واجبات نماز
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- اگر انسان احتمال بدهد که تا آخر وقت بتواند ايستاده نماز بخواند مى‌تواند اول وقت نماز بخواند اگر چه احتياط آن است که نماز را تأخير بيندازد.
1- کسى که احتمال مى‌دهد در آخر وقت بتواند نماز خود را ايستاده بخواند بنابر احتياط بايد تا آن هنگام صبر کند، ولى اگر در اول وقت بخاطر عذرى نماز خود را نشسته خواند و سپس تا آخر وقت عذر او بر طرف نشد نمازى که خوانده صحيح است و اعاده لازم نيست. و اگر در اول وقت قادر بر نماز ايستاده نبود و يقين داشت که ناتوانى او از نماز ايستاده، تا آخر وقت ادامه خواهد يافت، ولى قبل از آخر وقت توانست ايستاده نماز بخواند، بايد نماز را بطور ايستاده اعاده کند
2- کسى که نمى‌تواند نشسته نماز بخواند بايد در حال نماز به پهلوى راست طورى بخوابد که جلوى بدن او رو به قبله باشد، و اگر ممکن نيست بايد به پهلوى چپ طورى بخوابد که جلوى بدن او رو به قبله باشد و اگر اين را هم نتواند بايد به پشت بخوابد بطورى که کف پاى او رو به قبله باشد.
2- کسى که قادر بر نماز نشسته نيز نيست، بايد خوابيده نماز بخواند. و بنابر احتياط واجب بايد اگر مى‌تواند به پهلوى راست بخوابد و صورت و بدن او رو به قبله باشد. و گرنه به پهلوى چپ بخوابد، و اگر اين گونه هم نميتواند، به پشت بخوابد بطوريکه کف پاهاى او رو به قبله باشد.
3- در رکعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميّه، انسان بايد اول حمد و بعد از آن يک سوره تمام بخواند.
3- در رکعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميّه، انسان بايد سوره حمد را بخواند و پس از آن بنابر احتياط واجب، يک سوره کامل قرائت کند.
4- اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره‌اى شود که سجده واجب دارد، چنانچه پيش از رسيدن به آيه سجده بفهمد، بايد آن سوره را رها کند و سوره ديگر بخواند و اگر بعد از خواندن آيه سجده بفهمد بايد در بين نماز با اشاره، سجده آن را به جا آورد و به همان سوره که خوانده اکتفا نمايد.
4- در نماز واجب خواندن سوره‌هاى سجده جايز نيست و اگر عمداً يا سهواً يکى از آن سوره‌ها را بخواند تا به آيه سجده برسد بايد بنابر احتياط واجب سجده تلاوت را بجا آورد و برخيزد و اگر سوره تمام نشده آن را تمام کند و نماز را به آخر برساند و سپس نماز را اعاده کند. و اگر قبل از رسيدن به آيه سجده ملتفت شد احتياط واجب آن است که سوره را رها کند و سوره ديگرى بخواند و نماز را تمام کند و سپس نماز را اعاده نمايد.
5- وقتى مى‌خواهد براى خواندن سوره، «بسم اللّه الرحمن الرحيم» بگويد، بايد سوره را معين کند و بسم‌الله را به قصد آن سوره بگويد و اگر سوره‌اى را تعيين کرد. سپس آن سوره را رها کرد، بايد براى سوره ديگرى که مى‌خواهد بخواند، به قصد همان سوره مجددا «بسم‌اللّه...» را بگويد.
سوال 5 :
کسى که از ابتدا قصد خواندن سوره حمد و اخلاص را دارد يا عادت او هميشه همين است و بدون توجه و تعيين سوره بسم اللّه الرحمن الرحيم را مى‌گويد آيا واجب است که بار ديگر با تعيين سوره‌اى معين «بسم‌اللّه ...» را بگويد؟جواب :
اعاده «بسم اللّه...» واجب نيست. بلکه مى‌تواند به همان «بسم اللّه ...» اکتفا کند و هر سوره‌اى که مى‌خواهد بخواند [بدون اينکه بسم اللّه را تکرار کند.]
6- زن مى‌تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند يا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود بنابراحتياط واجب بايد آهسته بخواند.
6- زن مى‌تواند حمد و سوره نمازهاى صبح و مغرب و عشاء را بلند يا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صداى او را مى‌شنود بهتر است آهسته بخواند.
7- اگر در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتياط واجب بايد بسم اللّه آن را هم آهسته بگويد.
7- بر مرد و زن واجب است که در رکعت سوم و چهارم نمازها، تسبيحات يا حمد را آهسته بخواند، ولى در صورتى که حمد بخواند مى‌تواند در نماز فرادى بسم اللّه الرحمن الرحيم را در آن بلند بگويد. اگر چه احتياط در آن است که بسم اللّه را هم آهسته بگويد، و در نماز جماعت اين احتياط، واجب است.
8- اگر در رکوع رکعت سوم يا چهارم يا در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
8- اگر در رکوع رکعت سوم و چهارم شک کند که حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند. ولى اگر در هنگام رفتن به رکوع در حالى که هنوز به حدّ رکوع نرسيده است شک کند، بنابر احتياط واجب بايد برگردد و حمد يا تسبيحات را بخواند.
9- هر گاه شک کند که آيه يا کلمه‌اى را درست گفته يا نه اگر به چيزى که بعد از آن است مشغول نشده، بايد آن آيه يا کلمه را بطور صحيح بگويد و اگر به چيزى که بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چيز رکن باشد مثل آن که در رکوع شک کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند، و اگر رکن نباشد، مثلاً موقع گفتن (اللّه الصمد) شک کند که (قل هو اللّه احد) را درست گفته يا نه، باز هم مى‌تواند به شک خود اعتنا نکند، ولى اگر احتياطاً آن آيه يا کلمه را بطور صحيح بگويد اشکال ندارد، و اگر چند مرتبه هم شک کند، مى‌تواند چند بار بگويد اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند.
9- اگر پس از آنکه آيه‌اى را تمام کرد شک کند که آن را درست خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند. و همينطور است اگر جمله‌اى از آيه را تمام کرد و پس از آن شک در درست خواندن آن کرد، مثل اينکه پس از «اِيّاکَ نَعْبُدُ» شک کرد که آيا آن را درست ادا کرده است يا نه.
البته در همه اين صورتها اگر آنچه را که در صحيح ادا کردن آن شک دارد، احتياطاً دوباره بخواند اشکال ندارد.
10- اگر به اندازه رکوع خم شود، ولى دستها را به زانو نگذارد اشکال ندارد.
10- احتياط آن است که در حال رکوع دستها را بر زانو بگذارد.
11- انسان هرذکرى در رکوع بگويد کافى‌است، ولى احتياط واجب آن است که به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رَبّىَ العَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.
11- ذکر واجب در رکوع عبارت است از يکبار گفتن: «سُبْحانَ رَبّىَ العَظيمِ وَبِحَمْدِهِ» يا سه بارگفتن: «سُبْحانَ اللّه». و اگر بجاى آن ذکر ديگرى از قبيل «اَلحَمْدُلِلّه» و «اللّهُ اَکبَر» و غير آن را به‌همان مقدار بگويد نيز کافى است.
12- در سجده هر ذکرى بگويد کافى است ولى احتياط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سبحان اللّه» يا يک مرتبه «سبحان ربّى الأعلى و بحمده» کمتر نباشد.
12- ذکر واجب در سجده عبارت است از يک بار گفتن «سبحان ربّى الأعلى و بحمده» يا سه مرتبه گفتن «سبحان اللّه» و اگر به جاى آن ذکرهاى ديگر مانند «اَلحَمْدُلِلّه» «اللّه‌اکبر» و غير آن را به همان مقدار بگويد کافى است.
13- در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده‌اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.[2]
13- در حال سجود هنگامى که ذکر واجب را مى‌گويد، بايد بدن آرام باشد، حتّى در هنگامى که ذکرى را به قصد استحباب آن در سجود مى‌گويد، مانند تکرار «سبحان ربّى الأعلى و بحمده» و امثال آن، احتياط واجب آن است که بدن را آرام نگاه دارد.
14- اگر بعد از آن که پيشانى به زمين برسد، يادش بيايد که رکوع نکرده، بنابراحتياط واجب بايد بايستد و رکوع را به جا آورد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
14- اگر در حال سجده اوّل يا بعد از آن و پيش از آنکه وارد سجده دوّم شود يادش بيايد که رکوع نکرده است، بايد برخيزد و بايستد و رکوع کند و پس از آن دو سجده را بجا آورد و نماز را تمام کند و بعد از نماز احتياطاً دو سجده سهو براى سجده زيادى بگزارد.