احکام وديعه ( امانت )
مسأله 2380 :
اگر انسان مال خود را به کسى بدهد و بگويد : ( نزد تو امانت باشد ) و او هم قبول کند ، يا بدون اين که حرفى بزنند صاحب مال بفهماند که مال را براى نگهدارى به او مى دهد و او هم به قصد نگهدارى کردن بگيرد ، بايد به احکام وديعه که مى آيد عمل نمايند .
مسأله 2381 :
امانت دار و کسى که مال را امانت مى گذارد بايد هر دو عاقل باشند ، پس اگر انسان مالى را پيش ديوانه امانت بگذارد ، يا ديوانه مالى را پيش کسى امانت بگذارد ، صحيح نيست . و کسى که مال خودش را امانت مى گذارد بايد بالغ باشد ، و جايز است بچهء مميز مال ديگرى را با اذنش نزد کسى امانت بگذارد ، و امانت گذاشتن نزد بچهء مميز در صورتى که متمکن از حفظ باشد و امانت را حفظ کند و مستلزم تصرف در مال بچه نباشد ، اشکال ندارد . و معتبر است کسى که مال خودش را امانت مى گذارد سفيه و مفلس نباشد ، مگر با اذن يا اجازه ء ولى سفيه و طلبکاران مفلس ، ولى امانت گذاشتن نزد سفيه و مفلس - در صورتى که مستلزم تصرف آنها در مال خودشان نباشد - مانعى ندارد ، و در صورت استلزام با اذن يا اجازه ء ولى و طلبکاران اشکال ندارد .
مسأله 2382 :
اگر از بچه اى چيزى را بدون اذن صاحبش به طور امانت قبول کند ، بايد آن را به صاحبش بدهد ، و اگر آن چيز مال خود بچه است و ولى اجازه ء امانت
گذاشتن آن را نداده باشد ، لازم است آن مال را به ولى او برساند ، و چنانچه در رساندن مال به آنان کوتاهى کند و تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد ، و همچنين است اگر امانت گذار ديوانه باشد .
مسأله 2383 :
کسى که نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد ، در صورتى که امانت گذار ملتفت حال او نباشد ، نبايد امانت را قبول کند .
مسأله 2384 :
اگر انسان به صاحب مال بفهماند که براى نگهدارى مال او حاضر نيست ، چنانچه او مال را بگذارد و برود و آن مال تلف شود ، کسى که امانت را قبول نکرده ضامن نيست ، ولى احتياط مستحب آن است که اگر ممکن باشد آن را نگهدارى نمايد .
مسأله 2385 :
کسى که چيزى را امانت مى گذارد ، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگيرد ، و کسى هم که امانت را قبول مى کند هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند . مسأله 2386 - اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند ، بايد هرچه زودتر مال را به صاحب آن يا وکيل يا ولى صاحبش برساند ، يا به آنان خبر دهد که حاضر به نگهدارى نيست ، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد ، چنانچه مال تلف شود بايد عوض آن را بدهد .
مسأله 2387 :
کسى که امانت را قبول مى کند ، اگر براى آن جاى مناسبى ندارد ، بايد جاى مناسب تهيه نمايد و طورى آن را نگهدارى کند که مردم نگويند در نگهدارى آن کوتاهى نموده است ، و اگر در جايى که مناسب نيست بگذارد و تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد .
مسأله 2388 :
کسى که امانت را قبول مى کند ، اگر تعدى کند - يعنى زياده روى نمايد ، مثل آن که مرکبى که نزد او به امانت گذاشته شده بدون اذن صاحبش سوار شود - و يا تفريط کند - يعنى در نگهدارى آن کوتاهى نمايد ، مثل آن که آن را در جايى بگذارد که اطمينان از آن نباشد که کسى بفهمد و آن را ببرد - ضامن است ، و چنانچه تلف شود بايد عوض آن را - اگر مثلى است مثل و اگر قيمى است قيمتش را - بدهد ، و در غير اين دو صورت ضامن نيست .
مسأله 2389 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معين کند ، و به کسى که امانت را قبول کرده بگويد که بايد مال را در اينجا حفظ کنى و اگر احتمال هم بدهى که از بين برود نبايد آن را به جاى ديگر ببرى ، جايز نيست آن را به جاى ديگر ببرد ، و اگر ببرد ضامن است .
مسأله 2390 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معين کند ، و کسى که امانت را قبول کرده بداند آن محل در نظر صاحب مال خصوصيتى نداشته ، بلکه يکى از موارد حفظ آن بوده ، مى تواند آن را به جاى ديگرى که مال در آن جا محفوظ تر يا مثل محل اولى است ببرد ، و چنانچه مال در آن جا تلف شود ضامن نيست .
مسأله 2391 :
اگر صاحب مال ديوانه شود ، کسى که امانت را قبول کرده بايد فورا امانت را به ولى او برساند ، و يا به ولى او خبر دهد ، و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولى او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد .
مسأله 2392 :
اگر صاحب مال بميرد ، امانت دار بايد فورا مال را به وارث او برساند ، يا به وارث او خبر دهد ، و چنانچه بدون عذر شرعى مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند ، و مال تلف شود بايد عوض آن را بدهد ، ولى اگر براى آن که بفهمد کسى که مى گويد من وارث ميتم راست مى گويد يا نه ، يا ميت وارث ديگرى دارد يا نه ، مال را ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود ، چيزى بر عهده ء او نيست .
مسأله 2393 :
اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد ، کسى که امانت را قبول کرده بايد مال را به همهء ورثه بدهد ، يا به کسى بدهد که همهء آنان گرفتن مال را به او واگذار کرده اند ، پس اگر بدون اجازه ء ديگران تمام مال را به يکى از ورثه بدهد ، ضامن سهم ديگران است ، و اگر نسبت به مال وصى هم معين کرده باشد ، اجازه ء او هم معتبر است .
مسأله 2394 :
اگر کسى که امانت را قبول کرده بميرد يا ديوانه شود ، وارث يا ولى او بايد هرچه زودتر به صاحب مال اطلاع دهد ، يا امانت را به او برساند .
مسأله 2395 :
هرگاه امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند ، اگر اطمينان دارد که امانت به صاحبش مى رسد ، مثل اين که وارث او امين بوده و از امانت اطلاع دارد ، و همچنين اطمينان دارد که صاحبش راضى به ماندن آن نزد ورثه مى باشد لازم نيست امانت را به صاحب آن يا وکيل يا ولى او برساند ، و يا وصيت کند ، هر چند احوط آن است که امانت را به صاحب آن يا وکيل يا ولى او برساند ، و اگر ممکن نيست ، آن را به حاکم شرع بدهد . و در غير اين صورت بايد به هر طريقى که ممکن است حق را به صاحبش يا وکيل يا ولى او برساند ، و اگر ممکن نشد وصيت کند و شاهد بگيرد و به وصى و شاهد اسم صاحب مال و جنس و خصوصيات مال و محل آن را بگويد .
مسأله 2396 :
اگر امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه اى که در مسألهء پيش گذشت عمل نکند ، چنانچه آن أمانت از بين برود ، بايد عوضش را بدهد ، اگر چه در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد و مرض او خوب شود ، يا بعد از مدتى پشيمان شود و وصيت کند ، هر چند مال بعد از وصيت تلف شود .