فصل سوّم: وقوف در مشعرالحرام

فصل سوّم: وقوف در مشعرالحرام‌

سوّمين عمل واجب حجّ، وقوف در مشعرالحرام است. سرزمين مشعرالحرام که نام ديگر آن مزدلفه است، بيابانى است در شرق شهر مکّه که از يک سو متّصل به عرفات است و از سوى ديگر به منى‌. حدّ و مرز مشعرالحرام از گذشته تا کنون معلوم و مشخّص بوده است.

مسأله 812) پس از آن که حاجى تا غروب شب دهم در عرفات وقوف کرد بايد به سوى مشعرالحرام حرکت کند.

مسأله 813) احتياط واجب آن است که حاجى شب دهم را تا طلوع فجر در مشعرالحرام بيتوته کند، يعنى شب را تا صبح در آن‌جا سپرى کند و در اين ماندن قصد اطاعت و عبادت نمايد. و البته اين امر غير از "وقوف در مشعر" است که از ارکان حجّ مى‌باشد.

مسأله 814) همين که فجر صادق طلوع کرد، حاجى بايد نيّت کند که تا طلوع آفتاب در مشعر بماند. اين وقوف از ارکان حجّ و عبادت است و بايد با نيّت خالص و بدون ريا و خودنمايى انجام شود و اگر وقوف در مشعرالحرام

کسى با علم و عمد، ريا کند، وقوفش باطل است.

مسأله 815) گرچه واجب است حاجى از طلوع فجر روز دهم تا کمى پيش از طلوع آفتاب در مشعر بماند، ولى وقوف در تمام اين وقت، رکن نيست؛ بلکه آنچه رکن است وقوف در مقدار کمى از بين‌الطّلوعين است، هرچند به اندازه يک دقيقه باشد. بنابراين کسى که وقوف بين طلوع فجر تا طلوع آفتاب را عمداً يکسره ترک کند به تفصيلى که در مسايل آينده خواهد آمد حجّش باطل است.

مسأله 816) جايز است حاجى کمى قبل از طلوع آفتاب از مشعر حرکت کند به طورى که پيش از طلوع آفتاب از "وادى مُحسَّر"(18) نگذرد، بلکه اين کار مستحبّ است. و احتياط آن است که زمانى از مشعر حرکت کند که پيش از طلوع آفتاب حتّى وارد وادى مُحسَّر نشود.

مسأله 817) اگر حاجى پيش از طلوع آفتاب از وادى مُحسَّر بگذرد، گرچه گناه کرده، ولى کفّاره ندارد.

مسأله 818) افراد معذور مانند زنان، کودکان، بيماران، پيرمردان، افراد ناتوان و آنان که ترس از جان يا مال خود دارند و کسانى که مسئول پرستارى يا راهنمايى اين گونه افراد هستند، مى‌توانند در شب دهم همين که قدرى در مشعر توقّف کردند، به منى‌ بروند و لازم نيست در فاصله ميان طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعر توقف کنند، ولى احتياط مستحبّ آن است که اگر ماندن برايشان مشکل نباشد، وقوف مشعر را به طور کامل انجام دهند.

مسأله 819) حرکت از مشعر در شب براى کسانى که حجّشان نيابتى است، در صورتى که تا پيش از طلوع فجر برنگردند، خالى از اشکال نيست.

مسأله 820) مشهور در ميان فقها آن است که اگر کسى شب دهم يا قسمتى از آن را در مشعر باشد ولى پيش از طلوع فجر عمداً و بدون عذر از مشعر بيرون برود و تا طلوع آفتاب باز نگردد در صورتى که وقوف در عرفات را انجام داده باشد، حجّ او صحيح است و بايد يک گوسفند کفّاره بدهد؛ ولى احتياط واجب اين است که چنين کسى اعمال واجب حجّ تمتّع وعمره مفرده را به قصد مافى‌الذّمّه يعنى اعمّ از حجّ و عمره مفرده انجام دهد و اگر طواف و نماز و سعى و طواف نساء و نماز آن را يک بار به قصد مافى‌الذّمّه انجام دهد، کافى است. و در سال بعد نيز چنانچه شرايط استطاعت را داشته باشد يا حجّ از قبل بر او مستقرّ شده باشد حجّ را اعاده کند.

مسأله 821) کسى که بين‌الطّلوعين در مشعر وقوف نکند يا اگر از معذورين است، وقوف در شب را انجام ندهد، اگر از هنگام طلوع آفتاب در روز دهم تا ظهر، مقدارى را هرچند کم در مشعر توقّف کند، در صورتى که وقوف اختيارى يا اضطرارى عرفات را درک کرده باشد، حجّش صحيح است.

مسأله 822) از مسائلى که گذشت روشن شد که وقوف در مشعر داراى سه وقت است که يک وقوف، اختيارى و دو وقوف، اضطرارى است:

1 - بين طلوع فجر تا طلوع آفتاب (وقوف اختيارى). 2 - شب عيد براى کسانى که عذر دارند (وقوف اضطرارى). 3 - از طلوع آفتاب تا ظهر روز دهم (وقوف اضطرارى).

مسأله 823) با توجّه به اين که هر يک از وقوف در عرفات و مشعر داراى نوع اختيارى و اضطرارى است و بسته به اين که کسى هر دو وقوف را انجام دهد يا يکى از آنها را و اين که هر دو وقوف يا يکى از آنها اختيارى يا اضطرارى باشد و نيز با ملاحظه اين که ترک وقوف ممکن است عمدى يا از روى ناآگاهى به مسأله يا فراموشى باشد، مسأله داراى صورت‌هاى زيادى است، ولى مهم‌ترين موارد آن که ممکن است مورد نياز شود به شرح زير است:

اوّل - اگر مکلّف وقوف اختيارى عرفات يعنى از ظهر روز عرفه تا غروب همان روز و وقوف اختيارى مشعر يعنى از طلوع فجر صبح دهم تا طلوع آفتاب را درک کند، حجّ او بدون اشکال صحيح است.

دوّم - اگر مکلّف هيچ يک از وقوف اختيارى و اضطرارى عرفات و مشعر را درک نکند، حجّ او باطل است و بايد با همان احرامى که بسته، عمره مفرده انجام دهد و از احرام بيرون بيايد و احتياط مستحبّ آن است که نيّت عدول به عمره مفرده هم بکند و اگر گوسفند همراه داشته باشد بنابر احتياط واجب آن را ذبح کند. و در صورتى که ترک وقوف به علّت عذر باشد، بايد در سال بعد اگر شرايط استطاعت را دارد، حجّ بجا بياورد؛ ولى اگر ترک وقوف از روى تقصير بوده، بايد در سال ديگر حجّ بجا بياورد، خواه شرايط استطاعت را داشته باشد يا نداشته باشد.

سوّم - اگر کسى وقوف اختيارى عرفات و وقوف اضطرارى مشعر در روز را انجام دهد، چنانچه وقوف اختيارى مشعر را عمداً ترک کرده باشد حجّ او باطل است وگرنه حجّش صحيح است.

چهارم - اگر کسى وقوف اضطرارى عرفات و وقوف اختيارى مشعر را درک کرده باشد، در صورتى که وقوف اختيارى عرفات را عمداً ترک کرده باشد حجّ او باطل است وگرنه حجّش صحيح است.

پنجم - اگر کسى وقوف اختيارى عرفات و وقوف اضطرارى مشعر در شب يعنى پيش از طلوع فجر را انجام داده باشد، در صورتى که به علّت عذر وقوف اختيارى مشعر را ترک کرده، حجّش صحيح است وگرنه بنابر احتياط واجب حجّش باطل است و بايد حجّ را به قصد مافى‌الذّمّه يعنى اعمّ از حجّ و عمره مفرده تمام کند و احتياطاً در سال بعد نيز حجّ بجا بياورد.

ششم - اگر کسى وقوف اضطرارى مشعر در شب و وقوف اضطرارى عرفات را انجام داده باشد چنانچه وقوف اختيارى مشعر را از روى عذر ترک کرده باشد و وقوف اختيارى عرفات را هم عمداً ترک نکرده باشد حجّش صحيح است، ولى کسى که معذور نيست اگر وقوف اختيارى عرفات را عمداً انجام نداده باشد، بنابر اقوى حجّش باطل است و اگر وقوف اختيارى مشعر را عمداً ترک کرده است بنابر احتياط حجّش باطل است و اگر عمداً وقوف اختيارى عرفات ومشعر را ترک نکرده است، اگر به علّت جهل از روى تقصير باشد حکم عمد را دارد و اگر به علّت جهل از روى قصور باشد حجّش صحيح است ولى بايد يک گوسفند کفّاره بدهد.

هفتم - اگر کسى وقوف اضطرارى عرفات و وقوف اضطرارى مشعر در روز دهم را انجام داده باشد، در صورتى که ترک يکى از دو وقوف اختيارى، از روى عمد باشد، حجّش باطل است، ولى اگر ترک يکى از اين دو وقوف از روى عمد نباشد بنابر اقوى حجّش صحيح است، هرچند در اين صورت احتياط مستحبّ آن است که در سال بعد اگر شرايط وجوب حجّ را داشته باشد حجّ را اعاده کند.

هشتم - اگر کسى تنها وقوف اختيارى عرفات را انجام دهد، حتّى اگر وقوف اختيارى مشعر را از روى عمد ترک نکرده باشد، حجّش باطل است و بايد با همان احرام، عمره مفرده انجام دهد و از احرام خارج شود و در سال بعد در صورت وجود شرايط وجوب، حجّ را اعاده کند، ولى اگر به علّت ندانستن مسأله بدون آن که در مشعر وقوف کند از آن جا گذشته باشد بنابر احتياط واجب بايد آن حجّ را تمام کند و در سال آينده نيز اعاده نمايد.

نهم - اگر کسى تنها وقوف اضطرارى عرفات را انجام دهد، حکم صورت قبل را دارد.

دهم - اگر کسى تنها وقوف اختيارى مشعر را انجام دهد در صورتى که وقوف در عرفات را عمداً ترک نکرده باشد، حجّش صحيح است و اگر وقوف در عرفات را عمداً ترک کرده باشد حجّش باطل است.

يازدهم - اگر کسى تنها وقوف اضطرارى مشعر در روز را انجام دهد، بنابر احتياط واجب حجّ را به قصد مافى‌الذّمّه يعنى اعمّ از حجّ تمتّع و عمره مفرده تمام کند و در سال آينده نيز با وجود شرايط وجوب حجّ آن را اعاده نمايد.

دوازدهم - اگر کسى تنها وقوف اضطرارى مشعر در شب را انجام دهد، در صورتى که وقوف در عرفات را عمداً ترک نکرده و از معذورينى باشد که مى‌توانند شبانه در مشعر وقوف کنند حجّش ظاهراً صحيح است، ولى اگر وقوف در عرفات را عمداً ترک کرده باشد يا از مستحبّات وقوف در مشعرالحرام

معذورين نباشد به احتياطى که در صورت قبل گفته شد، عمل کند.

مستحبّات وقوف در مشعرالحرام‌

مسأله 824) برخى از مستحبّات وقوف در مشعر به شرح زير است:

1 - مستحبّ است حاجى با تن و دلى آرام از عرفات به سوى مشعرالحرام حرکت کند و استغفار نمايد، و همين که از طرف دست راست به تلّ‌سرخ رسيد بگويد:

"اَللَّهُمَّ ارْحَمْ تَوَقُّفِي وَزِدْهُ فِي عَمَلِي وَسَلِّمْ لِي دِينِي وَتَقَبَّلْ مَناسِکِي"

2 - مستحبّ است حاجى هنگام رفتن به سوى مشعر حالت اعتدال و ميانه‌روى داشته باشد و کسى را آزار ندهد.

3 - مستحبّ است حاجى نماز مغرب و عشا را تا رسيدن به مشعرالحرام به تأخير بيندازد اگر چه ثلث شب نيز بگذرد، و هر دو نماز را به يک اذان و دو اقامه با هم بخواند، و نمازهاى نافله مغرب را پس از نماز عشا بجا آورد و اگر نتواند تا پيش از نيمه شب به مشعر برسد بايد نماز مغرب و عشا را به تأخير نيندازد و در ميان راه بخواند.

4 - مستحبّ است حاجى در وسط سرزمين مشعر از طرف راست راه نزول نمايد.

5 - اگر حاجى صروره است يعنى اوّلين بارى است که حجّ بجا مى‌آورد مستحبّ است در مشعرالحرام پا برهنه قدم بگذارد.

6 - مستحبّ است حاجى در آن شب به هر مقدار که مى‌تواند به عبادت و اطاعت خداوند متعال مشغول شود و اين دعا را بخواند:

"اَللَّهُمَّ هذِهِ جُمَعُ، اَللَّهُمَّ اِنِّي اَسْأَلُکَ أَنْ تَجْمَعَ لِي فِيها جَوامِعَ الْخَيْرِ، اَللَّهُمَّ لا تُؤْيِسْنِي مِنَ الْخَيْرِ الَّذِي سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِي فِي قَلْبِي وَأَطْلُبُ اِلَيْکَ أَنْ تُعَرِّفَنِي ما عَرَّفْتَ اَوْلِياءَکَ فِي مَنْزِلِي هذا وأَنْ تَقِيَنِي جَوامِعَ الشَّرِّ."

7 - مستحبّ است حاجى پس از نماز صبح با حالت طهارت، حمد و ثناى الهى را بجا آورد و هر اندازه مى‌تواند نعمت‌ها و تفضّلات خداوند متعال را يادآورى کند و بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستد، آنگاه دعا نمايد و اين دعا را نيز بخواند:

"اَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ فُکَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْأِنْسِ، اَللَّهُمَّ أَنْتَ خَيْرُ مَطْلُوبٍ اِلَيْهِ وَخَيْرُ مَدْعُوٍّ وَخيْرُ مَسْؤُولٍ وَلِکُلِّ وافِدٍ جائِزَةٌ فَاجْعَلْ جائِزَتِي فِي مَوْطِنِي هذا أَنْ تُقِيلَنِي عَثْرَتِي وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتِي وَأَنْ تُجاوِزَ عَنْ خَطِيئَتِي ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوى‌ مِنَ الدُّنْيا زادِي."

8 - مستحبّ است حاجى سنگريزه‌هايى را که در منى‌ به جمرات سه‌گانه پرتاب مى‌کند از مزدلفه جمع آورى نمايد و مجموع آنها چنانچه بخواهد در روز سيزدهم هم به جمرات سنگ بزند هفتاد عدد است، ولى چون به علّت ازدحام جمعيّت ممکن است بعضى از سنگ‌ها به جمرات برخورد نکند، بهتر است حاجى مقدار بيشترى سنگ جمع‌آورى کند.

9 - مستحبّ است هنگامى که حاجى از مزدلفه به سوى منى‌ مى‌رود هرگاه به وادى مُحسّر رسيد به اندازه صد قدم مانند شتر تند برود و اگر سواره است، سوارى خود را حرکت دهد و بگويد:

"اَللَّهُمَّ سَلِّمْ لِي عَهْدِي وَاقْبَلْ تَوْبَتِي وَأَجِبْ دَعْوَتِي وَاخْلُفْنِي فِيمَنْ تَرَکْتُ بَعْدِي."