احکام سرقفلى
از معاملات رايج بين تجار و کسبه که مورد ابتلاء است و از مسائل روز مىباشد موضوع سرقفى است که محلهاى تجارتى و کسب، سرقفلى پيدا کرده است و قاعده کلى و ملاک براى مشروعيت گرفتن سرقفلى و عدم مشروعيت آن اين است که در هر موردى که مالک و موجر حق داشته باشد وجه الاجاره را زياد کند و يا ملک را تخليه کند، و مستأجر حق نداشته باشد از زياد شدن وجه الاجاره و يا تخليه مالک خوددارى کند، در اين صورت جايز نيست مستأجر سرقفلى بگيرد و تصرف او در آن ملک بدون رضايت مالک حرام است ولى چنانچه مالک حق زياد کردن وجه الاجاره و حق خالى کردن ملک را هم نداشته باشد، بلکه مستأجر حق تخليه کردن ملک براى غير و واگذارى اجاره آنرا بر ديگرى داشته باشد در اين صورت گرفتن سرقفلى بر مستأجر جايز است براى روشن شدن در اين باب به مسائل بعدى مراجعه شود...
مسأله 33 :
ملکها و محلهائيکه در زمان سابق پيش از جعل قانون جلوگيرى مالک از اجبار مستأجر بر تخليه محل اجاره و يا اضافه کردن حق الاجاره به اجاره داده شده و بلکه مالک مىتوانست مبلغ اجاره را بالا ببرد و يا مستأجر را وادار به تخليه کند و هيچ گونه شرط و شروطى بين مالک و مستأجر در بين نبود، و پس از جعل قانون مالک و مستأجر به پشتيبانى اين قانون مستأجر حاضر نيست مالک را تخليه کند و مبلغ اجاره را بالا ببرد و با اين که اجاره محلهائى مانند آن چندين برابر بيشتر از اين محل شده است و بهمين جهت محل سرقفلى پيدا کرده است، در اين صورت سرقفلى گرفتن مستأجر جايز نبوده و تصرف او در آن محل بدون رضايت مالک غصب و حرام است.
مسأله 34 :
محلهائى که پس از جعل قانون مالک و مستأجر اجاره داده شده است و با اين که مبلغ اجاره آن محل در هر ماه مثلا يکهزار تومان ارزش داشته است ولى موجر با گرفتن مبلغى مثلا پنجاه هزار تومان از مستأجر با رضايت خود محل را به کمتر از آن مبلغ اجاره مىدهد و در ضمن شرط
مىکند که سال به سال اجاره را براى مستأجر تجديد کند يا بر کسى که مستأجر به او واگذار مىکند، بدون افزودن بر مبلغ اجاره به همان شخص دوم اجاره دهد. در اين صورت جايز است مستأجر براى تخليه محل بر ديگرى و رفع يد از سکونت در آن محل سرقفلى را که داده يا کمتر و يا بيشتر از آن دريافت کند و مالک بر طبق شرطى که کرده است، حق مخالفت و ممانعت ندارد.
مسأله 35 :
محلهائى که بدون گرفتن سرقفلى به اجاره داده مىشود اگر در عقد اجاره چنين شرط شده که مالک حق ندارد مستأجر را مجبور به تخليه محل کند و مستأجر حق دارد با تجديد اجاره مطابق سال اول تا مدتى که بخواهد ساليانى در آن محل بماند، جنانچه شخصى مبلغى به مستأجر ولو به اسم سرقفلى بدهد که از حق سکونت و اشتغال در آن محل تنازل کند و دست بردارد و با اين که پس از تخليه محل مالک نسبت به اجاره دادن آن آزاد است و آن شخص از خود مالک اجاره خواهد کرد، در اين صورت جايز است که مستأجر آن مبلغ و سرقفلى را در مقابل تخليه محل بگيرد نه در مقابل انتقال حق تصرف و استفاده از محل مستأجر...