الف و ب) اطّلاع رسانى و اطّلاع رسانان
سوال 1623 :
مرز بين خبر و تبليغ در اسلام چيست؟
جواب :
در فقه اسلامى اصطلاح خاصّى براى اين دو موضوع نيست. اگر در کلمات فقها به کار رود، مراد همان معنى عرفى است. خبر واقعيّتى را بيان مى کند، ولى تبليغ به منظور ترغيب و تشويق به چيزى يا کارى صورت مى گيرد.
سوال 1624 :
آيا خبر درجه بندى هم دارد؟ ترتيب نشر اخبار از بُعد اهميّت چگونه است؟
جواب :
البتّه رسانه هاى جمعى در جامعه اسلامى، وظيفه دارند اخبارى را که باعث پيشرفت و شکوفائى اسلام مى شود، يا جلو ضرر و زيانهاى محتمل (از داخل، يا خارج) را مى گيرد، با نهايت دقّت و بى کم و کاست در اختيار آنان بگذارند. و هر خبرى تأثير بيشترى در جهت فوق داشته باشد، اهميّت بيشترى دارد، و اخبار بر اساس همين معيار درجه بندى مى شود.
سوال 1625 :
آيا صدق و کذب خبر هم داراى انواعى است؟
جواب :
آرى، ممکن است خبرى صد در صد کذب باشد، و خبرى پنجاه درصد، يا کمتر، يا بيشتر. بنابراين در صدق و کذب، درجه بندى وجود دارد.
سوال 1626 :
آيا در اسلام سانسور جايز است؟ اگر هست، چه حدودى دارد؟ چگونه مى توان آن را در جامعه اسلامى پياده کرد؟
جواب :
هرگونه خبرى که انتشار آن به حال جامعه مضرّ است، يا سبب بيدارى دشمنان يا بهره بردارى سوء آنان مى شود، يا موجب تفرقه بين صفوف مسلمين مى گردد، يا ايجاد يأس و وحشت و بد بينى مى کند، يا تبعات ديگرى مانند آنچه گذشت دارد، چنين اخبارى نبايد انتشار يابد. به همين دليل در زمان جنگ، بسيارى از اخبار موقّتاً مکتوم مى ماند، و پس از برطرف شدن خطر، فاش مى گردد. شبيه اين معنا، در موارد ديگر نيز کاملا ممکن است.
سوال 1627 :
خطّ قرمز شرعى ما به عنوان رسانه ها در کشور چيست؟
جواب :
خطّ قرمز، که نبايد از آن گذشت، همان است که نمونه هاى آن در بالا بيان شد.
سوال 1628 :
در عرصه خبرى، تساهل، تسامح، مدارا و مانند آن چه معنايى دارد؟
جواب :
تسامح و مدارا معانى مختلفى دارد. اگر منظور سازش با مخالفان اسلام، و ميدان دادن به دشمن براى ضربه زدن به دوست است، چنين چيزى جايز نيست; امّا اگر منظور همزيستى مسالمت آميز، با گروه هاى سالم، يا پيروان مذاهب ديگر باشد، به گونه اى که ضررى به حال مسلمين و آيين اسلام نداشته باشد، جايز است.
سوال 1629 :
تحليل در اخبار و گزارشها، مانند علم تفسير در حوزه هاست. آيا مى شود براى تحليل خبرى و گزارش نيز چارچوبى تعيين نمود؟ آن چارچوبها کدامند؟
جواب :
معمولا براى تحليل اخبار بايد از قرائن و شواهد و سوابق موجود و مسائل مشابه استفاده کرد. اگر به نتيجه قطعى برسند، مى توانند به طور قطع قضاوت کنند. در غير اين صورت، بايد روى عنوان احتمالى بودن تکيه شود، تا مطلبى برخلاف واقع نگفته باشند.
سوال 1630 :
در مواقعى که خبرى به ظاهر ضدّ اسلام، و در حقيقت به نفع نظام است، (مثلا در بعد اقتصادى و مانند آن) خبرنگار بايد کدام را ترجيح دهد؟
جواب :
با توجّه به اين که نظام بر اساس اسلام بنا شده، چنين تضادّى متصوّر نيست. مگر کسانى که يا به مسائل اسلامى توجّه ندارند، يا به مصالح نظام.
سوال 1631 :
يک خبرنگار هميشه در معرض قضاوت و اجتهاد است. حدّ و حدود اين قضاوت و اجتهاد تا کجاست؟ (دروازه بانى خبر و عبور دادن خبرها از فيلترها).
جواب :
از آنچه در پاسخ دو سوال قبل نوشته شد، جواب اين سوال روشن مى شود.
سوال 1632 :
يک خبرنگار در مقابل ضدّ ارزشها چگونه مى تواند امر به معروف و نهى از منکر کند؟
جواب :
خبرنگار هم طبق ضوابط امر به معروف مى تواند عمل کند; در جايى که احتمال تأثير وجود دارد، و ضررى بر آن مترتّب نمى شود، و منکر بودن آن مسلّم است، بايد به وظيفه امر به معروف و نهى از منکر عمل کند. مگر اين که شغل او (که به عنوان يک واجب کفايى عمل مى کند) به خطر افتد; در اين صورت مى تواند اين کار را به طور غير مستقيم انجام دهد; يعنى به وسيله ديگران.
سوال 1633 :
يک خبرنگار چگونه مى تواند با تهاجم، يا شبيخون فرهنگى مقابله کند؟
جواب :
خبرنگار از طريق اطّلاع رسانى به افرادى که آماده انجام وظيفه در مورد اين مبارزه هستند، و همچنين از طريق افشاگرى در سطح جامعه، به ويژه
اطّلاع رسانى درباره پيامدهاى سوء و اثرات زيانبار اين تهاجم، مى تواند غير مستقيم کمک کند.
سوال 1634 :
دروغ مصلحت آميز بهتر است، يا راست فتنه انگيز؟
جواب :
راست اگر فتنه انگيز باشد و مفاسدى ايجاد کند بايد از آن پرهيز کرد; خواه دروغش مصلحت آميز باشد، يا بيهوده. و از آنجا که اين مطلب به قاعده اهمّ و مهمّ باز مى گردد، بايد ضررهاى ناشى از دروغ و فوايد آن را با يکديگر مقايسه کرد، آنچه واجد اهميّت بيشترى است، انجام داد. در ضمن اگر بتوان از دروغ به توريه پناه برد، توريه مقدّم است. و منظور از توريه سخنى است که تاب دو معنى داشته باشد; شنونده معنايى را از آن تصوّر مى کند که خلاف واقع است و باور مى کند، و مصلحت حاصل مى شود، امّا گوينده معناى ديگرى را تصوّر مى کند، که مطابق با واقع است.
سوال 1635 :
مرز انتقاد کجاست؟ اگر انتقاد با پيشنهاد همراه نباشد، چه ضررى دارد؟ آيا خبرنگار در صورتى که پيشنهادى ارائه نکند، مى تواند انتقاد کند؟
جواب :
انتقاد اگر با پيشنهاد توأم باشد، به يقين بهتر است; ولى اگر انتقاد کننده نتواند پيشنهادى مطرح کند، باز هم از باب امر به معروف و نهى از منکر بايد وظيفه خود را انجام دهد.
سوال 1636 :
کم فروشى در خبر و اطّلاع رسانى چيست؟
جواب :
کم فروشى معنى خاصّى دارد، که در معاملات تصوّر مى شود، و مفهوم عامّى دارد، که هر کس از کار خودش کم بگذرد (و به اصطلاح بدزدد) مصداق آن خواهد بود. و در مورد خبر، اگر خبر را به طور ناقص و دست و پا شکسته نقل کنند، يا اصلا بعضى از اخبار را نقل کنند و بعضى را نقل نکنند، شبيه آن است که کم فروشى کرده اند.
سوال 1637 :
آيا استفاده از خانمها در جمع آورى خبر و گزارشگرى مجاز است؟
جواب :
در صورتى که رعايت اصول عفّت شود، همکارى زنان مانعى ندارد.
سوال 1638 :
استفاده از تصوير و چهره زنان مسلمان، اگر محجّبه باشند، چه حکمى دارد؟
جواب :
با شرايطى که ذکر کرده ايد، اشکالى ندارد.
سوال 1639 :
با توجّه به اين که قرآن کلام خدا، و معجزه اوست، و بالطّبع خداوند براى برقرارى ارتباط با انسانها شيوه هاى بيانى متفاوتى دارد، که قطعاً کاملترين نيز مى باشد، اين شيوه هاى بيانى کدام است؟ چگونه مى توان در عرصه خبر از آن استفاده کرد؟
جواب :
براى پى بردن به شيوه هاى فصاحت و بلاغت قرآن، و استفاده از آن براى شيوه هاى خبرنگارى، مى توانيد به جلد هشتم پيام قرآن، بحث اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت، صفحه 87 به بعد، يا به کتاب «قرآن و آخرين پيامبر» نوشته ما، مراجعه فرماييد.
سوال 1640 :
اشخاصى هستند که تفکّرات التقاطى و سوابق فکرى مغاير با نظرات اکثريّت فقهاى شيعه، و فقه حاکم بر نظام مقدّس جمهورى اسلامى (نظير بحث ولايت فقيه) دارند. آيا مى توان ديدگاه ها و نظرات آنها را در جامعه انتشار داد، تا مردم با شنيدن اقوال مختلف بهترين آن را انتخاب کنند؟ در صورتى که پاسخ منفى باشد، آيه شريفه (فَبَشِّرْ عبادِ * الّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ اَحْسَنَه) را چگونه تفسير مى فرماييد؟
جواب :
اين کار در صورتى که موجب بدآموزى نگردد، کار خوبى است. واين مشکل عمدتاً از طريق نحوه بيان مناسب نظرات مخالفين تأمين مى شود، به اين معنى که نظرات آنها به صورت موذيانه و مخرّب و تؤام با دروغ و تهمت و جوسازى بيان نگردد. البتّه بايد توجّه داشت که مسائل مختلف است; بعضى از مسائل را مى توان در سطح عموم مطرح کرد، و بعضى از مسائل بايد در سطح حوزه و دانشگاه و محافل علمى مطرح گردد; زيرا احتياج به آگاهى هاى تخصّصى دارد. به يقين اشتباه اين دو دسته از مسائل به يکديگر، سبب بروز مشکلاتى در سطح جامعه مى گردد.
سوال 1641 :
يک خبر موثّق داراى چه خصوصيّاتى است؟
جواب :
خبر موثّق را از چند طريق مى توان شناخت: نخست از طريق وثاقت راوى; يعنى ناقل خبر شخص مورد اعتمادى باشد. دوّم، از طريق مقبوليّت عمومى، يعنى اگر چه راوى شناخته شده نيست، امّا خبر در ميان مردم چنان شهرتى دارد که موجب اطمينان مى شود. سوّم، از طريق محتواى خبر، يعنى مضمون خبر چنان مستدلّ و توأم با قرائن است، که خود گواه صحّت خويش است.
سوال 1642 :
آيا ناقلان اخبار و بيان کنندگان وقايع، شرايط خاصّى دارند؟
جواب :
آرى شرايط خاصّى دارند; و ثاقت و امانت، هوش کافى براى فهم مطالب، و حافظه قوى براى نگهدارى و حفظ مطالب، و از همه مهمتر، بى نظرى و حُسن نيّت، و آلوده نکردن اخبار با سليقه شخصى، از جمله اين شرايط است.
سوال 1643 :
يک خبرنگار تا چه حدّ مى تواند در نقل خبر به گفته ديگران استناد کند؟ با توجّه به اين که نمى شود به تواتر رسيد؟
جواب :
تا آن جايى که خبر به حدّ تواتر نرسد، و محفوف به قرائن اطمينان بخش نباشد، بايد آن را به صورت خبر محتمل ذکر کند; نه خبر قطعى.
سوال 1644 :
يک خبرنگار، غير از روش مشاهده، چگونه مى تواند به صدق يا کذب خبر، يا واقعه خاصى، برسد؟ راههاى شناخت اين دو کدام است؟
جواب :
از جوابهاى بالا معلوم شد.
سوال 1645 :
هرگاه خبرنگارى شاهد ماجرايى نبوده، ولى مى خواهد خبر آن را نقل کند، چند نفر شاهد لازم است تا خبرنگار به «راستى خبر» برسد؟
جواب :
اگر يک فرد مورد وثوق خبر را نقل کند، کافى است. ولى احتياط آن است که در اخبار مهمّ به قول يک نفر قناعت نکند.
سوال 1646 :
آيا در نقل خبر، و شهادت بر وقوع حادثه اى، بين زن و مرد تفاوتى وجود دارد؟ آيا در اين مورد بايد همچون اداى شهادت در محاکم قضايى عمل کرد؟
جواب :
در اين مسائل فرقى ميان زن و مرد نيست.
سوال 1647 :
بسيارى از سخنرانى ها، بيانيّه ها، مصاحبه ها و مانند آن داراى متونى طولانى است; در حالى که خبرنگار مجبور به خلاصه کردن آن مى باشد. در خلاصه گيرى، امکان فاصله گرفتن از مضمون، و احياناً القاى يک مفهوم ديگر وجود دارد. آيا اين کار نيز خيانت در امانت محسوب مى شود؟
جواب :
در صورت تغيير محتوا، هم دروغ و هم تهمت محسوب مى شود; ولى تلخيص کردن و نقل به معنى مانعى ندارد.
سوال 1648 :
آيا براى تهيّه خبر مورد نياز نظام، مى توان رشوه داد؟
جواب :
در صورتى که راه منحصر به آن باشد، و خبر مورد نياز است، مانعى ندارد. و نام آن را نبايد رشوه گذاشت.
سوال 1649 :
چگونه مى توان ثقه بودن خبرنگار را تشخيص داد؟
جواب :
ثقه بودن مخبر، از طريق معاشرت، يا شهادت افراد مطّلع و آگاه و ثقه استفاده مى شود.
سوال 1650 :
امام راحل(قدس سره) مى فرمودند: «گاه مى توان براى حفظ نظام، برخى از واجبات را نيز ترک کرد.» آيا اين موضوع در خبر هم صادق است؟ آيا خبرنگار نيز مى تواند براى حفظ نظام به دروغ متوسّل شود؟
جواب :
اگر واقعاً مسأله به صورت اهمّ و مهمّ درآيد، و مانند دروغ براى اصلاح ذات البين شود، مانعى ندارد. ولى چون ممکن است اين حکم وسيله سوء استفاده قرار گيرد، و به هر بهانه اى خبرهاى دروغ منتشر کنند، بايد حتّى الإمکان از اين کار پرهيز کرد.
سوال 1651 :
گاه مجبوريم براى سرپوش نهادن بر يک عمليّات، يک سناريوى اطّلاع رسانى طرّاحى کنيم. تا اهداف خود را، که فقط تقويت نظام است، به پيش ببريم، و شايد هيچ کدام از مسائلى که طبق اين سناريو منتشر مى کنيم اساسى نداشته باشد. حدّ و حدود ما در اين وضعيّت چيست؟
جواب :
بايد مطابق قانون اهمّ و مهمّ رفتار شود.
سوال 1652 :
آيا در پردازش اخبار مى توانيم از شيوه هاى خبرى غرب، که با ترکيب اطّلاعات مختلف پيامهاى خاصّى را القا مى کنند، و با واقعيّت فاصله دارد، مانند شيوه هاى «انگاره سازى»، «برجسته سازى»، «چينش اطّلاعات در کنار هم» استفاده کرد؟ توضيح اين که: «انگاره سازى» ارائه تصويرى هدفدار از يک موضوع است، که هدف خاصّى را دنبال مى کند، مانند کلمه «بنيادگرايى» که غرب براى اسلامگرايان به کار مى گيرد. «برجسته سازى» اولويّت بندى در اطّلاعات با اهميّت مورد نظر، که هدف خاصّ القاى در پيام را دنبال مى کند. «چينش اطلاعات» به کار گرفتن سوابق موضوعات ديگر، و چسباندن آن به موضوع جديد، براى ايجاد يک پيام جديد و القاى يک فکر و تحميل عقيده است. مثل اين که هر انفجارى در هر جاى جهان رخ مى دهد، با ذکر سابقه انفجارهاى ديگر که در آن برخى ايران را متّهم کرده اند، القاى اتّهام جديد به ايران با اين سابقه قطعى است.
جواب :
درصورتى که هدف مشروع و مثبتى در اين کار دنبال شود مانعى ندارد.
سوال 1653 :
همه ما مطمئن هستيم که بنگاههاى خبر پراکنى استعمارى براى خدشه دار کردن نظام جمهورى اسلامى به ترفندهاى خبرى و گزارشى متوسّل مى شوند; خبرها و گزارشهايى ساخته مى شود که اصلا بنيانى ندارد. آيا ما نيز مى توانيم براى دفاع از حيثيّت خود از چنين شيوه اى استفاده کنيم؟
جواب :
در صورتى که راه دفاع منحصر به اين کار باشد، و موجب وهن اسلام و جمهورى اسلامى نشود، اشکالى ندارد.
سوال 1654 :
برخى اخبار به ضرر ماست; ولى بيان نکردن آن، موجب بى اعتمادى به نظام، و رسانه هاى خودى و توجّه به رسانه هاى خارجى مى گردد. در اين مواقع چه وظيفه اى داريم؟
جواب :
هرگاه ضرر نگفتن بيش از ضرر گفتن باشد، لازم است آن خبر بيان شود.
سوال 1655 :
مردم تا چه حد براى شنيدن خبرها محرم هستند؟ حدّ افشاى يک خبر محرمانه تا کجاست؟
جواب :
حدّ افشاى آن تا آنجاست که توليد ضرر و زيانى براى جامعه نکند.
سوال 1656 :
چه اخبارى را مى توان عادى، و چه خبرهايى را بايد محرمانه تلقّى نمود؟
جواب :
اخبارى که افشاى آن سبب سوء استفاده افراد منحرف، يا آگاهى دشمن، يا ضرر و زيانى در سطح جامعه شود، يا آبروى فرد يا گروهى را به خطر مى اندازد، يا افشاى اسرار خصوصى افراد را در پى دارد، جزء اخبار محرمانه به شمار مى رود.
سوال 1657 :
گاه بين دولتمردان، احزاب، جناحها و مانند آن، اختلافى رخ مى دهد. و از سويى يک خبرنگار بايد با توجّه به جايگاه خود اخبار و مسائلى را منتشر کند که مطابق خطّ اصلى نظام، و بدون گرايش باشد. بر فرض که هر دو خط سياسى مورد قبول نظام باشد، وظيفه خبرنگار در اين گونه موارد چيست؟
جواب :
بايد اخبار واقعى را در مسير مصلحت نظام منتشر کرد.
سوال 1658 :
تا چه حد مى توان خبر جعلى را مخابره کرد؟ آيا اين گونه خبرها مى تواند در نظام اسلامى جايگاهى داشته باشد؟ حتّى اگر رعايت مصلحت نظام، افراد، يا مانند آن مدّ نظر باشد؟
جواب :
در اين گونه امور بايد مصلحت اهم نظام و جامعه در نظر گرفته شود.
سوال 1659 :
يک خبرنگار تا چه حد مى تواند نسبت به افراد افشاگرى نمايد؟ آيا در افشاگرى بين مرد و زن تفاوتى وجود دارد؟ بين مسلمان و غير مسلمان چطور؟
جواب :
اسرار هيچ مسلمانى را نمى شود افشا کرد; مگر در مواردى که مصلحت مهم تر در کار باشد.
سوال 1660 :
در جامعه ما کسانى هستند که نه مسلمان هستند، و نه انقلاب را قبول دارند. در قبال نشر مسائل و اخبار و نظرات آنان چه وظيفه اى داريم؟
جواب :
از آن چه موجب تضعيف نظام، يا تشويش اذهان عمومى است بايد پرهيز شود، و مى توان آنچه را مفيد، و يا حدّاقل فاقد ضرر است، منتشر ساخت.
سوال 1661 :
بيان اخبار نشاط آور براى جامعه چه حدودى دارد؟ آيا مى شود براى ايجاد اين نشاط به دروغهاى مصلحتى نيز متوسّل شد؟
جواب :
ايجاد نشاط مجوّز دروغ گفتن نيست.
سوال 1662 :
گاه نقل خبرى از خارج مرتبط با عقايد مسلمانان است. اگر بيان چنين خبرى موجب وهن عقايد ما گردد، بيان آن بهتر است، يا کتمان آن؟ اگر کتمان شود، آيا «بى خبرى» از وجود چنين عقيده اى مفسده آميزتر نخواهد بود؟
جواب :
در اين گونه موارد بايد از قانون اهم و مهم تبعيت نمود، و مصلحت و مفاسد کار را سنجيد، و آن چه مهم تر است بايد مورد توجّه قرار بگيرد.
سوال 1663 :
آيا مى توانيم اخبار رسانه هاى خارجى را پخش کرده، و پس از آن نظر خود را نيز بيان نماييم؟
جواب :
تفسير و تحليل اخبار، که سبب بهره گيرى صحيح و پرهيز از سوء استفاده مى شود، نه تنها جايز بلکه گاه واجب است.
سوال 1664 :
آيا حدس و گمان را مى شود به عنوان يک خبر و نظر منتشر نمود؟
جواب :
هرگاه در آن قيد کنند که اين خبر به صورت حدس و گمان است، و مفسده اى هم بر آن مترتّب نشود، اشکالى ندارد.
سوال 1665 :
خبرى (سياسى، اقتصادى يا فرهنگى) منتشر کرده ايم که صدق و کذبش برايمان مشخّص نبوده است، حکم آن چيست؟
جواب :
در صورتى که به منبع خاصّى اسناد داده شود، و صدق و کذبش بر عهده آن منبع واگذار گردد، و نشر آن مفسده اى نداشته باشد، اشکال ندارد.
سوال 1666 :
اگر دولتى ظالم باشد، خبرنگار تا چه حد مى تواند اسرار را فاش کند; هر چند خودش نيز شهروند همان دولت باشد؟
جواب :
در صورتى که نشر آن اخبار موجب امر به معروف و نهى از منکر و مبارزه با فساد باشد، هيچ اشکالى ندارد.
سوال 1667 :
اگر خبررسانى را ابزارى براى اعمال نظارت در همه شؤون (امور سياسى، فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى) جامعه بدانيم، که در مسير تحقق «کُلُّکُمْ راع وَ کُلُّکُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعيَّته» باشد، حدود اين نظارت چيست، تا يک خبرنگار هم از مسير قوانين شرعى و اخلاقى خارج نگردد، و هم وظيفه نظارت دقيق در همه ابعاد عملى شود؟
جواب :
پاسخ اين سوال در لابه لاى پاسخهاى بالا آمده است.
سوال 1668 :
«استخبارات» از نگاه لغت شناسى، چه تفاوتى با خبرنگارى ما در فارسى دارد؟
جواب :
استخبارات به معناى جستجوگرى و کارهاى اطّلاعاتى است، و اکنون در کشورهاى عربى اين واژه درباره وزارت اطّلاعات به کار مى رود. ولى خبرنگارى اشاره به شرح حوادثى است که آشکارا در سطح جامعه رخ مى دهد.
سوال 1669 :
گاه در قلب دشمن اقدام به گماشتن مخبرين مى کنيم. طبعاً کارى که وى مى کند، براى ما اطّلاع رسانى، و از ديد دشمن جاسوسى است. چه تفاوتى بين مخبرى و جاسوسى هست؟
جواب :
از جواب بالا روشن شد.
سوال 1670 :
آيا انتساب القاب زننده و موهن، به دشمنان دين و انقلاب رواست؟
جواب :
اين گونه کارها، در شأن مؤمنان و علاقمندان به اسلام نيست.
سوال 1671 :
دشمنان ما در عرصه بين المللى به صورت دائم از طريق خبر، گزارش، تحليل دروغ عليه ما تبليغ مى کنند، اگر ما هم مثل آنان عمل کنيم، چه تفاوتى با آنان داريم؟ آيا مجاز هستيم؟ حدّ آن چيست؟
جواب :
لازم است از طريق صداقت و راستگويى اخبار را منعکس کنيم، و مراقب توطئه هاى آنها باشيم، و دروغهاى آنها را افشا کنيم، و مطمئن باشيد دروغ سرانجام فاش، و سبب بى اعتبارى مى شود.
سوال 1672 :
رشوه دادن به خبرنگاران و نويسندگان خارجى براى درج مطلب به نفع نظام در رسانه هاى خارجى چه حکمى دارد؟
جواب :
نام اين کار را نمى توان رشوه گذاشت; بلکه حقّ الزّحمه اى است که در مقابل کار مثبت و مفيد و مشروع پرداخت مى شود، و براى دهنده و گيرنده اشکالى ندارد.
سوال 1673 :
استفاده از تصوير و چهره زنان اجنبى چه حکمى دارد؟
جواب :
استفاده از چهره زنان بى حجاب و بد حجاب، در شأن جمهورى اسلامى نيست.
سوال 1674 :
در انتشار خبرهايى که مربوط به کشورهاى خارجى مسلمان است، چنانچه مخالف نظام جمهورى اسلامى ايران باشند، آيا مى توان همانند کشورهاى غير مسلمان با آن برخورد کرد؟
جواب :
بى شک کشورهاى اسلامى مخالف، با کشورهاى غير اسلامى مخالف تفاوت دارند.
سوال 1675 :
بعضى اوقات افرادى که محبوب مردم هستند، در مسير دين عمل نمى کنند، و با نظام ناسازگارى دارند. آيا مى توان براى منفور کردن آنان به تهمت متوسّل شد، و آنان را منزوى کرد؟
جواب :
توسّل به تهمت و دروغ و مانند آن، در شأن خبرنگاران مسلمان و متعهّد نيست.
سوال 1676 :
برخى در بيان نظرات بسته عمل نموده، و فقط به نشر ديدگاههاى خود بسنده مى کنند. امّا عدّه اى براى تنوير افکار جامعه نظر ديگران را (اگر چه بى دين، يا ضدّ نظام باشند) گرفته، و آن را نقد نموده، و به نوعى تضارب آرا مى کنند. با توجّه به سنّت ائمّه ما (همچون حضرت صادق(عليه السلام) و امام باقر(عليه السلام) و يارانشان در گفتگو با زنادقه و مانند آن) کدام روش به صلاح جامعه اسلامى است؟
جواب :
مادام که طرح نظرات ديگران، و نقد و بررسى آن، سبب پيشرفت فکرى و فرهنگى مسلمين است، بايد از اين روش استفاده کرد. و اگر در مواردى جنبه تخريبى پيدا کند، بايد از آن پرهيز کرد.
سوال 1677 :
خطر مخبرِ صادقِ ناآگاه بيشتر است، يا مخبرِ کاذبِ آگاه؟
جواب :
هر دو خطرناک هستند.
سوال 1678 :
آيا بيان غير واقعى چهره نظام، به منظور تقويت آن در مقابل دشمنان نظام جايز است؟
جواب :
حتّى الامکان بايد براى هر کارى از صداقت بهره گرفت، که هم به شرع نزديکتر است، و هم به عقل.
سوال 1679 :
برخى افراد که مورد اعتماد نظامند، بايد مطرح شوند. آيا مى توان در مورد آنان قهرمان سازى کرد، تا آنان در سطح جامعه معرّفى شوند؟ حدّ شرعى اين کار تا کجاست؟
جواب :
اگر منظور از قهرمان سازى مبالغه بى جا و بزرگ نمايى بى مورد است، جايز نيست. و اگر منظور معرّفى چهره هاى ناشناخته گرانقدر با ايمان است، نه تنها کار خوبى است، بلکه لازم مى باشد.
جواب :
خبرنگار مسؤول نيست. و براى حفظ حيثيّت خود بايد واقعيّت را فاش کند.
سوال 1681 :
با توجّه به ويژگيهاى کار حرفه اى خبر رسانى، که در آن «سرعت»، «دقّت»، و «صحّت» همزمان بايد انجام شود. اگر از مجموعه سوژه هاى خبرى، يا در هر سوژه از مجموعه اطّلاعات واصله ـ که خبرنگار ناگزير از گزينشگرى است، و اين گزينش بر اساس ملاکهاى حرفه اى و تجربى کار صورت مى پذيرد ـ اگر نسبت به سوژه خبرى بى توجّهى شود، و يا ارائه اطّلاعات آن، به دليل اهميّت در سرعت انتقال خبر، با نقص و ضعف صورت پذيرد، آيا خبرنگار مسؤول است؟ و در صورت شکايتِ طرفهاى ذى ربط، خبرنگار به عنوان متّهم بايد در دادگاه حاضر و پاسخگو باشد؟
جواب :
چنانچه اين امر بر اثر سهل انگارى بوده باشد، و سبب تضييع حقّى گردد، خبرنگار مسؤول است، ولى اگر از قبيل اشتباهاتى است که به هر حال براى غير معصومين پيش مى آيد، خبرنگار مسؤوليّتى ندارد. امّا چنانچه سبب ضرر و زيان شود، بايد از عهده ضرر و زيان برآيد; زيرا در ضررهاى جانى و مالى، عمد و خطا هر دو مسؤوليّت آفرين است. با اين تفاوت که عمد مجازات هم دارد; ولى خطا مجازات ندارد.
سوال 1682 :
با توجّه به اين که رسانه هاى مکتوب، مخصوصاً مطبوعات به شکل فعلى (هم به لحاظ گستره و پهنه اطّلاع رسانى، و هم تأثير گذارى عميق آن در آحاد مردم، و هم از جهت نقش نظارتى و کنترلى آن که رابط ميان توده مردم با حکومت است)، زاده تحوّلات ماشينى قرون اخير است. آيا پديده اى واقعاً مستحدثه و مولود مدنيّت قرون اخير است، يا حقيقتى قديمى است، که به شکلى نو، ظهور مجدّد کرده است؟
جواب :
بى شک اين موضوع پديده اى نو مى باشد; ولى از شمول عمومات و قوانين کلّى اسلام خارج نيست.
جواب :
جرايم مطبوعاتى
سوال 1683 :
آيا مى توان به دليل تمايزات ذاتى انتقال مطالب در مطبوعات با ديگر طرق شفاهى انتقال، جرايم مطبوعات را، با ديگر جرايم (عليرغم تشابه اسمى) دو نوع جرم تلقّى کرد؟ مثلا آيا شرايط احراز وقوع جرم توهين در روابط شخصى، با احراز وقوع جرم توهين نسبت به حکومت و نهادها و افراد وابسته يکسان است؟
جواب :
توهين در هر صورت جرم است. البتّه با تفاوت اشخاص و زمان و مکان و گستره آن، تفاوت مى کند.
سوال 1684 :
با عنايت به اين که در روايات تصريح شده که بايد مرجع احراز وقوع جرم با صدور حکم واحد باشد، نظر حضرتعالى در خصوص مبناى شرعى تفکيک مذکور و احياناً مغايرت آن با اصول فقهى چه مى باشد؟
جواب :
ممکن است حاکم شرع در مسائلى که احتياج به خبرويّت دارد، براى احراز جرم تکيه بر نظرات اهل خبره کند، و پس از ثبوت موضوع انشاى حکم نمايد.
سوال 1685 :
در صورت پذيرش مستحدثه بودن جرايم مطبوعاتى، آيا قوانين و مقرّرات آن از نوع قوانين حکومتى است؟ و در صورت عدم پذيرش، آيا حکومت اسلامى به لحاظ مصالح حکومتى مى تواند قواعد خاصّى براى اين نوع جرايم وضع نمايد؟ مثلا قائل به تفکيک ميان مرجع احراز وقوع جرم و مرجع صدور رأى شده، يا تبعيّت دادرس از نظر هيئت منصفه را الزامى بداند. آيا اين کار جايز است؟
جواب :
همان گونه که در بالا گفته شد، موضوع از موضوعات مستحدثه است، ولى از چهارچوب قوانين کلّى اسلام خارج نيست، و ثبوت موضوع به وسيله اهل خبره در اين جا چيز تازه اى نمى باشد، و ظاهراً عناوين اوّليّه براى تبيين احکام مربوط به جرايم مطبوعاتى کافى است، و اگر در شرايط خاصّى کافى نباشد، مى توان از عناوين ثانويّه استفاده کرد.
سوال 1686 :
در برخى از قوانين جمهورى اسلامى از عبارت «مقدّسات اسلامى» استفاده شده، و احکامى بر آن بار شده است. براى روشن شدن اين قوانين و دست يافتن به يک چهارچوبه شفّاف در سياستهاى فرهنگى، و پرهيز از افراط و تفريط، لطفاً به سوالات زير پاسخ دهيد:
الف) تعريف مقدّسات اسلامى چيست؟ آيا مى توان براى آن معيارى تعيين کرد، و مصاديق مورد اختلاف را با آن معيار سنجيد؟
جواب :
البتّه تعبير به مقدّسات اسلامى در هر مورد با ملاحظه قرائن موجود در کلام ممکن است تفسير خاصّى داشته باشد; ولى معمولا هنگامى که اين تعبير گفته مى شود، اشاره به امورى است که در نظر همه دينداران محترم است; مانند «خدا»، «پيامبر(صلى الله عليه وآله)» «ائمّههدى(عليهم السلام)»، «قرآن مجيد»، «مساجد»، «کعبه»، «احکام مسلّمه اسلام»، و امثال آن. ممکن است در پاره اى از موارد، مقدّسات اسلامى معناى گسترده ترى داشته باشد.
ب) آيا مرجع تشخيص مقدّسات اسلامى عرف است، و با مراجعه به وجدان اهل عرف مى توان مصاديق آن را شناخت، يا از امورى است که شناخت آن مستلزم خبرويّت و کارشناسى است؟ واضح است در صورت اوّل، هيأت منصفه دادگاههاى رسيدگى کننده به جرايم مطبوعاتى، به عنوان نمايندگان افکار عمومى، صلاحيّت تشخيص مقدّسات اسلامى را خواهند داشت، و در صورت دوّم، ارجاع امر به کارشناس يا کارشناسان ضرورت خواهد داشت. لکن اين سوال مطرح است که در صورت دوّم، چنانچه موضوع، بين کارشناسان اسلامى مورد اختلاف باشد، تکليف چه خواهد بود؟
جواب :
مرجع تشخيص، عرف افراد دين دار و آشنا به مسائل اسلامى است، و ممکن است در موارد پيچيده، نياز به استفاده از نظر دانشمندان و علماى دينى نيز باشد.
جواب :
آيا انتقاد از احکام و مفاهيم قرآن و عترت، يا سيره ائمّه اطهار(عليهم السلام)، از مصاديق اهانت است؟ آيا نقد و بررسى آيات، روايات، سيره و احکام فقهى بر اساس روشهايى غير از اسلوب متداول ميان علماى دين، نوعى اهانت است؟ اصولا نقد و بررسى اين گونه امور در چه صورت اهانت به مقدّسات تلقّى مى شود؟ و در هر صورت، سوء نيّت منتقد، يا عدم قصداهانت وى، چه تأثيرى در اين امر دارد؟
جواب :
اگر منظور از نقد و بررسى، ايراد به قانون و قانونگذار باشد، بى شکّ جزء مصاديق اهانت است، و اگر منظور، اشکال و ايراد به کسانى باشد که چنان حکمى استنباط کرده اند، و به تعبير ديگر، استنباط زير سوال برود نه حکم الهى، مصداق اهانت به مقدّسات اسلامى نيست.
سوال 1687 :
با توجّه به اصل 24 قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران، که مقرّر مى دارد: «نشريّات و مطبوعات در بيان مطالب آزادند، مگر اين که مخلّ به مبانى اسلام، يا حقوق عمومى باشد.» لطفاً بفرماييد:
الف) مقصود از «إخلال» و «مبانى اسلام» چيست؟ آيا مبانى اسلام به معناى احکام زير بنايى است، يا ضروريّات دينى يا فقهى منظور مى باشد، يا معناى ديگرى دارد؟
جواب :
منظور از «مبانى اسلام»، مسائل ضرورى دينى است. خواه در مسائل اعتقادى باشد، مانند توحيد و معاد و عصمت انبيا و ائمّه معصومين(عليهم السلام) و امثال آن، و خواه در فروع دين و احکام و قوانين اسلام، و خواه در مسائل اخلاقى و اجتماعى باشد، و منظور از «اخلال» هر کارى است که سبب تضعيف مبانى فوق، يا ايجاد بدبينى و شکّ و ترديد نسبت به آنها شود، خواه از طريق درج مقاله باشد، يا داستان، يا عکس و کاريکاتور، و يا غير آن.
ب) آيا طرح سوال، يا برداشتهاى جديد نسبت به مسائل اسلامى، اخلال محسوب مى شود؟
جواب :
اگر منظور از سوال، گرفتن جواب باشد، اخلال نيست. ولى اگر به منظور ايجاد شبهه در افکار مردم باشد، إخلال محسوب مى شود. و منظور از برداشت، اگر صرفاً بيان يک احتمال علمى باشد که تحت مطالعه قرار گيرد، إخلال نيست; امّا هرگاه به طور قطع روى آن تکيه شود، يا به طورى نشر گردد که در تضادّ با مسائل ضرورى اسلام محسوب گردد، اخلال به مبانى خواهد بود.
جواب :
آيا ميان طرح سوال و برداشتهاى جديد در مجلاّت علمى و تخصّصى، با طرح آنها در نشريّات عمومى فرقى هست؟
جواب :
بدون شک بين اين دو تفاوت است. در نشريّات عمومى گاه ممکن است شکل إخلال به مبانى اسلام به خود بگيرد، ولى در نشريّات خصوصى اين چنين نيست.
د) فيلمها
سوال 1688 :
لطفاً به سوالات زير پيرامون فيلمها پاسخ فرماييد:
1ـ ساخت انواع فيلمهاى تخيّلى، وحشت زا، خشونت آميز، کمدى و جنسى، از نظر اسلام چه حکمى دارد؟
2ـ بيان احساسات زن و مرد نامحرم در فيلم چه حکمى دارد؟
3ـ اگر فردى نقش همسر ديگرى را بازى کند، با توجّه به اين که محرميّتى وجود ندارد چگونه است؟
4ـ آيا پوشاندن کلاه گيس زنان از ديد مردان در فيلم واجب، و حکم موى طبيعى را دارد؟
5ـ تفاوت تماشاى زنان اهل کتاب و زنان کافر در چيست؟
6ـ تماشاى فيلمهاى کمدى (خنده دار) که فقط جنبه خنداندن دارد، چه حکمى دارد؟
7ـ تقليد صدا در فيلمها، مثل اين که مردى صداى زنى را تقليد کند يا بالعکس، چه حکمى دارد؟
جواب :
فيلم هاى بدآموز و زيانبار، مانند فيلم هاى جنسى و وحشت زا و امثال آن، حرام است، ولى فيلم هاى آموزنده يا لااقل سرگرم کننده بدون مفسده، نه تنهااشکالى ندارد; بلکه گاه بسيار مفيد و مؤثّر، و سبب پيشرفت اهداف اسلامى است. و بازى کردن مردى در نقش همسر بدون محرميّت در صورتى که خلاف شرعى در آن نباشد ذاتاً اشکالى ندارد، و همچنين تقليد صداى جنس ديگر.
سوال 1689 :
نشان دادن چهره کامل پيامبر(صلى الله عليه وآله)و حضرت زهرا(عليها السلام)و ائمّه اطهار(عليهم السلام)در حالات زير چه حکمى دارد؟
الف) نشان دادن چهره کامل بدون هيچ گونه تغيير در چهره پردازى؟
جواب :
اين کار خلاف آداب است.
ب) نشان دادن چهره کامل همراه با گريم، به گونه اى که تماشاگر با کمى دقت مصنوعى بودن آن را بفهمد.
جواب :
اين فرض نيز مانند فرض سابق است.
جواب :
استفاده از اشخاصى که در تمام مدّت بازيگرى خود فقط نقش ائمّه(عليهم السلام) را بازى مى کنند.
جواب :
مانند جواب سابق است.
د) استفاده از بازيگرانى که فقط نقشهاى مثبت را بازى مى کنند.
جواب :
مانند جواب سابق است، ولى اگر چهره ها را مبهم و نامشخّص، و مثلا غرق در نور نشان بدهند مانعى ندارد.
سوال 1690 :
تاکنون نسبت به وجود مقدّس حضرت حجّت بن الحسن (عجّل اللّه فرجه الشّريف)، و حضور و اطّلاع و عنايت ايشان به مؤمنين و شيعيان، فيلمى مستند به روايات اهل بيت(عليهم السلام) تهيّه و تدوين نشده است. ما تصميم گرفته ايم در اين زمينه حرکتى انجام دهيم، مستدعى است نظر مبارک خويش را نسبت به تهيّه صحنه اى در مسجد مقدّس جمکران، که امام عصر(عجّل اللّه فرجه الشّريف) را در حال حرکت در کنار مردم و متديّنين هستند بفرماييد؟ (البتّه بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه فقط از زانو به پايين; بدين شکل که امام عصر(عليه السلام) در حال گام برداشتن هستند.) فيلمبردارى از چنين صحنه اى چه حکمى دارد؟ يا در کنار مؤمنينى که مشغول دعا خواندن هستند، صحنه اى از امام زمان(عليه السلام) (بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه به تصوير کشيدن دو دست امام(عليه السلام) در حال قنوت) فيلمبردارى گردد، حکمش چيست؟
جواب :
چنانچه احترامات لازم رعايت شود، و اين اشتباه براى بيننده حاصل نشود که گمان کند واقعاً شما امام را در اين صحنه در مسجد جمکران و مانند آن ديده ايد و فيلم برداشته ايد، اشکالى ندارد.
سوال 1691 :
نظر حضرت عالى درباره تصوير سازى از رسول اکرم(صلى الله عليه وآله)و امامان معصوم و يا انبياى الهى(عليهم السلام) چيست؟
جواب :
هرگاه تصوير و عکس موجب اهانت به مقام آن بزرگواران نباشد، و نسبت قطعى به آنها داده نشود، اشکالى ندارد.
سوال 1692 :
در صورت جواز، آيا ايفاى نقش توسّط غير مسلمانان از اهل کتاب، يا غير اهل کتاب جايز است؟ پيروان فِرق و مذاهب اسلامى چطور؟
جواب :
با در نظر گرفتن شرايط بالا، فرقى در ميان تصويرسازان نيست.
سوال 1693 :
معيار و ملاک صدق اهانت، يا عدم صدق اهانت در تصوير سازى چيست؟ پخش آن از طريق صدا و سيماى جمهورى اسلامى چه حکمى دارد؟
جواب :
معيار آن است که در عرف آن را هتک بدانند، و در صورتى که اهانت آميز باشد، جايز نيست.
سوال 1694 :
اخيراً در خارج از کشور فيلمهايى رواج يافته که به ايفاى نقش رسول اکرم(صلى الله عليه وآله)، يا امامان معصوم(عليهم السلام) يا يکى از انبيا(عليه السلام)، مى پردازند. با توجّه به اين که احتمال مى رود اغراض ناشايسته اى در کار باشد، نظر خويش را اعلام فرماييد.
جواب :
بايد در اين گونه موارد بسيار دقيق بود. هرگاه پس از دقّت کافى، محذورهاى بالا در آن نباشد، مانعى ندارد. ولى معمولا ظاهر شدن اشخاص مستقيماً در نقش معصومين از نظر مردم با ايمان، مشکل آفرين است.
سوال 1695 :
ساختن فيلمهاى خنده دار و تفريحى سالم چه حکمى دارد؟
جواب :
مانعى ندارد.
سوال 1696 :
ساختن فيلمهاى ترسناک، به منظور به ياد مرگ انداختن مخاطبان، چه حکمى دارد؟
جواب :
اگر موجب ضرر و زيانى نباشد، جايز است.
سوال 1697 :
فيلمبردارى از مساجد، که بازيگر بايد در آن ايفاى نقش کند، چه حکمى دارد؟ اماکن متبرّکه و امامزاده ها چطور؟
جواب :
در صورتى که هتک احترام مسجد نشود، و مزاحم نمازگزاران نگردد، مانعى ندارد.
سوال 1698 :
پوشيدن لباس روحانيّون به وسيله بازيگران چه حکمى دارد؟
جواب :
اگر احترام اين لباس حفظ شود، مانعى ندارد.
سوال 1699 :
در فيلمهاى مستند، فيلمبردارى از مردگان و اجسادى که در کفن هستند، چه حکمى دارد؟
جواب :
چنانچه کفن را باز نکنند، و احترام ميّت حفظ شود، مانعى ندارد.
سوال 1700 :
اخيراً در منطقه ما، کانال تلويزيونى جديدى راه اندازى شده که هم برنامه هاى خوب و مشروع، و هم برنامه هاى حرام دارد. آيا همکارى با اين کانال تلويزيونى جايز است؟
جواب :
در صورتى که برنامه هاى حرام دارد، همکارى با آن جايز نيست.
سوال 1701 :
ارائه فيلمها و نقشهايى که ـ احياناً ـ اهانت به مقدّسات اسلامى به شمار مى آيد، و لو در آن تصوير سازى معصومان(عليهم السلام) نباشد، چه حکمى دارد؟ و اساساً تشخيص آن چگونه خواهد بود؟
جواب :
به يقين چنين فيلمهايى جايز نيست. و معيار، فهم مردم آگاه و متديّن است.
سوال 1702 :
آيا در مسائل فوق ميان فقهاى شيعه و سنّى اختلافى وجود دارد؟
جواب :
اگر موجب اهانت شود، فرقى ميان علماى اسلام نيست.
سوال 1703 :
آيا حکم مذکور نسبت به حضرت ابوالفضل العبّاس(عليه السلام) و حضرت زينب(عليها السلام) و مانند آن بزرگواران نيز جارى است؟
جواب :
درباره تمام شخصيّتهاى محترم اسلام، هر چيز که مايه اهانت گردد جايز نيست.
سوال 1704 :
براى ارائه زندگى معصومان(عليهم السلام) از طريق فيلم و نمايش و سريال، با حفظ حدود فقهى چه راه حلّى را ارائه مى دهيد؟
جواب :
بهترين راه حلّ اين است که معصومين(عليهم السلام) را به صورت مبهم يا در هاله اى از نور نشان دهند، تا مشکلى از اين جهت ايجاد نشود. ولى درباره ديگران چنانچه احترامات لازم رعايت شود، نشان دادن آنها اشکالى ندارد.
سوال 1705 :
نظر جنابعالى در مورد سينما چيست؟
جواب :
در صورتى که سينما خالى از امور خلاف شرع باشد، و سبب آموختن مسائل اجتماعى، تربيتى و اخلاقى شود، يا لااقلّ جنبه سرگرمى سالم داشته باشد، مجاز است.
سوال 1706 :
اگر مدرّسان معتقد در دسترس نباشند، آيا تحصيل دانش فيلمسازى از مدرّسان ضعيف الاعتقاد جايز است؟
جواب :
در صورتى که مفسده اى بر آن مترتّب نشود، مانعى ندارد.
سوال 1707 :
براى تحصيل دانش فيلمسازى، نگاه کردن به فيلمهايى که زنان بد حجاب در آن هستند، چه حکمى دارد؟
جواب :
اگر تحصيل دانش فيلمسازى براى تحصيل اهداف مقدّسى باشد، و ديدن آن فيلمها منشأ فساد نشود، اشکال ندارد.
سوال 1708 :
در امر ساختن فيلم آيا مى توان از زن بازيگر استفاده کرد، با توجّه به اين که بايد با بازيگر صحبت و تمرين کرد؟
جواب :
اگر از حدود عفّت خارج نشود، اشکالى ندارد.
سوال 1709 :
يکى از عناصر فيلمسازى، چهره پردازى (گريم) است، آيا اين کار جايز است؟
جواب :
اگر به وسيله نامحرمان انجام نشود، مانعى ندارد.
سوال 1710 :
تراشيدن ريش براى هنر پيشه هاى مرد، و نيز نمايان بودن زير گلو و مقدارى از مو و برآمدگيهاى سينه و قسمتهايى از پايين بدن براى هنر پيشه هاى زن، چه حکمى دارد؟
جواب :
تراشيدن ريش برخلاف احتياط است; مگر اين که ضرورتى ايجاب کند، و امّا نمايان کردن قسمتهاى مذکور براى زنان در مقابل نامحرم جايز نيست; مگر اين که توسّط فرد محرمى فيلمبردارى گردد، آنگاه فيلم آن را نشان دهند. در اين صورت اگر منشأ فساد خاصّى نباشد جايز است.
سوال 1711 :
اخيراً از سوى برخى مسؤولان کشور، به بهانه عدم توانايى جلوگيرى از ماهواره، زمزمه آزاد شدن استفاده از آن سرداده مى شود. با توجّه به اثرات شوم و ويرانگر آن در محيط خانواده و جامعه، و عدم قدرت بر کنترل کامل آن، آيا به نظر حضرتعالى آزادى ماهواره جايز است؟ آيا عدم قدرت بر جلوگيرى از آن در آينده، مجوّز آزادى قانونى آن مى باشد؟
جواب :
بى شکّ وجود ماهواره در خانواده ها سبب در دسترس قرار گرفتن صحنه هاى فساد است، و اثر منفى غير قابل انکارى مخصوصاً بر جوانان خانواده دارد; بنابراين کسانى که براى تسهيل در امر آن مى کوشند مرتکب گناه بزرگى مى شوند.
هـ) فيلم ها و تبليغ کالا
سوال 1712 :
آيا تبليغ کالاهاى خارجى جايز است؟
جواب :
اگر موجب ضرر و زيانى بر مسلمين نگردد، مانعى ندارد.
سوال 1713 :
آيا تبليغ کالاهايى که سرمايه داران جهانى، و شرکتهاى چند مليّتى را تقويت مى کند، جايز است؟
جواب :
با شرايط بالا اشکالى ندارد.
سوال 1714 :
تبليغ کالاهاى مضرّ، مثل سيگار و مانند آن، چه حکمى دارد؟
جواب :
جايز نيست.
سوال 1715 :
دروغهاى تبليغاتى براى مصرف کالا، در دو صورت زير چه حکمى دارد؟
1ـ دروغهاى واضحى که همه از دروغ بودن آن آگاهند.
2ـ دروغهايى که غير از افراد خبره کسى از آن آگاهى ندارد.
جواب :
دروغ جايز نيست; مگر اين که قرينه اى بر جدّى نبودن، يا معناى مجازى آن وجود داشته باشد.
سوال 1716 :
آيا مى توان براى تبليغ کالا و به منظور ترغيب مخاطبان، از تصوير زنان استفاده کرد؟
جواب :
اين کار در شأن زنان و شخصيّت آنان نيست.
سوال 1717 :
آيا به کار بردن عبارتهاى مبالغه آميز تبليغاتى، که مصداق دروغ نيست، امّا از حالت اطّلاع رسانى پا را فراتر گذارده، و به قصد تشويق مردم به مصرف بيان مى شود، جايز است؟
جواب :
در صورتى که موجب گمراهى مردم شود، اشکال دارد.
و) نابود کردن فيلمهاى فاسد
سوال 1718 :
يکى از امورى که در عصر و زمان ما بيداد مى کند، و جوانان ما را به کام نيستى مى کشاند، مسأله فساد اخلاقى است، که جنبه هاى گوناگونى دارد. يکى از جنبه هاى بارز آن، گسترش فيلم ها و نوارهاى ويديويى و کاست است که سهم بسزايى در از بين بردن فرهنگ جامعه، و به انحراف کشاندن جوانان، ايفا مى کند، و متأسّفانه دستگاههاى انتظامى و قضايى در اين زمينه ضعيف عمل مى نمايند. آيا مى توان اين گونه وسايل را به دليل اين که فرهنگ اسلامى ما را از بين مى برد، نابود کرد؟ آيا مى توان وسايلى مثل آنتن ماهواره و مانند آن، که همان تأثير، و شايد شديدتر از آن را دارد، نابود کرد؟
جواب :
البتّه وسايل فساد را مى توان نابود کرد، و سبب ضمان نمى شود. ولى افراد مجاز نيستند خودسرانه اين کار را انجام دهند; چون سبب هرج و مرج مى شود. بلکه بايد طبق برنامه و ضوابط، و زير نظر حاکم شرع و مسؤولين ذى ربط، انجام شود.
ز) فيلمها و طنزها
سوال 1719 :
آيا مى توان از برنامه هاى طنز و شوخى و خنده و تفريح و سرگرمى، در جهت ارزشهاى اسلام و انقلاب و فقه اسلامى استفاده کرد؟
جواب :
کاملا امکان پذير است; مشروط بر اين که در محتواى آن دقّت کافى شود.
سوال 1720 :
آيا شرعاً مى توان مطالب جدّى و حقيقى را بالعاب نازک انديشى و نازک گويى، ظريف کارى و لطيف پردازى، همراه بافکاهى و مطايبه طنز، ارائه کرد؟
جواب :
هرگاه خالى از سخن خلافى باشد، و اهداف سازنده اى حاصل گردد، اشکالى ندارد.
سوال 1721 :
آيا در روايات طنز وجود دارد؟ آيا مى توان طنز را به طنز قرآنى و روايى تقسيم کرد؟
جواب :
در تواريخ اسلامى، و سيره پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)، يا ائمّه هدى(عليهم السلام)ديده مى شود.
سوال 1722 :
طنز و نقد مذموم، از طنز و نقد و مزاح ممدوح، با چه معيارى جدا مى شود؟
جواب :
معيار، رعايت موازين شرعى، و جدا کردن حلال از حرام است.
سوال 1723 :
آيا تضييع اوقات مردم، در قالب فيلم، نمايشنامه، شعر خوانى و خاطره گويى از طريق برنامه هاى سرگرم کننده کم محتوى، و نمايشهاى سبک و بى مغز شرعاً جايز است؟
جواب :
اگر صرفاً تضييع اوقات باشد، کار خوبى نيست، ولى اگر بدآموزى و خلاف شرع در آن باشد، حرام است.
سوال 1724 :
به نظر شما ويژگى شرعىِ طنز دينى کدام است؟
جواب :
طنر دينى آن است که اوّلا: هدف صحيحى را دنبال کند. و ثانياً: خالى از خلاف شرع باشد.
سوال 1725 :
لطفاً به سوالات زير پيرامون طنز جواب فرماييد:
الف) دروغهايى که در برنامه هاى طنز و سرگرم کننده گفته مى شود، چه حکمى دارد؟
جواب :
هرگاه قرينه اى بر جدّى نبودن وجود داشته باشد، اشکالى ندارد.
ب) استهزا و توهين به ديگران در برنامه هاى تفريحى طنز چه حکمى دارد؟
جواب :
اگر واقعاً توهين باشد، جايز نيست.
جواب :
لطيفه هايى که درباره اهالى برخى مناطق ايران گفته مى شود، در چه محدوده اى مجاز، و در چه صورت حرام مى باشد؟
جواب :
در مواردى که باعث هتک اهالى آن منطقه شود، جايز نيست.
د) اگر طنز به گونه اى در جامعه ترويج يابد که ديگر هتک حرمت و توهين حساب نشود، يا به دليل وجود قرائن حاليّه يا مقاليّه، باعث اذيّت و ايذا نگردد، چه حکمى دارد؟
جواب :
در چنين فرضى اشکالى ندارد.
سوال 1726 :
لطيفه هايى که درباره ملل غير مسلمان گفته مى شود، چه حکمى دارد؟ در مورد ملل مسلمان چطور؟
جواب :
در هر دو مورد بايد ادب اسلامى رعايت شود، و هتک و توهينى به عمل نيايد. مگر ملّتهايى که محارب با مسلمين هستند.
سوال 1727 :
آيا مى توان براى جذب مخاطبين در صدا و سيما، و فيلم ها و سريالها و سينماها، با تمسّک به عناوين ثانوى و رعايت مصالح اهمّ، طنز را تجويز کرد؟
جواب :
طنز به صورتى که در بالا گفتيم، احتياج به عناوين ثانويّه ندارد. و با امکان استفاده از طنزهاى مشروع، نيازى به طنزهاى حرام نيست.
سوال 1728 :
اگر نمايشهاى طنزآميز و خنده آور، بدآموزى داشته باشد، يا سبک و بى مغز و گمراه کننده باشد، چه حکمى دارد؟
جواب :
در فرض بالا جايز نيست.
سوال 1729 :
اگر در طنز قصد جدّى بر دروغ و توهين و استهزا نباشد، از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
جواب :
هرگاه قرينه اى همراه آن باشد، و مايه هتک و بى احترامى نشود، اشکالى ندارد.
سوال 1730 :
آيا طنز در قرآن و سيره عملى اهل بيت(عليهم السلام) وجود دارد؟
جواب :
آرى; طنز به معناى بالا در کتاب و سنّت وارد شده است.
سوال 1731 :
آيا استفاده از صداى زنان، و رفتار و کردار آنان، در عرصه هاى هنرى، در قالب طنز و ايجاد خنده و شادى جايز است؟
جواب :
زنان بايد در همه حال، وقار اسلامى خود را حفظ کنند.
سوال 1732 :
آيا در برنامه هاى صدا و سيما و نمايش طنز، به مقتضاى فضاى شاد برنامه، خنديدن بازيگران و هنرمندان زن به صورت قهقهه، فرياد، آه و ناله جايز است؟ به عنوال ثانوى چطور؟
جواب :
از جواب سابق معلوم شد.
سوال 1733 :
اگر طنز و طنزپردازى به صورت شغل درآيد، يا حرفهاى بيهوده و لغو و سبک براى سرگرمى و ايجاد خنده در آن به کار رود، چه حکمى دارد؟
جواب :
در چنين صورتى حرام است.
سوال 1734 :
ماهيّت طنز و مطايبه، با رعايت موازين شرعى چيست؟
جواب :
طنز و مطايبه شرعى همان سخنان نشاط انگيزى است که مشتمل بر يکى از محرّمات مانند توهين، هتک، غيبت، و فساد جنسى نباشد.
سوال 1735 :
آيا تمسخر افرادى که متجاهر به فسق هستند، جايز است؟
جواب :
در صورتى که راه نهى از منکر، منحصر به اين کار باشد، جايز است.