احکام وديعه (امانت)
مسأله 2437 :
اگر انسان مال خود را به کسى بدهد و بگويد نزد تو امانت باشد و او هم قبول کند يا بدون اين که حرفى بزنند صاحب مال بفهماند که مال را براى نگهدارى به او مى دهد و او هم به قصد نگهدارى کردن بگيرد بايد به احکام وديعه و امانتدارى که بعداً گفته مى شود عمل نمايد.
مسأله 2438 :
اگر کسى امانتى را بپذيرد نبايد در نگهدارى آن کوتاهى کند و هر وقت صاحب امانت از او بخواهد بايد آنرا تحويل دهد.
مسأله 2439 :
امانتدار و کسى که مال را امانت مى گذارد، بايد هر دو عاقل باشند، پس اگر انسانى مالى را پيش ديوانه امانت بگذارد، يا ديوانه مالى را پيش کسى امانت بگذارد صحيح نيست، ولى جايز است بچّه مميّز با اذن ولىّ خود مالش را نزد کسى امانت بگذارد و همچنين مى تواند مال شخص ديگرى را با اجازه او نزد کسى امانت بگذارد و همينطور امانت گذاشتن نزد بچّه مميّز با اذن ولىّ او اشکال ندارد.
مسأله 2440 :
اگر از بچه اى چيزى را بدون اذن صاحبش به طور امانت قبول کند بايد آنرا به صاحبش بدهد و اگر آن چيز مال خود بچه است و ولىّ در امانت گذاشتن بچّه اجازه نداده باشد لازم است آن مال را به ولىّ او برساند و چنانچه در رساندن مال به آنان کوتاهى کند و تلف شود بايد عوض آنرا بدهد ولى اگر براى اين که مال از بين نرود آن را از بچه گرفته چنانچه در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد ضامن
[406]
نيست و همچنين است اگر امانت گذار ديوانه باشد.
مسأله 2441 :
کسى که نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد، بنابر احتياط واجب بايد قبول نکند، ولى اگر صاحب مال در نگهدارى آن عاجزتر باشد و کسى هم که بهتر حفظ کند نباشد اين احتياط واجب نيست.
مسأله 2442 :
اگر انسان به صاحب مال بفهماند که براى نگهدارى مال او حاضر نيست، چنانچه او مال را بگذارد و برود و اين شخص مال را بر ندارد و آن مال تلف شود، کسى که امانت را قبول نکرده ضامن نيست ولى احتياط مستحب آن است که اگر ممکن باشد آن را نگهدارى نمايد.
مسأله 2443 :
کسى که چيزى را امانت مى گذارد، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگيرد و کسى هم که امانت را قبول مى کند، هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند.
مسأله 2444 :
اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند بايد هر چه زودتر مال را به صاحب آن يا وکيل يا ولىّ صاحبش برساند، يا به آنان خبر دهد که به نگهدارى حاضر نيست، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2445 :
کسى که امانت را قبول مى کند، اگر براى آن، جاى مناسبى ندارد، بايد جاى مناسب تهيه نمايد و طورى آن را نگهدارى کند که مردم نگويند در امانت خيانت کرده و در نگهدارى آن کوتاهى نموده است، و اگر در جايى که مناسب نيست بگذارد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2446 :
کسى که امانت را قبول مى کند، اگر در نگهدارى آن کوتاهى نکند و تعدى يعنى زياده روى هم ننمايد و اتّفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نيست. ولى اگر به اختيار خودش آن را در جايى بگذارد که گمان مى رود ظالمى بفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود بايد عوض آن را به صاحبش بدهد مگر آن که جايى محفوظ تر از آن نداشته باشد و نتواند مال را به صاحبش يا به کسى که بهتر حفظ مى کند، برساند که در اين صورت ضامن نيست.
مسأله 2447 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معين کند و به کسى که امانت را قبول کرده بگويد که بايد مال را در اينجا حفظ کنى و اگر احتمال هم بدهى که از بين برود نبايد آن را به جاى ديگر ببرى چنانچه امانتدار احتمال دهد که
[407]
در آن جا از بين مى رود و بداند چون آن جا در نظر صاحب مال براى حفظ بهتر بوده گفته است که نبايد از آن جا بيرون ببرى مى تواند آن را به جاى ديگر ببرد، و اگر در آنجا ببرد و تلف شود ضامن نيست. ولى اگر نداند به چه جهت گفته که به جاى ديگر نبر، چنانچه به جاى ديگر ببرد دو صورت دارد: الف: جاى ديگر به نظر امانت دار محفوظ تر از جائى است که امانت دهنده معيّن کرده، در اين صورت اگر تلف شود ضامن نيست. ب: جاى ديگر مساوى يا بدتر از جائى است که امانت دهنده معيّن کرده، در اين صورت اگر تلف شود ضامن است و بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2448 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معين کند و کسى که امانت را قبول کرده بداند آن محلّ در نظر صاحب مال خصوصيّتى نداشته بلکه يکى از موارد حفظ آن بوده، مى تواند آنرا به جاى ديگرى که مال در آنجا محفوظ تر يا مثل محلّ اوّلى است ببرد و چنانچه مال در آنجا تلف شود ضامن نيست.
مسأله 2449 :
اگر صاحب مال ديوانه شود کسى که امانت را قبول کرده بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند و يا به ولىّ او خبر دهد، و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2450 :
اگر صاحب مال بميرد، امانتدار بايد مال را به وارث او برساند يا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود ضامن است، ولى اگر براى آن که مى خواهد بفهمد کسى که مى گويد من وارث ميتم، راست مى گويد يا نه، يا ميت وارث ديگرى دارد يا نه، مال را ندهد و خبر هم ندهد ولى در حفظ آن کوتاهى نکند و مال تلف شود ضامن نيست.
مسأله 2451 :
اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد کسى که امانت را قبول کرده بايد مال را به همه ورثه بدهد، يا به کسى بدهد که همه آنان گرفتن مال را به او واگذار کرده اند، و اگر وصى داشته باشد بايد بوصى هم مراجعه شود پس اگر بدون اجازه ديگران تمام مال را به يکى از ورثه بدهد ضامن سهم ديگران است.
مسأله 2452 :
اگر کسى که امانت را قبول کرده بميرد، يا ديوانه شود، وارث يا ولىّ او بايد هر چه زودتر به صاحب مال اطلاع دهد، يا امانت را به او برساند.
[408]
مسأله 2453 :
اگر امانتدار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند چنانچه ممکن است بايد امانت را به صاحب آن يا وکيل او برساند و اگر ممکن نيست بايد آن را به مجتهد جامع الشرائط بدهد و چنانچه به مجتهد جامع الشرائط دسترسى ندارد، در صورتى که وارث او امين است و از امانت اطلاع دارد، لازم نيست وصيت کند و گر نه بايد وصيّت کند و شاهد بگيرد و به وصى و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصيّات مال و محل آن را بگويد.
مسأله 2454 :
اگر امانتدار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه اى که در مسأله پيش گفته شد عمل نکند، چنانچه آن امانت از بين برود بايد عوضش را بدهد، اگر چه در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد و مرض او خوب شود، يا بعد از مدتى پشيمان شود و وصيّت کند.
[409]