وقت ظهر شرعى
سوال: چرا هميشه ساعت 12 ظهر شرعى نيست؟
توضيح اين که: چرا ظهر شرعى در بعضى از فصول سال، ساعت 12 و گاهى ربع ساعت بالاتر و احيانا چند دقيقه کمتر از 12 مى‌باشد؟
پاسخ: مى‌دانيم که کره زمين در روى يک مدار بيضى شکل به دور آفتاب مى‌گردد؛ در مدت يک سال شمسى آفتاب در يکى از دو کانون اين بيضى واقع است؛ بنابراين، فاصله زمين از آفتاب هميشه يک اندازه نيست. نقطه‌اى را که زمين در آن منتهاى دورى از آفتاب پيدا مى‌کند، «اوج» گويند و نقطه‌اى که نهايت نزديکى را از آفتاب حاصل مى‌نمايد «حضيض» مى‌نامند. پس به موجب قانون جاذبه عمومى وقتى که از اوج به سمت حضيض مى‌رود، سرعتش رفته رفته افزايش پيدا مى‌کند و بالعکس هنگامى که از حضيض به طرف اوج مى‌رود، سرعتش کم کم کاهش مى‌يابد.
بنابراين حرکت زمين به دور آفتاب حرکت يکنواخت نيست؛ برعکس، حرکت عقربه‌هاى ساعت (يک دستگاه وقت‌شناسى) حرکت يکنواخت است.
پس اين دو حرکت هرگز نمى‌توانند با هم توافق نمايند. به همين جهت است که ظهر حقيقى (يعنى که قرص آفتاب به نصف النهار مى‌رسد) ساعت را نگاه کنيم، يا چند دقيقه به ساعت 12 مانده و يا چند دقيقه از آن گذشته است. اينچنين ساعات را ساعات «وسطى» گويند.
منتهاى اختلاف ساعت وسطى با ساعت حقيقى در ظهر 22 بهمن است، يا به عبارت روشنتر ظهر حقيقى در 22 بهمن 14 دقيقه و 30 ثانيه بعد از ساعت 12 واقع مى‌شود. بالعکس، ظهر حقيقى دوازدهم آبان 16 دقيقه و 24 ثانيه قبل از ساعت 12 است و اين همان است که در رساله‌هاى عمليه با تقريب جزيى ربع ساعت بعد يا قبل از ساعت 12 نوشته‌اند.
در تمام ايام سال، بين ساعت حقيقى و ساعت وسطى اين اختلاف موجود است - منتها کمتر از آنچه مذکور داشتيم. به همين جهت در تقاويم بزرگ ربع ورقى، ستونى به نام ساعات وسطى ثبت مى‌کنند و اختلاف هر روز را در آن مى‌نگارند.
بديهى است که همين اختلاف براى طلوع آفتاب و غروب آن نيز بايد منظور شود. ولى چهار روز از سال است که اختلاف صفر مى‌شود.
توضيح ديگر: فرض کنيد دوربينى را در سطح نصف النهار مکانى قرار داده باشيم و ساعت دقيقى نيز همراه داشته باشيم در اين صورت ظهر حقيقى وقتى است که مرکز آفتاب بر مرکز اين دوربين نصف النهارى واقع شود. حال اگر ساعت خود را ملاحظه نماييم يا چند دقيقه يا ساعت 12 مانده و يا چند دقيقه از آن گذشته است، مگر آن چهار روزى که اشاره کرديم يعنى در هر يک از آنها به محضى که عقربه‌هاى ساعت، روى 12 منطبق شدند مرکز آفتاب نيز در مرکز عدسى دوربين نصف النهارى قرار مى‌گيرد. [1]
پى نوشتها
---------------------
[1]. به پرسشهاى مذهبى - نويسندگان: آيات عظام ناصر مکارم شيرازى و جعفر سبحانى