زکات را در چه راه‌هايى مى‌توان صرف نمود؟
سوال 26 :
لطفا فرق صدقه با هديه را بيان کنيد و بفرماييد که آيا بين هديه به فقير و صدقه فرقى هست يا خير؟ و آيا صدقه را فقط به فقير مى‌دهند يا به غنى هم مى‌توان صدقه داد و آيا صدقه دادن به سادات جايز است يا خير؟
جواب :
در صدقه، علاوه بر بلوغ و عقل و رشد عقلى و مجبور نبودن، قصد قربت لازم است؛ ولى در هديه، قصد قربت لازم نيست و شرط هم نيست. در صدقه، بعد از قبض و اقباض، رجوع جايز نيست؛ ولى در هديه، در صورت باقى ماندن عين هديه، به جز در مواردى، رجوع جايز است. صدقه و هديه، هر دو خوب هستند؛ ولى صدقه بهتر است وثواب بيشترى دارد. صدقه واجب، مثل زکات مال و زکات فطره را نمى‌توان به شخص غنى داد؛ ولى صدقه مستحبّى را مى‌توان داد؛ اما بهتر است که به فقير داده شود. زکات مال و زکات فطره غير سيّد را نمى‌توان به سيّد داد و بنا بر احتياط بقيه صدقات واجب، مثل صدقه نذرى و ردّ مظالم و کفّارات واجبِ غير سيّد را نيز نمى‌توان به سيد داد؛ ولى صدقه مستحبّ غير سيّد را مى‌توان به سيّد داد؛ اما سيّد مى‌تواند هم صدقه واجب و هم صدقه مستحبّ خود را به سيّد بدهد.
سوال 27 :
آيا گرفتن صدقه بر سيّد حرام است؟
جواب :
زکات واجب (زکات مال و زکات فطره) غير هاشمى را نمى‌توان به
(475)
هاشمى داد و بنا بر احتياط ساير صدقات واجب هم همين حکم را دارد؛ ولى دادن صدقه مستحب مانعى ندارد.
سوال 28 :
آيا گرفتن صدقه بر کسى که مادر او سيّده است، حرام است؟
جواب :
کسى که مادرش سيّده است، ولى پدر او از سادات نيست، گرفتن زکات و صدقه واجب و مستحب بر او حرام نيست.
سوال 29 :
آيا انسان مى‌تواند زکات مالش را جهت ازدواج فرزندان خود به مصرف برساند؟
جواب :
چنانچه فرزندان، مستحق باشند و مخارج عروسى از محلّ ديگرى تأمين نشود، اشکالى ندارد. البته چنانچه احتياج آنان به ازدواج به گونه‌اى باشد که مخارج آن جزء نفقات واجب بر پدر به حساب آيد، نمى‌تواند آن را از زکات پرداخت کند.
سوال 30 :
آيا جايز است زکات را به عروس يا داماد يا دختر يا پسر خود و يا فرزندان آنها داد؟
جواب :
دادن زکات به داماد در صورتى که فقير واجد شرايط باشد، جايز است و دادن زکات به عروس واجد شرايط در صورتى که پسر نتواند مخارج او را بدهد نيز جايز است. پدر مى‌تواند زکات خود را به پسر و يا دختر ويا نوه‌هاى خود که واجد شرايط باشند، در غير از نفقه واجب آنها بدهد.
سوال 31 :
مردى با زنى ازدواج مى‌کند که از شوهر ديگرش داراى دختر و پسر است، آيا اين مرد مى‌تواند زکات خود را به اين دختر و پسر بدهد؟
جواب :
اگر فقير باشند، و به جهتى (مثل شرط ضمن عقد) نفقه آنها بر او واجب نشده باشد، دادن زکات به آنها جايز است و اشکال ندارد.
سوال 32 :
شخصى توانايى کسب و کار و تحصيل درآمد را دارد؛ ولى راه‌هاى کسب
(476)
درآمد، مطابق شأن و موقعيت او نيست و به آبروى او لطمه وارد مى‌کند. آيا مى‌توانيم به او زکات بدهيم تا مجبور به کسب درآمد از اين راه‌ها نباشد؟
جواب :
دادن زکات به چنين شخصى اشکال ندارد و گرفتن او هم جايز است.
سوال 33 :
آيا به کسى که در خواندن نماز سستى به خرج مى‌دهد و گاهى نمازش فوت مى‌شود و يا به کسى که اهل گناه است، مى‌توان زکات داد؟
جواب :
اگر اهل نماز است، فوت شدن گاه به گاه نماز، مانع پرداختن زکات به او نمى‌شود؛ ولى احتياطا به متجاهر به فسق به مثل ترک نماز و خوردن شراب، نبايد زکات داد و همچنين بنا بر اقوى به فقيرى که آن را در معصيت مصرف مى‌کند، زکات ندهند.
سوال 34 :
اگر احتمال دهيم زکاتى را که به فقير مى‌دهيم، در راه معصيت خرج مى‌کند، آيا مى‌توانيم به او زکات بدهيم؟
جواب :
در صورت وجود ساير شرايط، صرف احتمال مصرف در معصيت، مانع دادن زکات نمى‌شود، مگر اين که احتمال قوى بدهيد که در معصيت مصرف مى‌کند.
سوال 35 :
خانواده‌اى هستند از سادات که يتيم و فقير هستند؛ ولى هيچ کدامشان نماز نمى‌خوانند و روزه نمى‌گيرند. با توجه به اين که کسى نيست تا سرپرستى و مخارج آنها را به عهده بگيرد، آيا دادن زکات واجب و يا خمس به آنها صحيح است؟ لازم به توضيح است که مادر آنها از غير سادات است.
جواب :
در فرض سوال، اگر بچه غير بالغى در اين خانواده وجود داشته باشد، مى‌توان از زکات و همچنين از خمس (سهم سادات) به او پرداخت نمود؛ ولى به بقيه افراد خانواده، بنا بر احتياط واجب نمى‌توان از اين وجوه پرداخت کرد.
سوال 36 :
مستحقى به ما بدهکار است، آيا مى‌توانيم وجوه شرعى يا مظالم و کفّاراتى
(477)
را که برعهده ماست به جاى آن بدهى حساب کنيم و از مستحق چيزى نگيريم؟
جواب :
جايز است بدهى او را از وجوه شرعى ذکر شده حساب کنيد و چيزى از او نگيريد.
سوال 37 :
آيا مى‌توان زکات را به جاى دادن به فقير، در راه‌هاى ديگرى که مورد رضايت خداوند است، مصرف نمود؟
جواب :
اگر مصلحت عامّه داشته باشد، در راه خدا مى‌شود زکات را مصرف کرد؛ ولى دادن زکات به فقير شيعه، بهتر از همه مصارف است.
سوال 38 :
حمام محلّه ما حدود ده سال است که خراب شده و مردم از يارى مسئولان و متولّيان، براى مرمّت و باز سازى آن نا اميد شده‌اند. آيا براى بازسازى حمام جهت رسيدگى به بهداشت اهالى محلّه، مى‌توان از وجوه شرعى استفاده نمود؟
جواب :
مصرف نمودن صدقات مستحبّى و زکات واجب و موقوفاتى که براى امور خيريه هستند، اشکالى ندارد.
سوال 39 :
آيا جايز است براى تبليغ امور دينى و برگزارى مجالس دينى و خريد کتب دينى از زکات استفاده کرد؟
جواب :
خريدن کتاب دينى از زکات مال خود مکلّف، براى خودش جايز نيست؛ ولى در مورد خريدن کتاب دينى براى ديگران از زکات، چنانچه کتاب را براى استفاده اشخاص معيّن بخرد، اگر مستحقّ زکات باشند و احتياج به آن کتاب‌ها داشته باشند، جايز است؛ ولى چنانچه براى استفاده عموم (مانند کتابخانه‌هاى عمومى) مى‌خرد، مى‌تواند از سهم «سبيل اللّه» آنها را بخرد. همچنين براى برگزارى مجالس مذهبى و تبليغ امور دينى ميتوان از زکات به عنوان سهم «سبيل اللّه» استفاده نمود.
سوال 40 :
آيا جايز است زکات را صرف ساختن مسجد و درمانگاه و مدرسه
(478)
و دبيرستان و دانشگاه کرد؟
جواب :
دادن زکات به عنوان سهم «سبيل اللّه» به مسجد و خرج کردن براى آن و همه کارهاى عام المنفعه که نفع آن به عموم مسلمانان مى‌رسد، مانند ساختن و اصلاح راه، درمانگاه‌ها، بيمارستان‌ها، مدارس و امثال آن اشکال ندارد.