پيشگفتار
در جهان امروز نظام بانکى خدمات ضرورى و ارزنده‌اى به اقتصاد جوامع ارائه مى‌دهد. تسهيل مبادلات، تجهيز پس‌اندازهاى راکد مردمى و هدايت آنها به سرمايه‌گذارى مفيد و مولّد، اجراى سياستهاى پولى مناسب، شمارى از انبوه کارکردهاى نظام بانکى است.
بانکهاى مرکزى با مطالعه وضعيت اقتصادى کشور، متناسب با شرايط موجود اقدام به اجراى سياستهاى پولى مى‌کنند؛ انتخاب سياستهاى سنجيده و استفاده از ابزارهاى مؤثر از مسايل مهم و پيچيده اقتصادى به شمار مى‌آيد.
بانکدارى ربوى با پشت سر گذاردن تجربه چند صدساله، بانکهاى مرکزى را به ابزارهاى روشن و مؤثرى در انجام چنين سياستهايى مجهز کرده است، هر تغيير در نرخ بهره از طريق تغييرات نرخ تنزيل مجدد يا خريد و فروش بازار باز از سوى بانک مرکزى، نرخ بهره بانکها و نرخ بهره بازار را تحت تأثير قرار مى‌دهد، و اين تغيير به نوبه خود موجب تغيير در نقدينگى بخش خصوصى، حجم اعتبارات و جريانات ارزى خواهد شد. بنابراين بانکهاى مرکزى مى‌توانند با تغييرات نرخ بهره از طريق ابزارهاى شناخته شده در هزينه تمام شده کالاها و خدمات، سطح عمومى قيمتها، ميزان توليد و ميزان سرمايه‌گذارى، اشتغال، تسهيل مبادلات بازرگانى، تعادل موازنه پرداختهاى ارزى تأثيرگذار باشند.
ماهيت حقوقى غالب ابزارهاى سياستهاى پولى در بانکدارى سنتى، همانند اکثر فعاليتهاى بانکى بر نظام بهره و ربا استوار است، که قهراً نمى‌تواند در نظام اسلامى جايگاهى داشته باشد.
تحول نظام بانکى از سيستم ربوى به بانکدارى بدون ربا اين نگرانى را در پى داشت که آيا با اين تحول، وسيله و ابزارى براى انجام سياستهاى پولى باقى مى‌ماند، و آيا نظام بانکى مى‌تواند همچنان به عنوان اهرمى براى تنظيم و تعديل دوره‌هاى رونق و رکود ايفاى نقش کند. اين دغدغه و نگرانيها موجب گرديد همراه رشد مطالعات بانکدارى بدون ربا توجهى نه‌چندان کافى به بحث بانک مرکزى و سياستهاى پولى و ابزارهاى آن در بانکدارى بدون ربا مبذول گردد؛ اما بر اهل‌نظر پوشيده نيست که مطالعات جنبى، در چنين امر محورى و مهمى نمى‌تواند کارساز باشد.
جاى خرسندى است که جناب آقاى سعيد فراهانى که از پرورده‌هاى حوزه و دانشگاهند، بار چنين تحقيق راه‌گشايى را به عهده گرفتند. کتاب حاضر که نتيجه تلاش ايشان است، با بررسى ابزارهاى سياستهاى پولى متداول، ماهيت حقوقى آنها را تبيين کرده بيان مى‌دارد که آيا مى‌توان در بانکدارى بدون ربا از آنها کمک گرفت. سپس به تشريح ابزارهاى جديدى که از طرف محققان اقتصاد اسلامى و خود نويسنده به عنوان جايگزين ارائه شده، مى‌پردازد و پيام اميدبخش براى مراکز علمى و مسؤولان اجرايى به دنبال دارد.
از زحمات ايشان و آقاى رضا بابايى که ويرايش اين اثر را برعهده داشتند، و تمام کسانى که به نحوى در شکل‌گيرى اين تحقيق ارزشمند کوشيده‌اند، تقدير و تشکر مى‌کنيم.
پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى
گروه اقتصاد