حج وعمره

حجّ يكى از وظايف مهم مسلمانان و اعمال حج از جمله مهم‌ترين احكام سياسى عبادى اسلام است و بر كسانى كه شرايط وجوب آن را داشته باشند، در عمر يك بار واجب مى‌شود.

شرايط وجوب حجّ

* بالغ و عاقل و آزاد باشد.

* براى انجام حج مجبور نشود كار واجبى را كه اهميّتش از حج بيشتر است ترك كند، يا كار حرامى را كه ترك آن مهمتر از حج است مرتكب شود.[1]

* مستطيع باشد و استطاعت اقسامى دارد :

ــ بدنى ( صحت و توانايى )

ــ طريقى ( باز بودن و امنيت راه )

ــ زمانى ( داشتن وقت كافى )

ــ مالى ( به تفصيل خواهد آمد ) [2]

1 ـ داشتن هزينه رفت وبرگشت از حج.

2 ـ داشتن ضروريات زندگى.

ميزان استطاعت مالى 3 ـ داشتن هزينه زندگى زن و فرزند خود در ايّامى كه به حجّ مى‌رود.

4 ـ داشتن شغل يا ملك يا راه كسب ديگرى كه پس از برگشت مجبور نشود به سختى زندگى كند.[3]

اقسام حجّ

1 ـ حج به تناسب موقعيت و محل زندگى مسلمان به سه دسته تقسيم مى‌شود :

1 ـ قِران 2 ـ اِفراد 3 ـ تَمتُّع

2 ـ نوع اول و دوم، مخصوص اهالى مكّه و اطراف آن، تا فاصله 16 فرسخ (حدود 90 كيلومتر) مى‌باشد كه احكام و شرايط آن در كتب مفصل فقهى آمده است. ولى حجّاج ايرانى و آنان كه از بيرون مكه براى انجام حج مى‌روند، بايد نوع سوم را انجام دهند و قبل از اعمال حج بايد «عمره تمتّع» به جا آورند.

3 ـ كسانى كه در غير ايّام حج به مكّه مى‌روند، «عمره مفرده» بجا مى‌آورند.[4]

اعمال عمره تمتّع و سير مكانى آن

اعمال عمره تمتّع پنج تاست كه با احرام آغاز مى‌شود، بدين ترتيب :

1 ـ به ميقات[5] (مثلاً مسجد شجره يا جُحفه) مى‌روند براى احرام .

2 ـ سپس عازم مكه و مسجدالحرام مى‌شوند، براى طواف و نماز طواف .

3 ـ بعد از آن به مَسعى (حدفاصل بين صفا و مروه) [6] مى‌روند. براى

سعى .

4 ـ و آنگاه تقصير مى‌كنند و اعمال عمره تمام مى‌شود (تقصير مكان معينى ندارد).[7]

اعمال حج تمتّع و سير مكانى آن

اعمال حج تمتّع سيزده تاست كه بدين ترتيب انجام مى‌شود :

1 ـ در مكّه مُحرم مى‌شوند به احرام حج تمتّع .

2 ـ روزعرفه (نهم ذى‌حجّه) به عرفات[8] مى‌روند براى وقوف در عرفات .

3 ـ شب عيد قربان به مشعر الحرام (مُزدَلفه)[9] مى‌روند براى وقوف در

مَشعر .

4 ـ فرداى آن شب (روز عيد قربان) به مِنا[10] مى‌روند براى رمى جمره

عقبه و قربانى و حلق يا تقصير .

بعد از سه عمل روز عيد، در مِنا مى‌مانند براى بيتوته ، يا به مكّه مى‌روند براى اعمال بعد از منا.

5 ـ اگر حاجى به مكه رفت، به مسجد الحرام مى‌رود براى طواف حج و نماز آن .

6 ـ سپس به مسعى مى‌رود براى سعى .

7 ـ باز به مسجد الحرام برمى‌گردد براى طواف نساء و نماز آن .

8 ـ پس از اتمام اين اعمال، به مِنا برمى‌گردد براى بيتوته، يعنى ماندن شبهاى يازدهم و دوازدهم در آنجا و رمى جمرات سه‌گانه در روزهاى يازدهم و دوازدهم ذى‌حجه.

9 ـ بعد از ظهر روز دوازدهم حجاج از مِنا خارج مى‌شوند و اعمال حج به پايان مى‌رسد.

كسانى كه تاكنون، اعمال مكه (طواف حج، نماز طواف، سعى، طواف نساء و نماز طواف نساء) را انجام نداده‌اند، پس از برگشت به مكه آن اعمال را انجام مى‌دهند.[11]

توضيح اعمال عمره و حج

احـرام

مردان، بايد تمام لباسهاى دوخته را از تن در آورند و دو تكّه لباس ندوخته بر تن كنند كه يكى را مانند لنگ بر كمر مى‌بندند و ديگرى را بر شانه مى‌اندازند و با نيّت احرام مى‌گويند :

« لَبَّيکَ اللّهُمَ لَبَّيْکَ، لَبَّيکَ لا شَري ü کَ لَکَ لَبّيک »

Ê و احتياط مستحب است، پس از آن بگويند :

« اِنَّ الحَمْدَ والنِعْمةَ لَکَ والمُلکَ لا شَري ü کَ لَکَ لَبَّيکَ »

بانوان، مى‌توانند لباس دوخته بپوشند و بيرون آوردن لباس‌هايى كه بر تن دارند و پوشيدن دو تكه پارچه ندوخته بر آنها واجب نيست .

پس بانوان هم نيّت كرده و لبيک‌ها را مى‌گويند.[12]

طـواف

يكى از اعمال عمره و حج، طواف است، يعنى هفت مرتبه به دور كعبه گشتن.

1 ـ طواف بايد از مقابل گوشه‌اى از كعبه كه «حَجر الاسود» در آن است آغاز و در همان جا به پايان برسد.

2 ـ خانه كعبه، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد؛ بنابراين اگر رو به كعبه حركت كند يا عقب عقب برود، باطل است.

3 ـ طواف كننده بايد به دور «حِجر اسماعيل»[13] هم بگردد؛ يعنى هنگام

طواف، داخل «حِجر» نرود.

4 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند؛ يعنى با وضو باشد وغسلى برعهده او نباشد ونيز بدن ولباس وى‌پاك باشد، همانگونه‌كه نماز مى‌خواند.

(در بين اعمال عمره و حج، تنها در طواف و نماز طواف، بايد با طهارت باشد.)[14]

نماز طواف

1 - پس از طواف، بايد دو ركعت نماز، به نيّت نماز طواف بخواند.

2 - نماز طواف مانند نماز صبح است، ولى اذان و اقامه ندارد و مردان مى‌توانند حمد و سوره آن را بلند يا آهسته بخوانند.ولى بانوان در صورتى كه نامحرم صدايشان را مى‌شنود، بايد آهسته بخوانند.

3 - نماز طواف را بايد در مسجد الحرام، نزد مقام ابراهيم 7[15] بخواند و

بنا براحتياط واجب بايد پشت مقام به جا آورد به طورى كه سنگى كه مقام است بين او و خانه كعبه واقع شود.[16]

سـعى

1 - پس از نماز طواف، بايد هفت مرتبه فاصله بين «صفا» و «مروه» را كه امروزه به صورت راهروى سرپوشيده ساخته شده و كنار مسجد الحرام قرار دارد بپيمايد.

2 - سعى بايد از «صفا» آغاز و به «مروه» ختم شود.

3 - پيمودن فاصله «صفا» تا «مروه» يك مرتبه و برگشتن از «مروه» به «صفا» مرتبه دوم به‌حساب مى‌آيد، بنابراين سعى بر«مروه» تمام‌مى‌شود.[17]

تقصيـر

در عمره تمتّع، پس از سعى بايد «تقصير» كند، يعنى مقدارى از ناخن يا موى سر يا صورت خود را بچيند. و در عمره مفرده، مردان مى‌توانند به جاى تقصير، سر بتراشند.[18]

احرام حجّ

1 ـ زائران براى انجام اعمال حجّ بايد در شهر مكّه محرم شوند.[19]

2 ـ بهتر است در مسجد الحرام و در روز هشتم ذى‌حجه محرم شوند.[20]

وقوف در عرفات

حاجيان پس از محرم شدن روانه عرفات مى‌شوند كه بايد از ظهر روز نهم ذى حجّه تا مغرب همان روز در عرفات بمانند.[21]

وقوف در معشر الحرام

1 ـ بعد از مغرب روز نهم ذى حجّه (شب عيد قربان) حاجيان از عرفات خارج مى‌شوند و براى عملى ديگر از اعمال حج به طرف مشعرالحرام حركت مى‌كنند.

2 ـ بنابر احتياط واجب، بايد شب دهم را تا اذان صبح براى اطاعت امر الهى در مشعر بمانند و از اذان صبح، نيّت وقوف در مشعرالحرام كنند و تا طلوع آفتاب در آنجا بمانند.

3 ـ در عرفات و مشعر، بجز ماندنِ در آنجا كار ديگرى واجب نيست گرچه مستحبّات بسيارى دارد.[22]

اعمال روز عيد قربان

پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجّه (عيد قربان) حجاج براى بقيه اعمال از مشعر الحرام بيرون آمده روانه مِنى مى‌شوند.

اعمال روز عيد در مِنى عبارت است از :

* رمى جَمَره عَقبه

* قربانى؛

* تراشيدن سر يا تقصير . [23]

رَمى جَمره عَقَبه

وقتى كه حجاج از مشعرالحرام به مِنى وارد مى‌شوند در آخر منى، سه ستون سنگى است كه اوّلى را «جمره اُولى»، دوّمى را «جمره وُسطى» و سومى را «جمره عَقَبه» مى‌نامند، اوّلين كار واجب در روز عيد قربان، زدن هفت عدد سنگ به جمره عقبه است .[24]

قربانى

پس از سنگ زدن به جَمره عَقبه، حجّاج براى يكى ديگر از واجبات حج، به قربانگاه مى‌روند و يك شتر، يا گاو، يا گوسفند، قربانى مى‌كنند.[25]

حلق يا تقصير

1 ـ پس از قربانى، حاجى بايد سر بتراشد (حلق) يا مقدارى از ناخن يا موى خود را بچيند (تقصير).

2 ـ كسانى كه سال اوّل حج آنهاست، بنابر احتياط واجب بايد سر بتراشند و تقصير كفايت نمى‌كند، ولى افرادى كه بار اوّل آنها نيست مى‌توانند تقصير كنند يا سر بتراشند.[26]

بيتوته در مِنى

1 ـ يكى ديگر از واجبات حج، بيتوته (ماندن در شب) در مِنى است .

Ê ـ حاجيان بايد شب يازدهم ذى حجّه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب تا نيمه شب، با قصد قربت در مِنى باشند.[27]

به فتواى حضرت آية الله خامنه‌اى، حاجيان بايد نصف اوّل شب، يعنى از سرشب تا بعد از نيمه شب يا نصف دوم آن را يعنى از قبل از نيمه شب تا طلوع فجر در آنجا بمانند.[28]

رَمى جَمرات سه گانه

1 ـ در روز يازدهم و دوازدهم ذى حجّه حجّاج بايد به هر يك از سه ستون، هفت عدد سنگ بزنند.

2 ـ در رَمىِ جَمرات ابتدا به «جَمره اُولى» سپس به «وسطى» و بعد از آن به «جَمره عقبه» سنگ مى‌زنند.[29]

طواف نساء و نماز آن

1 - يكى از اعمال عمره مفرده و حج، طواف نساء و نماز آن است .

2 - طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر تمام كسانى كه عمره مفرده يا حج به جا مى‌آورند واجب است .

3 - در حال احرام، ازدواج و هرگونه استفاده جنسى از همسر، حرام است و پس از طواف نساء و نماز آن، زن و شوهرى كه به سبب احرام بر يكديگر حرام شده بودند، حلال مى‌شود.

4 ـ كسى كه ازدواج نكرده، اگر طواف نساء بجا نياورد نمى‌تواند ازداوج كند.[30]

مُحـرَّمات احرام

1 ـ انسان پس از پوشيدن لباس احرام و نيّت و گفتن لبيّك، مُحرم است و در مدت احرام بايد از كارهايى كه بر مُحرم حرام است پرهيز كند.

2 ـ مجموع كارهاى حرام، بيست و چهارتاست كه چهارتاى آن فقط بر مردان حرام است و دوتاى آن بر بانوان حرام است و بقيه آنها، بر هر دو حرام است.

Í  مُحرّمات مشترك بين زن و مرد :

1 ـ استعمال عطريّات (گرفتن بينى از بوى بد نيز حرام است).

2 ـ سرمه كشيدن.

3 ـ نگاه كردن در آيينه.

4 ـ انگشتر به دست كردن براى زينت.

5 ـ روغن ماليدن به بدن.

6 ـ زدودن مو از بدن.

7 ـ بيرون آوردن خون از بدن.

8 ـ ناخن گرفتن.

9 ـ كندن دندان.

10 ـ فُسوق (دروغ گفتن و فحش دادن و فخر فروشى).

11 ـ جِدال (گفتن «لا والله» و «بلى والله»).

12 ـ كشتن جانورانى كه ممكن است در بدن انسان يافت شود.

13 ـ آميزش يا هرگونه استفاده شهوانى ديگر.

14 ـ عقد كردن.

15 ـ استمناء.

16 ـ شكار حيوان صحرايى.

17 ـ كندن يا بريدن‌درخت ياگياهى‌كه در محدوده‌حرم[31] روييده‌باشد.

18 ـ سلاح به تن داشتن.[32]

Í  آنچه فقط بر مردان حرام است :

1 ـ پوشيدن جامه دوخته.

2 ـ پوشيدن چيزى كه تمام روى پا را بگيرد.

3 ـ پوشاندن سر.

4 ـ سايه‌بان قرار دادن بالاى سر.[33] در حال حركت بين دو منزل؛ مثلا از

ميقات تا مكه .

Í آنچه بر زنان مُحرم حرام است :

1 ـ پوشيدن زيور براى زينت.

2 ـ پوشاندن روى خود با نقاب و روبند.[34]

اعمال عمره مفرده

در طول سال، كسانى كه به مكه مُشرّف مى‌شوند و حج بر آنها واجب نيست و قصد بجا آوردن آن را ندارند يا وقت حج نيست، «بايد عمره مفرده» انجام دهند كه اعمال آن عبارت است از :

احرام،طواف،نماز طواف،سعى،تقصير يا حلق،طواف نساء،نماز طواف نساء. [35]

؟ پـرسـش

1 ـ تفاوت اعمال عمره تمتّع و عمره مفرده چيست؟

2 ـ مكان اعمال عمره تمتع را به ترتيب برشماريد.

3 ـ اقسام استطاعت را نام برده، توضيح دهيد.

4 ـ اعمال حج تمتع را برشماريد.

5 ـ كدام يك از محرّمات احرام، قبل از احرام نيز حرام است؟

6 ـ كارهايى كه فقط بر مردان مُحرم حرام است چيست؟

7 - سعى و رَمى را توضيح داده و مكان هر يك را بيان كنيد؟

8 ـ كداميك از اعمال حج در منى انجام داده مى‌شود؟

9 ـ تفاوت حرام بودن پوشاندن سر و پوشيدن چيزى كه تمام روى پا را مى‌گيرد در چيست؟