امام را مى‌شنود، پيش از امام سلام ندهد.

مسأله 1509 :

اگر مأموم غير از تکبيرة‌الاحرام، ذکرهاى ديگر نماز را پيش از امام بگويد، اشکال ندارد؛ ولى اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه هنگام ذکرهاى نماز را مى‌گويد، احتياط مستحب آن است که پيش از امام نگويد.

مسأله 1510 :

مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مى‌شود، اعمال ديگر آن مانند رکوع و سجود را با امام يا کمى بعد از امام بجا آورد و اگر عمدا پيش از امام عملى را انجام دهد، نماز او فرادى مى‌شود؛ اما اگر در حال قرائت امام عمدا به رکوع رود، نمازش باطل مى‌شود و اگر عمدا عملى را مدت زيادى پس از امام انجام دهد و يا اين که در يک رکن عمدا امام را درک نکند ـ مثل اين که امام سر از رکوع بردارد و مأموم هنوز به رکوع نرفته باشد ـ نماز او فرادى مى‌شود، بلکه اگر سهوا نيز امام را در يک رکن درک نکند، بنابر احتياط نمازش فرادى مى‌شود.

مسأله 1511 :

اگر سهوا پيش از امام سر از رکوع بردارد، چنانچه امام در رکوع باشد، بايد به رکوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زياد شدن رکوع که رکن

(274)

است، نماز را باطل نمى‌کند و اگر برنگردد، نماز او فرادى مى‌شود و اگر به رکوع برگردد و پيش از آن که به رکوع برسد امام سر بردارد، نماز او صحيح است هرچند احتياط مستحب آن است که نماز را دوباره بخواند.

مسأله 1512 :

اگر سهوا سر بردارد و ببيند امام در سجده است، بايد به سجده برگردد و چنانچه برنگردد، نمازش فرادى مى‌شود و چنانچه در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد و برگردد، براى زياد شدن دو سجده که رکن است، نماز باطل نمى‌شود.

مسأله 1513 :

اگر کسى سهوا پيش از امام سر از سجده بردارد و دوباره به سجده برود، چنانچه امام قبل از رسيدن او به سجده سر بردارد، نماز او صحيح است؛ ولى اگر در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد، احتياط مستحب اين است که نماز را تمام کند و سپس آن را دوباره بخواند.

مسأله 1514 :

اگر سهوا سر از رکوع يا سجده بردارد و سهوا يا به گمان اين که به امام نمى‌رسد به رکوع يا سجده نرود، نماز او به جماعت صحيح است.

مسأله 1515 :

اگر سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه به گمان اين که سجده اوّل امام است و به قصد اين که با امام سجده کند، به سجده برود و بفهمد سجده دوم امام بوده و يا به گمان اين که سجده دوم امام است به سجده برود و بفهمد سجده اوّل امام بوده، احتياط واجب آن است که نماز را تمام کرده و دوباره آن را بخواند.

مسأله 1516 :

اگر سهوا پيش از امام به رکوع برود، بايد سر بردارد و با امام به رکوع برود و نماز او صحيح است.

مسأله 1517 :

اگر سهوا پيش از امام به رکوع برود و به گونه‌اى باشد که اگر برگردد به چيزى از قرائت امام نرسد، چنانچه برنگردد، نماز او فرادى مى‌شود؛ ولى اگر به گونه‌اى باشد که با برگشتن مقدارى از قرائت امام را درک کند، چنانچه برنگردد نمازش باطل است.

مسأله 1518 :

اگر پيش از امام به سجده برود، واجب است که سر بردارد و با امام به سجده رود و نماز او صحيح است و اگر عمدا سر بر نداشت، نماز او فرادى مى‌شود.

مسأله 1519 :

اگر قبل از امام به رکوع يا سجده برود، در مواردى که لازم است

(275)

برگردد ـ و در مسائل قبل گفته شد ـ بنابر احتياط بايد قبل از سر برداشتن ذکر رکوع يا سجده را حتى به مقدار يک «سبحان اللّه‌» بگويد و اگر با گفتن يک «سبحان اللّه‌» نيز به امام نمى‌رسد، مى‌تواند ذکر نگويد و از امام متابعت نمايد و يا نيّت فرادى کند و ذکر بگويد و نماز را تمام کند.

مسأله 1520 :

اگر امام در رکعتى که قنوت ندارد اشتباها قنوت بخواند يا در رکعتى که تشهّد ندارد اشتباها مشغول خواندن تشهّد شود، مأموم نبايد قنوت و تشهّد را بخواند، ولى نمى‌تواند پيش از امام به رکوع رود يا پيش از ايستادن امام بايستد، بلکه بايد صبر کند تا قنوت يا تشهّد امام تمام شود و بقيّه نماز را با او بخواند.

مسأله 1521 :

اگر مأموم در رکعت دوم اقتدا کند، قنوت و تشهّد را با امام مى‌خواند و احتياط آن است که هنگام خواندن تشهّد، انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند کند و بايد بعد از تشهّد با امام برخيزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت نداشته باشد، حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند و اگر با خواندن حمد به رکوع امام نرسد، بنابر احتياط بايد نيّت فرادى کند و نماز او صحيح است.

مسأله 1522 :

اگر هنگامى که امام در رکعت دوم نماز چهار رکعتى است اقتدا کند، بايد در رکعت دوم نماز خود که رکعت سوم امام است، بعد از دو سجده بنشيند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و قبل از رکوع خود را به امام برساند و تسبيحات اربعه را بگويد و در رکوع نيز خود را به امام برساند و اگر قبل از رکوع يا در رکوع به امام نرسد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را فرادى تمام کند.

مسأله 1523 :

اگر امام در حال قيام رکعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند که اگر اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمى‌رسد، بنابر احتياط واجب بايد صبر کند تا امام به رکوع رود و بعد اقتدا نمايد.

مسأله 1524 :

اگر در حال قيام رکعت سوم يا چهارم امام اقتدا کند، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت نداشته باشد، بايد حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند و اگر در رکوع به امام نرسد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را فرادى تمام کند.

(276)

مسأله 1525 :

کسى که مى‌داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمى‌رسد، بايد سوره را نخواند و اگر بخواند و در رکوع به امام نرسد، نماز او به صورت فرادى صحيح است.

مسأله 1526 :

کسى که اطمينان دارد که اگر سوره را شروع کند يا تمام نمايد به رکوع امام مى‌رسد، احتياط واجب آن است که سوره را شروع کند يا اگر شروع کرده تمام نمايد.

مسأله 1527 :

کسى که اطمينان دارد اگر سوره را بخواند به رکوع امام مى‌رسد، چنانچه سوره را بخواند و به رکوع نرسد، بنابر احتياط واجب نماز او فرادى مى‌شود.

مسأله 1528 :

اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند که در کدام رکعت است، مى‌تواند اقتدا کند، ولى بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعد بفهمد که امام در رکعت اوّل يا دوم بوده، نماز او صحيح است.

مسأله 1529 :

اگر به گمان اين که امام در رکعت اوّل يا دوم است حمد و سوره را نخواند و بعد از رکوع بفهمد که در رکعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است؛ ولى اگر پيش از رکوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت نداشته باشد، فقط حمد را بخواند و در رکوع خود را به امام برساند.

مسأله 1530 :

اگر به گمان اين که امام در رکعت سوم يا چهارم است، حمد و سوره را بخواند و پيش از رکوع يا بعد از آن بفهمد که در رکعت اوّل يا دوم بوده، نماز او صحيح است.

مسأله 1531 :

اگر هنگامى که مشغول نماز مستحبّى است جماعت بر پا شود، چنانچه اطمينان نداشته باشد که اگر نماز را تمام کند به جماعت مى‌رسد، مستحب است نماز را رها کند و مشغول نماز جماعت شود، بلکه اگر اطمينان نداشته باشد که به رکعت اوّل مى‌رسد، مستحب است به همين دستور رفتار نمايد.

مسأله 1532 :

اگر هنگامى که مشغول نماز سه رکعتى يا چهار رکعتى است جماعت برپا شود، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته و اطمينان نداشته باشد که اگر نماز را تمام

(277)

کند به جماعت مى‌رسد، مستحب است به نيّت نماز مستحبّى نماز را دو رکعتى تمام کند و خود را به جماعت برساند.

مسأله 1533 :

اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد يا سلام اوّل باشد، لازم نيست نيّت فرادى کند.

مسأله 1534 :

کسى که در رکعت دوم به امام اقتدا کرده، مى‌تواند هنگامى که امام تشهّد رکعت آخر را مى‌خواند، برخيزد و نماز را تمام کند و يا انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد.

مسأله 1535 :

اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده يا کافر بوده يا بدون وضو نماز خوانده، نماز جماعت او صحيح است.

مسأله 1536 :

اگر پس از نماز معلوم شود که امام رکنى را ترک کرده يا به واسطه فراموشى با بدن يا لباس نجس نماز خوانده، نماز مأموم صحيح است به شرط آنکه خللى در ارکان نماز فرادى وارد نشده باشد، مثلاً به جهت متابعت از امام رکن زياد نکرده باشد.

مسأله 1537 :

بنابر احتياط واجب اگر مأموم يک مرد باشد، بايد طرف راست امام بايستد و اگر چند مرد باشند، بايد پشت سر امام بايستند و اگر يک مرد و يک زن يا يک مرد و چند زن باشند، بايد مرد طرف راست امام و زنها پشت سر امام بايستند و اگر چند زن باشند، بايد پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و چند زن باشند، بايد مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بايستند و اگر يک زن باشد، مى‌تواند در پشت سر امام و يا طرف راست او به نحوى بايستد که جاى سجده او مساوى با زانو يا محل ايستادن امام باشد.

شرايط امام جماعت

مسأله 1538 :

امام جماعت بايد عاقل، شيعه دوازده امامى، عادل و حلال‌زاده و بنابر احتياط بالغ باشد و نماز را به نحو صحيح بخواند و نيز اگر مأموم مرد باشد، امام او نيز بايد مرد باشد و احتياط واجب آن است که امام زنان نيز مرد باشد و اقتدا کردن بچّه

(278)

ممّيز که خوب و بد را مى‌فهمد به بچّه ممّيز ديگر بنابر احتياط صحيح نيست.

مسأله 1539 :

عدالت امام جماعت از چند راه ثابت مى‌شود:

اوّل: انسان به عدالت امام جماعت وثوق و اطمينان پيدا کند و فرقى نمى‌کند که اطمينان از چه راهى حاصل شود، به شرط اين که انسان از افراد آشنا به مسائل باشد و از افرادى نباشد که با کمترين چيز به امرى اطمينان کند.

دوم: شهادت دو مرد عادل به شرط آن که دو مرد عادل ديگر برخلاف آن شهادت ندهند و حتّى اگر يک مرد عادل که گفته او موجب وثوق است، بر خلاف آن شهادت دهد، نمى‌توان به شهادت آنها اکتفا کرد.

سوم: حسن ظاهر امام جماعت که از رفتار او در اجتماع حاصل مى‌شود.

مسأله 1540 :

اگر شک کند امامى که عادل مى‌دانسته به عدالت خود باقى است يا نه، مى‌تواند به او اقتدا نمايد.

مسأله 1541 :

کسى که ايستاده نماز مى‌خواند، نمى‌تواند به کسى که نشسته يا خوابيده نماز مى‌خواند اقتدا کند و کسى که نشسته نماز مى‌خواند، بنابر احتياط واجب نمى‌تواند به کسى که خوابيده نماز مى‌خواند اقتدا نمايد.

مسأله 1542 :

کسى که نشسته نماز مى‌خواند، مى‌تواند به کسى که نشسته نماز مى‌خواند اقتدا کند و همچنين کسى که خوابيده است، مى‌تواند به کسى که نشسته نماز مى‌خواند اقتدا کند.

مسأله 1543 :

اگر امام جماعت به واسطه عذرى با تيمّم يا با وضوى جبيره‌اى نماز بخواند، مى‌شود به او اقتدا کرد، ولى اگر به واسطه عذرى با لباس نجس نماز بخواند، بنابر احتياط واجب نبايد به او اقتدا کرد.

مسأله 1544 :

اگر شخصى مرضى داشته باشد که نتواند از بيرون آمدن ادرار و مدفوع خوددارى کند، بنابر احتياط واجب نمى‌توان به او اقتدا کرد.

مسأله 1545 :

بنابر احتياط واجب کسى که بيمارى خوره يا پيسى دارد يا کسى که حدّ شرعى خورده، نبايد امام جماعت شود.

(279)

چيزهايى که در نماز جماعت مستحب‌اند

مسأله 1546 :

مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و کمال و تقوا در صف اوّل بايستند.

مسأله 1547 :

مستحب است صف‌هاى جماعت منظّم باشند و بين کسانى که در يک صف ايستاده‌اند، فاصله نباشد و شانه آنان در رديف يکديگر باشد.

مسأله 1548 :

مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ»، مأمومين برخيزند.

مسأله 1549 :

مستحب است امام جماعت، حال مأمومى را که از ديگران ضعيف‌تر است رعايت کند و عجله نکند تا افراد ضعيف به او برسند و نيز مستحب است قنوت و رکوع و سجود را طولانى نکند، مگر اين که بداند همه کسانى که به او اقتدا کرده‌اند، به اين عمل مايلند.

مسأله 1550 :

مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهايى که بلند مى‌خواند، صداى خود را به قدرى بلند کند که ديگران بشنوند، ولى نبايد بيش از اندازه صدا را بلند کند.

مسأله 1551 :

اگر امام در رکوع بفهمد کسى تازه رسيده و مى‌خواهد اقتدا کند، مستحب است رکوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگرچه بفهمد فرد ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است.

چيزهايى که در نماز جماعت مکروه‌اند

مسأله 1552 :

اگر در صف‌هاى جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها بايستد.

مسأله 1553 :

مکروه است مأموم ذکرهاى نماز را به گونه‌اى بگويد که امام بشنود.

مسأله 1554 :

اقتدا نمودن مسافر به غير مسافر و يا غير مسافر به مسافر مکروه است.