طواف وداع
امامي
31 ـ براي کسي که ميخواهد از مکّه بيرون رود، مستحب است طواف وداع نمايد.
شافعي و حنفي
31 ـ پس از پايان اعمال روز دوازدهم به مکه بر ميگردند و قبل از خروج از مکه انجام طواف وداع واجب است.
خواهراني که موقع وداع حيض داشته باشند ميتوانند از جلوي درِ مسجد وداع کنند و وارد نشوند و از بيرون کفايت ميکند.
نماز در حجاز
1 ـ به فتواي امام(رحمه الله) و مراجع در مکه و مدينه، در مسافرخانه و هتل نبايد نماز را به جماعت بخوانند و ميتوانند در جماعت ساير مسلمين در مساجد شرکت کنند و نماز را به جماعت بخوانند. 3
2 ـ تبيين فضيلت نماز در مسجد الحرام و مسجد النبي(صلي الله عليه وآله)و استناد به رواياتي مانند:
الف: عَنْ رَسُولِ اللهِ (صلي الله عليه وآله) «صَلاةٌ في مَسْجِدي هُنا تَعْدِلُ عِنْدَاللهِ عَشْرَةَ آلاف صَلاة في غَيْرِهِ مِنَ الْمَساجِدِ». 4
ب: عَنِ الإمام الْباقِرِ (عليه السلام) «صَلاةٌ في الْمَسْجِدِالْحَرامِ أَفْضَلُ مِنْ مِائة أَلْف صَلاة في غَيْرِهِ مِنَ الْمَساجِدِ». 5
3 ـ بهتراست نماز فرادا را نيز در مسجد الحرام و مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) بخوانيم:
«سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي فِي جَمَاعَة فِي مَنْزِلِهِ بِمَکَّةَ أَفْضَلُ أَوْ وَحْدَهُ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، فَقَالَ: وَحْدَهُ». 6
4 ـ به فتواي مراجع، نماز با عامه فضيلت و ثواب دارد، حتي اگر نياز به اعاده داشته باشد. عباراتي مانند:
«مَنْ صَلَّي مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّي خَلْفَ رَسُولِاللهِ (صلي الله عليه وآله)» 7يا «فَإِنَّ الْمُصَلِّيَ مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللهِ». 8 يا روايت بسيار مهم زيد شحّام از امام صادق(عليه السلام) که در وافي، ج2، ص 182 نقل شده قابل استناد است.
5 ـ به فتواي امام و مراجع «وقتي که در مسجد الحرام يا مسجد النبي نماز جماعت منعقد شد، مؤمنين نبايد از آنجا خارج شوند و بايد از جماعت تخلّف نکنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند. 9
6 ـ هنگام برگزاري نماز، از تجمع در کنار بقيع يا ايستادن در کنار خيابانها و مغازهها و يا حرکت برخلاف جهت نمازگزاراني که به سوي مسجد ميروند، جدّاً پرهيز کنيم.
7 ـ نماز خواندن در کنار بقيع و در داخل آن ممنوع است و نمازهاي مستحبي; مانند نماز زيارت را ميتوانيم در حرم يا هتل بخوانيم.
8 ـ نماز تحيّت(احترام) مسجد در فقه شافعي و حنبلي (مذهب رايج حجاز) مورد تأکيد است. هنگام ورود به مسجد از آن غفلت نکنيم.
9 ـ در هنگام برگزاري نماز جماعت از نماز فرادا جداً خودداري کنيم.
10 ـ به محض شنيدن «قد قامت الصلاة» برخيزيم و در صف جماعت بايستيم.
11 ـ پيش از نماز صبح دو اذان و يک اقامه گفته ميشود اولين اذان براي «نماز شب» است و حدود يک ساعت پيش از اذان صبح گفته ميشود، اذان دوم نيز براي اعلام «طلوع فجر» و فرا رسيدن وقت نماز صبح است و بعد از حدود 20 دقيقه، اقامه نيز پيش از شروع نماز گفته ميشود.
12 ـ در همه نمازهاي پنجگانه، ميان اذان و اقامه چند دقيقه فاصله است تا نمازگزاران به مسجد برسند، کمترين فاصله بين اذان و اقامه نماز مغرب است که حدود 5 الي 7 دقيقه است.
13 ـ اهل سنت اهميت فراواني به منظم بودن صفهاي نماز جماعت ميدهند. امام جماعت قبل از گفتن تکبيرة الاحرام با جملات زير نماز گزاران را به تسويه صفوف و منظم ايستادن در صفوف دعوت ميکند: «سَوُّوا صُفُوفَکُم»، «اِسْتَوُوا»، «أَتِمُّو الصَّفَّ الأَوَّل فَالاَْوَّل»، «سَدُّوا الْخِلَلَ» و... اگر در صفهاي جلو جاي خالي وجود دارد، در صف بعد نايستيد.
14 ـ اهل سنت اتصال صفوف را در «مکان واحد» مانند مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) يا مسجدالحرام لازم نميدانند، ولي شيعيان سعي کنند جايي به نماز بايستند که اتصال برگزار باشد.
15 ـ بلافاصله پس از امام، تکبيرةالاحرام بگوييد و وارد نماز شويد.
16 ـ در رفتن به رکوع و سجدهها و برخاستن از آنها، حتماً از امام تبعيّت کنيد و تأخير محسوس نداشته باشيد.
17 ـ از تکتّف و تأمين (دست بسته نماز خواندن و گفتن آمين پس از حمد) خودداري کنيد که به فتواي فقهاي شيعه مبطل نماز است، پس از حمد مستحب است «اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِين» بگوييد.
18 ـ اهل سنت «بِسْمِاللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم» را جزو سوره نميدانند و در صورتي که آن را قرائت کنند نيز آهسته قرائت ميکنند.
19 ـ در نماز به طور معمول قنوت نميخوانند ولي گاهي پس از رکوع بجا ميآورند، توجه داشته باشيد در اين صورت پيش از امام به سجده نرويد.
20 ـ سجده بر فرش بر اساس بسياري از فتاواي فقها مجزي است. از هنگام ورود به فرودگاه جده تا بازگشت به آن، رعايت کنيم و از گذاشتن مهر يا کاغذ يا دستمال کاغذي خود داري کنيم ولي در جايي که اهل سنت تردد ندارند و نيز در هتل حتماً بايد سجده بر چيزي باشد که بر اساس فقه شيعه سجده بر آن صحيح است.
21 ـ اهل سنت «جلسه استراحت» ندارند و پس از سجده بلافاصله بر ميخيزند. شما جلسه استراحت را رعايت کنيد ولي زياد طول ندهيد.
22 ـ بسياري از مراجع نماز با اهل سنت را مجزي ميدانند و نياز به اعاده نيست و به فتواي برخي نيز مشروط به تلاوت اخفاتي حمد و سوره يا حديث نفس آن است (آيت الله خوئي، تبريزي، سيستاني) و فقط آيت الله گلپايگاني مجزي نميدانند و بايد اعاده شود.
23 ـ در نماز جماعت، مأمومين بايد ذکرهاي رکوع، سجده، تشهد و تکبيرها و... را اخفاتاً بگويند.
34 ـ اهل سنت در رکعت سوم و چهارم همواره سوره حمد ميخوانند ما نيز مخيّر بين تسبيحات اربعه و سوره حمد هستيم.
25 ـ اهل سنت تجافي ندارند ما نيز به جهت تبعيت در جماعت آنان، تجافي نميکنيم و به حال تشهد مينشينيم.
26 ـ پس از نماز، گفتنِ «الله اکبر» جزو نماز نيست بلکه اولين تعقيب نماز است. در هنگام گفتن تکبيرات، دستها را بالا نياوريد و جملات تکبير را کمي بلندتر بگوييد تا بشنوند و برخي توهمات آنان زدوده شود.
27 ـ در صورتي که نماز شکسته ميخوانيد دو نماز خود را با يک نماز اهل سنت اقتدا کنيد و بين نماز به گونهاي عمل کنيد که شکسته بودن نماز معلوم نشود (پس از تشهد رکعت دوم به سلام آخر اکتفا کنيد و بدون برگرداندن رو از قبله بايستيد و هنگام رفتن امام به رکوع تکبيرة الاحرام نماز دوم را بگوييد و به رکوع برويد).
28 ـ نماز خواندن پس از جماعت صبح تا بر آمدن آفتاب و پس از نماز عصر تا هنگام مغرب مورد نهي فقه حنبلي است، حتيالمقدور از آن خود داري کنيد
29 ـ حتيالمقدور در نماز جماعت عصر و عشاي اهل سنت نيز شرکت کنيد.
30 ـ اگر پس از نمازهاي واجب، نماز ميّت برگزار شد، حتيالامکان نماز ميت را بخوانيد. نماز ميت در مذهب حنبلي چهار تکبير دارد.
31 ـ نماز عصر حدود سه ساعت پس از نماز ظهر، و نماز عشاء حدود يک ساعت پس از نماز مغرب برگزار ميگردد.
32 ـ در نماز صبح روزهاي جمعه امام غالباً پس از حمد آيات سجدهدار، قرآن را تلاوت ميکند، بايد هماهنگ با امام بين نماز سجده واجب را رعايت کنيد.
33 ـ هنگام اذان و اقامه نمازها و نيز هنگام خطبههاي نماز جمعه از گفتگو با يکديگر و نماز خواندن و تلاوت قرآن خودداري کنيد.
34 ـ از محل سجده نمازگزاران عبور نکنيد; زيرا برخي از اهل سنت از اين کار منع ميکنند.
35 ـ در مسجد الحرام در مسير طوافِ طواف کنندگان به نماز نايستيد.
36 ـ در صورتي که پليس حرم از نماز خواندن در نزديک مقام ابراهيم منع ميکند،حتماً مراعات کنيد.
37 ـ نماز طواف مستحبي در همه جاي مسجدالحرام صحيح است، از خواندن نماز طواف مستحبي يا ساير نمازها در پشت مقام ابراهيم خودداري کنيد و آنجا را براي کساني که نماز طواف واجب دارند، خالي بگذاريد.
38 ـ احکام مربوط به نماز استدارهايي در مسجدالحرام و اختلاف فتاواي مراجع را براي زائران تبيين کنيد.
39 ـ محل ايستادن امام جماعت در مسجد الحرام:
صبح، مغرب و عشاء: نزديک مقام ابراهيم.
ظهر: زير بالکن، مقابل حد فاصل بين رکن يماني و رکن حَجَر.
عصر: بين حِجْر اسماعيل و درِ کعبه.
در نماز جمعه: نزديک مقام ابراهيم.
هرگاه صفوف جماعت دور تا دور کعبه تشکيل شده باشد امام جلو يا پشت مقام ابراهيم(عليه السلام) ايستاده و اگر در صفوف شکاف وجود دارد مقابل شکاف است.
40 ـ حکم نماز قصر و اتمام در مکه و مدينه: مسافر ميتواند در چهار مکان نماز را تمام بخواند (تخيير): مسجد النبي(صلي الله عليه وآله)، مسجد الحرام، مسجد کوفه و حائر حسيني(عليه السلام).
تبيين اختلاف فتاوا:
الف: برخي مراجع اين تخيير را نميپذيرند (شبيري زنجاني).
ب: برخي تخيير را در محدوده مسجد قديم ميپذيرند (بهجت).
ج: برخي در تمام بخشهاي مسجد ميپذيرند (امام، اراکي).
د: برخي آن را به محدوده مدينه و مکه قديم توسعه ميدهند (خوئي، تبريزي).
هـ: برخي آن را به همه شهر توسعه ميدهند (خامنهاي، مکارم، فاضل لنکراني، صافي، سيستاني، نوري همداني، گلپايگاني، صانعي).
مختصري از تفاوتهاي نماز اهل سنت مکه و مدينه با مذهب اهل بيت(عليهم السلام) 10