گفتار در طواف
عمل طواف اولين واجب از واجبات عمره است و آن عبارتست از اينکه انسان هفت بار به تفصيلى که مى آيد دور خانه کعبه برگردد و طواف در عمره رکن است يعنى چنانچه تا آخر وقت عمره آنجا انجام ندهد عمره باطل مى شود، چه اينکه عالم به حکم بوده باشد ياجاهل ، و وقت فوت آن زمانى است که وقت تنگ شده باشد به طورى که اگر بخواهد آنرا و اعمال بعد از آن را بياورد توقف به عرفه را درک نمى کند.
مساءله 1 - کسى که عمدا عمره خود راباطل کرده احتياط واجب آن است که اول حج افراد را بياورد و بعد از آن عمره مفرده را و در سال بعد هم دوباره حج برود.
مساءله 2 - اگر سهوا طواف را ترک کند واجب است در هر زمانى که برايش ممکن باشد آنرا بياورد، و چنانچه انسان به طواف خود برگشته و طواف را انجام نداده مى بايست در صورتى که مشقت نباشد برگردد. و طواف را انجام دهد و درصورت مشقت نائب بگيرد که انجام دهد.
مساءله 3 - اگر بخاطر بيمارى و امثال آن قادر برطرف نباشد اگر ممکن است ديگرى طوافش بدهد ولو به اينکه او را بر تختى بنشاند و طواف دهد واجب است طواف را به اين نحو انجام دهد و واجب است به قدر امکان همه امورى را که در طواف معتبر است رعايت نمايد، و چنانچه امکان طواف دادن نباشد برايش نائب مى گيرند.
مساءله 4 - اگر قبل از طواف سعى بين صفا و مروه را انجام دهد احتياط آن است که بعد از طواف دوباره سعى کند وهمينطور اگر قبل از طواف نماز طواف را خوانده باشد بعد از طواف واجب است آنرا اعاده کند.
گفتار در واجبات طواف
واجبات طواف دو قسم است :
قسم اول : شرائط آن است که چند چيز است .
اول : نيت با همان شرائطى که در احرام گذشت .
دوم : داشتن طهارت آن از حدث اکبر و اصغر بنابراين طواف جنب و زن حائض و بى وضو صحيح نيست ، و فرقى بين عالم و جاهل و ناسى نيست .
مساءله 1 - اگر در اثناء طواف حدث اصغر از او سر بزند چنانچه بعد از تمام شدن دور چهارم باشد وضوء مى گيرد و سه شرط ديگر را مى آورد و طوافش صحيح است ، و اگر قبل از آن بوده احتياط آن است که با وضوى جديد بقيه طواف را آورده و پس از آن دوباره هفت شوط را اعاده کند واگر در بين طواف حدث اکبر از او سر بزند واجب است فورا از مسجد خارج شده غسل کند و طواف را چنانچه بعد از دور چهارم جنب يا حائض شده تکميل نمايد واگر قبل از آن بوده از سر بگيرد.
مساءله 2 - اگر از گرفتن طهارت با آب معذور باشد و نتواند غسل يا وضو کند بايد بدل از آنها تيمم کند و نزديکتر به احتياط آن است که اگر اميد دارد قبل از تنگ شدن وقت عذرش برطرف شود تا تنگى وقت صبر کند.
مساءله 3 - اگر در بين طواف شک کند در اينکه وضو دارد يانه ، اگر بعد از تمام شدن دور چهارم باشد بايد وضو گرفته طواف خود را تمام کند و طوافش صحيح است وگرنه احتياط آن است که پس از وضو طواف را تمام کرده و دوباره آنرا اعاده نمايد، واگر در بين طواف شک کند در اينکه از حدث اکبرى که داشت غسل کرده يا نه ؟ واجب است فورا از مسجد خارج شود حال اگر دور چهارم را تمام کرده و شک عارض شده بعد از غسل سه دور ديگر را انجام دهد و طوافش صحيح است و نزديکتر به احتياط آن است که دوبارههفت شوط را اعاده کند و اگر شک قبل از تمام شدن دور چهارم عارض شود طواف را بعد از غسل از سرمى گيرد و اگر بعد از تمام شدن طواف چنين شکى بکند به شک خود اعتناء ننموده براى کارهاى بعدش غسل مى کند.
سوم : از شرائط طواف پاک بودن بدن و لباس است : و احتياط آن است که از نجاساتى هم که در نماز عفو شده مانند خون کمتر از درهم و نجاست چيزى که نماز در آن به تنهائى صحيح نيست مثل شبکلاه و کمربند و حتى نجاست انگشتر اجتناب شود، واما خون زخم و کورک اگر پاک کردنش حرجى باشد عيب ندارد و نزديکتر به احتياط آن است که اگر اميد دارد بعدا بتواند بدون حرج تطهير کند طواف را تاءخير بيندازد، به شرطى که اين تاءخير باعث تنگى وقت نشود همچنانکه نزديکتر به احتياط تطهير لباس و يا عوض کردن آن است اگر ممکن باشد.
مساءله 4 - اگر بعد از طواف يقين کند به اينکه در حال طواف لباس و يا بدن او نجس بوده طوافش صحيح است و اگر قبل از شروع به طواف شک داشته باشد در پاکى بدن و لباس جائز است با آن لباس و بدن طواف کند و طوافش صحيح است مگر آنکه قبلا علم به نجاست داشته و سپس شک کند در اينکه تطهير کرده يا خير.
مساءله 5 - اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود بايد آن دو را تطهير نموده باقيانده طواف را بياورد، وهمچنين است اگر نجاستى ببيند و احتمال دهد در همان لحظه پيدا شده (و در ابتداء طواف نبوده ) و اما اگر بداند که از اول طواف بوده احتياط آن است که آن طواف را بعد از تطهير تمام کند و دوباره اعاده اش نمايد، مخصوصا در موردى که تطيهر طول بکشد، بنابراين احتياط آنست که نماز طواف را همن بعد از تمام شدن طواف بخواند آنگاه طواف و نماز را اعاده نمايد و دراحتياط به تمام کردن طواف و اعاده آن فرقى نيست بين اينکهم دور چهارم را تمام کرده باشد يا نه .
مساءله 6 - اگر طهارت رافراموش کرده وبعد از طواف و يا در بين آن يادش آيد احتياط آن است که طواف را اعاده کند.
چهارم : اين است که طواف کننده ختنه شده باشد: اين شرط مخصوص مردان است و احتياط آن است ه اطفال نيز آن را رعايت کنند بنابراين اگر طفل ختنه نشده اى به امر ولى خود محرم شود و يا ولى او محرمش کند احرامش صحيح است ولى طوافش بنابراحتياط صحيح نيست ، پس اگر به احرام حج محرم شده بنابراحتياط زنها بر او حرامند وقتى حلال مى شوند که طواف نساء را ختنه شده انجام دهد ويا شخصى را براى طوافش نائب بگيرند، و اگر طفلى ختنه شده به دنيا آمده باشد طوافش صحيح است .
پنجم از شرائط طواف پوشاند عورت است : اگر بدون پوشش طواف کند طوافش باطل است ودر ساتر معتر است که مباح باشد زيرا با ساتر غصبى طواف صحيح نيست بلکه بنابراحتياط با هيچ لباسى غصبى صحيح نيست هرچند ساتر عورت نباشد.
ششم رعايت موالات عرفى بين شوطهاى طواف بنابراحتياط: به اين معنى که بايد بين دورهاى طواف فاصله زيادى که طواف را از صورت يک طواف خارج سازد نيندازد.
قسمت دوم از واجبات طواف : امورى است که جز حقيقت آن به شمار مى آيد منتهى بعضى از آنها از قبيل شرط است (گرچه شرط بودن و يا جزء بودن آن مهم نيست )و آن چند امر است .
اول اينکه شروع طواف از حجرالاسود باشد: و اين واجب به همين حاصل مى شود که ابتدا طواف از حجرالاسود باشد، چه از اول آن يا از وسط و يا آخر آن باشد.
دوم اينکه هر دورى را به همان حجرالاسود ختم کند: يعنى همان نقطه اى که از آنجا آغاز کرده بوده و با اين کار يک شوط تمام ميشود و اين دو شرط با شروع از جزئى از حجرالاسودو هفت بار دور زدن وختم کردن بدانجا که آغاز کرده حاصل مى شود آنچه بعضى از اهل وسوسه و بعضى از جهال در حال طواف انجام مى دهند نه تنها واجب نيست بلکه جائز نيست زيرا باعث وهن بر مذهب شيعه است بلکه اگر کسى چنين کند در صحت طوافش اشکال است .
مساءله 7 - مکث کردن بعد از هرشوط و همچنين عقب و جلو رفتن که افراد نادان آنرا مرتکب مى شوند نه تنها واجب نيست بلکه باعث توهين مذهب است .
سوم اينکه طواف بايد به سمت چپ بدن انجام گيرد، به اين معنا که کعبه معظمه در حال طواف سمت چپ طواف کننده باشدالبته واجب نيست که در تمامى حالات خانه خدا محاذى حقيقى با شانه باشد پس اگر هنگام رسيدن به حجر اسماعيل (ع ) اندکى شانه از بيت منحرف شود اشکالى ندارد و طواف صحيح است هرچندکه در آن لحظه بيت متمايل به پشت او قرار گيرد، همينک دور زدن عرفى باشد کافى است ، وهمچنين اگر اين انحراف هنگام عبور از چهارکنج خانه پيش بيايد که مادامى که دور زدن به نحو متعارف و مانند دور زدن همه مسلمين باشد اشکالى ندارد.
مساءله 8 - احتياط کردن به اينکه در همه حالات خانه کعبه برابر شانه چپ باشد هرچندکه احتياط بسيار ضعيف است و بر مردم نادان و عوام واجب است از اين احتياط اگر باعث شهوت وتوهين مذهب شود احتزار کنند، لکن اگر کسى که عالم و عاقل است به نحوى آن را رعايت کند که مخالف با تقيه و يا باعق شهرت نشود اشکالى ندارد.
مساءله 9- اگر در بعضى از اجزاء شوطهاى طوافش برخلاف متعارف طواف کند (مثل اينکه در اثر تنه زدن رويش به طرف کعبه و يا پشت به آن برگردد، يا برعکس متعارف عقب عقب پيش برود) واجب است آنرا جبران نمايد و جائز نيست که به آن اکتفا کند.
مساءله 10 - اگر دراثر مزاحمت و ازدحام اختيار از او سلب شود وبا فشار جمعيت بى اختيار جلو برود هرچندکه باسمت چپش جلو رفته باشد کافى نيستت و بايدآن مقدار را جبران نموده با اختيار خود انجام دهد و نمى تواند به آن چه انجام يافته اکتفاء کند.
مساءله 11 - طواف به هر نحو انجام يابد صحيح است ، چه پياده و چه سواره چه با سرعت و چه با کندى ولکن بهتر است که نه تند برود و نه کند.
چهارم اينکه حجر اسماعيل (ع ) را داخل در طواف کند: يعنى دور کعبه و حجر طواف نمايد پس اگر از داخل حجر و يا روى ديوار آن طوافش باطل و اعاده آن واجب است ، و اگر عمدا چنين کرده باشد حکم کسى را دارد که طواف خود را عمدا باطل کرده باشد که گذشت ، و اما اگر سهوا باشد حکم کسى رادارد که طوافش را سهوا باطل کرده ، و اگر در يکى از شوطها تخلف کرده باشد احوط آن است که شوط را اعاده نمايد و ظاهرا واجب نيست اصل طواف را اعاده کند هرچند که به احتياط نزديکتر است .
پنجم اينکه طواف بين بيت و مقام ابراهيم (ع ) باشد: و مقدار فاصله اى را که بين آن دو است از ساير جوانب رعايت کند، و در هيچ کجا از اين مقدار فاصله تجاوز نکند وبه طورى که گفته اند فاصله بين آن دو بيست و شش ذراع و نيم است پس بايد در همه اطراف اين فاصله را رعايت نموده از آن تجاوز نکند.
مساءله 12 - جائز نيست مقام ابراهيم را داخل در طواف کند و آن را دور بزند و اگر چنين کند طوافش باطل مى شود لکن اگر در بعضى از شوطها آنرا داخل طواف کرد بايد آن قسمت را دوباره بياورد و نزديکتر به احتياط آن است که بعداز تمام کردن آن دور دوباره هفت دور را بياورد.
مساءله 13 - محل طواف در پشت حجر اسماعيل به مقدار پهناى حجر کمتر از بيست وشش ونيم ذراع است و به طورى که گفته اند بيش از شش ذراع و نيم تقريبا باقى نمى ماند بنابراين واجب است که از اين مقدار تجاوز نکند واگر چند قدمى تجاوز کرد دوباره آنرا در حد نام برده اعاده نمايد.
ششم : اين است که طواف کننده خارج از ديوار و بنيان کعبه طواف نکند پس اگر روى ديوار کعبه طواف کند بايداعاده نمايد همانطور که اگر روى ديوار حجر طواف کند واجب است آن را جبران نموده آن مقدار را اعاده نمايد و اما دست گذاشتن روى ديوار در سه طرفى که شاد روان هست در حال طواف مانعى ندارد ولى ترک آن بهتر است .
هفتم : اينکه طوافش هفت شوط شود.
مساءله 14 - اگر قصد داشته باشد بيش از هفت شوط و يا کمتر از آن طواف کند طوافش باطل است هرچند که همان هفت شوط را بياورد و بنابراحتياط جاهل به حاکم و کسى که سهو و يا غفلت کرده ملحق به کسى است که از روى عمد چنين کرده و بايد طوافش را اعاده کند.
مساءله 15 - اگر خيال کند که مستحب است بعد از هفت شوط واجب يک شوط استحبابى بياورد و از همان اول همين را نيز قصد کند طوافش صحيح است .
مساءله 16 - اگر سهوا طوافش را ناقص بياورد، در صورتى که از نصف گذشته باشد وفعل کثيرى انجام نداده باشد اقوى وجوب اتيان به بقيه است وگرنه احتياط آن است که همان راتمام نموده دوباره طوافش را اعاده کند واگر از نصف تجاوز نکرده طواف خود را اعاده مى کند ولى نزديکتر به احتياط آنست که هم آن ناقص را تمام کند و هم اعاده نمايد.
مساءله 17 - اگر نقص طواف را بياد نياورد مگر بعد از مراجعت به وطن مثلا، واجباست در صورت امکان براى تجديد طوافش به مکش برگردد و اگر امکان نداشت و يا حرجى بود واجب است براى آنائب بگيرد واحتياط تمام کردن ناقص وسپس اعاده آن است .
مساءله 18 - اگر سهوا بيش از هفت شوط دور بزند در صورتى که زائد کمتر از يک شوط باشد همانجا آنرا قطع ميکند و طوافش صحيح است و اگر زائد يک شوط با بيشتر باشد احتياط آن است که همانرا بقصد قربت تا هفت شوط تمام کند و قصد وجوب و استحباب نکند و سپس دو رکعت نماز طواف اول يا دوم انجام ميدهد و بعد از سعى دو رکعت ديگر نماز ميخواند و آنرا نماز طواف غير واجب قرار ميدهد.
مساءله 19 - جائز است طواف مستحبى را بدون عذر قطع کند و همچنين طواف واجب را بنابر اقوى لکن نزديکتر به احتياط آنست که چنانچه نمى خواهد بلافاصله و قبل از فوت موالات عرفى رجوع نمايد آنرا قطع نکند.
مساءله 20 - اگر طوافش را قطع کند و قبل از فعل منافى حتى فاصله زياد آنرا تکميل کند طوافش صحيح است و اگر فعل منافى آورده اگر قطعش بعد از شوط چهارم بوده احتياط آنست که آنرا تکميل و سپس اعاده نمايد.
مساءله 21 - اگر در بين طوافش عذرى غير اختيارى مانند مرض يا حدث برايش حادث شود اگر بعد از شوط چهارم بوده بعد از رفع عذر همان را تکميل کند و طوافش صحيح است و اگر قبل از آن بوده بايد اعاده کند.
مساءله 22 - اگر بعد از طواف و بيرون شدن از مطاف شک کند دراينکه طوافش زيادتر از هفت شوط شده يا نه به شک خود اعتنا ننموده بنا را بر صحت مى گذارد، و اگر در کم بودن آن شک کند همچنين بنا رابر صحت مى گذارد، لکن در صورت دوم بنا را بر صحت گذاشتن اشکالى دارد به همين جهت احتياط ترک نشود، و اگر بعد از انصراف در صحت طوافش شک کند وشک از اين جهت باشد که آيا طوافش فاقد شرطى و يا واجد مانعى بوده يا نه بنا را بر صحت مى گذارد، هر چند که از حال طواف خارج نشده باشد بعد از حفظ بر هفت شوط بدون کم و زياد.
مساءله 23 - اگر بعد از رسيدن به حجرالاسود شک کند در اينکه دورى بر طوافش اضافه کرده يا نه بنا را بر صحت مى گذارد و اگر قبل از رسيدن به آن شک کند که اين شوط هفتمى است يا هشتمى مثلا طوافش باطل است و نيز اگر در آخر دور يا دراثناء شک کند که اين هفتمى است يا ششمى يا کمتر از آن طوافش باطل است .
مساءله 24 - کسى که در عهد شوطهاى طواف کثيرالشک است به شک خود اعتنا نمى کند و احتياط آن است که شخص موثقى را براى حفظ عدد شوطهاى طوافش موظف کند و ظن در عد شوطها نيز در حکم شک است .
مساءله 25 - اگر در حال سعى يقين کند که طواف نکرده سعى را قاطع نموده اطراف را مى آورد و سپس سعى را قطع مى کند و اگر در حال سعى يقين کند که طوافش ناقص بوده سعى را قطع مى کند وبعد از تکميل طواف برميگردد و سعى را همانجا که مانده تمام مى کند و سعى و طوافش صحيح است ، لکن نزديکتر کند و دوباره اعاده نمايد و همچنين اگر سعيش کمتر از چهار شوط بوده آن را تمام نموده دوباره از سر بگيرد.
مساءله 26 - در حال طواف سخن گفتن و خنديدن و انشاد شعر ضررى بطواف نمى زند لکن کراهت دارد و مستحب است در حال طواف قرآن بخواند و يا دعا کند و يا ذکر بگويد.
مساءله 27 - واجب نيست در حال طواف صفحه صورت به طرف جلو باشد بلکه جائز است آنرا به طرف راست يا چپ متمايل کند، حتى مى تواند روى را به طرف عقب برگرداند و جائز است طواف را قطع نموده خانه کعبه را ببوسد و دوباره برگشته شوط خود را از همانجا که مانده تمام کند همچنانکه جائز است دربين طواف بنشيند و يا طاق باز بخوابد به مقدارى که موالات عرفى به هم نخورد و اما اگر طول دهد احتياط آن است که آن طواف را تمام نموده دوباره اعاده کند.