فصل دوّم: وقوف در عرفات
دوّمين عمل واجب حجّ تمتّع، وقوف در عرفات است. عرفات نام سرزمين معروفى است در شرق شهر مکّه که حدّ و مرز آن معلوم و مشخّص است.
مسأله 794) وقوف در عرفات، عبادت است و بايد با قصد قربت و خالصانه براى خداوند انجام شود.
مسأله 795) مقصود از وقوف در عرفات آن است که حاجى در آن سرزمين باشد، خواه سواره باشد يا پياده، نشسته باشد يا خوابيده يا در حال راه رفتن.
مسأله 796) حدودى که براى سرزمين عرفات و همچنين مشعرالحرام و منى تعيين شده، چنانچه مورد اطمينان يا تصديق اهل محل باشد، معتبر است.
مسأله 797) بنابر احتياط واجب، وقت وقوف در عرفات از بعد از ظهر شرعى روز نهم ذى‌حجّة تا غروب شرعى همان روز يعنى وقت وقوف در عرفات
نماز مغرب است. اين وقت را وقت وقوف اختيارى عرفات مى‌گويند و جايز نيست حاجى آمدن به عرفات را به تأخير بيندازد و عصر بيايد.
مسأله 798) اگر حاجى به نماز ظهر و عصر اشتغال داشته باشد مى‌تواند وقوف در عرفات را از اوّل ظهر به اندازه بجا آوردن نماز به تأخير بيندازد، ولى اگر مشغول به نماز نباشد احتياط آن است که حتّى به اندازه نماز ظهر و عصر هم وقوف در عرفات را به تأخير نيندازد.
مسأله 799) احتياط آن است که حاجى در مجموع بعد از ظهر روز نهم تا غروب در عرفات باشد، ولى بودن در تمام اين زمان رکن نيست که با ترک آن، حجّ باطل شود؛ بنابراين اگر کسى پس از ظهر مقدار کمى در عرفات توقّف کند و برود يا هنگام عصر بيايد و توقّف کند حجّ او صحيح است، اگرچه توقّف نکردن از روى علم و عمد باشد.
مسأله 800) آنچه در وقوف، رکن است اين است که وقوف صدق کند، يعنى به اندازه‌اى بماند که گفته شود قدرى در عرفات مانده هرچند خيلى کم باشد مثلاً يک يا دو دقيقه؛ بنابراين اگر کسى اصلاً به عرفات نرود، رکن را ترک کرده است.
مسأله 801) اگر کسى در تمام وقت وقوف بى هوش يا در خواب باشد، در صورتى که از قبل، نيّت وقوف نکرده باشد، وقوفش باطل است.
مسأله 802) اگر کسى از روى علم و عمد، وقوف رکنى عرفات را ترک کند، يعنى از بعد از ظهر تا مغرب اصلاً در عرفات نباشد، حجّش باطل است و وقوف اضطرارى عرفات که وقت آن از شب دهم تا طلوع فجر است، کفايت نمى‌کند.
مسأله 803) اگر کسى عمداً پيش از غروب شرعى از حدود سرزمين عرفات بيرون رود و بازنگردد، حجّش صحيح است ولى بايد در روز عيد در منى يک شتر به عنوان کفّاره قربانى کند. و اگر نتواند قربانى کند بايد هيجده روز روزه بگيرد و احتياط مستحبّ آن است که اين هيجده روز را پشت سر هم روزه بگيرد.
مسأله 804) اگر کسى عمداً پيش از غروب شرعى از حدود سرزمين عرفات بيرون برود و سپس پشيمان شود و برگردد و تا غروب توقّف کند، يا اين که بدون پشيمان شدن براى انجام کارى به عرفات برگردد ولى پس از بازگشت به عرفات با قصد قربت وقوف نمايد، اقوى آن است که کفّاره بر عهده‌اش نيست، ولى احتياط مستحبّ اين است که يک شتر کفّاره بدهد.
مسأله 805) اگر کسى از روى فراموشى پيش از غروب از عرفات بيرون برود بايد هرگاه يادش آمد به عرفات برگردد و اگر برنگشت گناهکار است و بنابر احتياط واجب بايد يک شتر قربانى کند ولى اگر يادش نيامد، چيزى بر عهده او نيست و در اين حکم، جاهل به مسأله مانند ناسى و فراموش کار است.
مستحبّات وقوف در عرفات
مسأله 806) اگر کسى به علّت عذرى مانند فراموشى و تنگى وقت از ظهر نهم تا غروب شرعى هيچ جزئى از زمان را در عرفات نباشد، کافى است که مقدارى هرچند اندک از شب عيد - از غروب شرعى تا طلوع فجر - را که وقت اضطرارى وقوف در عرفات است، در عرفات باشد.
مسأله 807) اگر کسى به علّت عذر، وقوف روز نهم را درک نکرد و شب دهم را هم عمداً و بدون عذر در عرفات وقوف نکند، ظاهراً حجّ او باطل مى‌شود، اگرچه وقوف به مشعر را درک کند.
مسأله 808) اگر کسى به علّت فراموشى يا غفلت يا عذر ديگرى، هم وقوف به عرفات در روز نهم (وقوف اختيارى) و هم وقوف در شب دهم (وقوف اضطرارى) را ترک کند، براى صحيح بودن حجّ او کافى است که وقوف اختيارى مشعر را که توضيح آن خواهد آمد، درک کند.
مسأله 809) اگر کسى تنها وقوف اختيارى عرفات را درک کند و پس از آن به علّت عذرى مانند اِغما و بى‌هوشى نتواند ساير اعمال حجّ را انجام دهد، حجّش باطل و تبديل به عمره مفرده مى‌شود. و اگر وظيفه‌اش حجّ تمتّع واجب بوده و سال اوّل استطاعت اوست بايد در آينده در صورتى که شرايط وجوب حجّ را داشته باشد آن را اعاده کند و اگر استطاعت از قبل بر او مستقرّ شده باشد بايد خودش و اگر نمى‌تواند نايبش حجّ را اعاده کند.
مسأله 810) در مواردى که حجّ به علّت ترک وقوف باطل مى‌شود بايد با همان احرام حجّ، عمره مفرده بجا بياورد و از احرام بيرون بيايد.
مستحبّات وقوف در عرفات
مسأله 811) در وقوف به عرفات امور زير مستحبّ است:
1 - با طهارت بودن در حال وقوف.
2 - غسل نمودن، و بهتر است که غسل را نزديک ظهر انجام دهد.
3 - آنچه موجب پريشانى حواس است از خود دور سازد تا آن که قلبش متوجّه خداوند متعال گردد.
4 - نسبت به قافله‌اى که از مکّه مى‌آيد وقوف شخص در طرف دست چپ کوه باشد.
5 - وقوف او پايين کوه و در زمين هموار باشد، و در وقت وقوف، بالا رفتن از کوه مکروه است.
6 - در اوّل وقت، نماز ظهر و عصر را به يک اذان و دو اقامه بجا آورد.
7 - قلب خود را به حضرت حق جلَّ و علا متوجّه سازد و حمد الهى و تهليل و تمجيد نمايد و ثناى حضرت حق را بجا آورد، پس از آن صد مرتبه "اللَّهُ أکْبَرُ" و صد مرتبه سوره "توحيد" را بخواند و هر اندازه بتواند دعا کند و از شيطان رجيم به خداوند متعال پناه ببرد و اين دعا را نيز بخواند:
"اَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشاعِرِ کُلِّها فُکَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْأِنْسِ، اَللَّهُمَّ لا تَمْکُرْ بِي وَلا تَخْدَعْنِي وَلا تَسْتَدْرِجْنِي يا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ وَيا أَبْصَرَ النَّاظِرينَ وَيا اَسْرَعَ الْحاسِبِينَ وَيا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأنْ تَفْعَلَ بِي کَذا وَکَذا."
و به جاى کذا و کذا حاجت خود را بر زبان جارى کند، سپس دست به سوى آسمان بلند کند و بگويد:
"اَللَّهُمَّ حاجَتِي اِلَيْکَ الَّتِي اِنْ أَعْطَيْتَنِيها لَمْ يَضُرَّنِي ما مَنَعْتَنِي وَاِنْ مَنَعْتَنِيها لَمْ يَنْفَعْنِي ما أَعْطَيْتَنِي، أَسْأَلُکَ خَلاصَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ اَللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُکَ وَمِلْکُ ناصِيَتِي بِيَدِکَ وَأَجَلِي بِعِلْمِکَ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُوَفِّقَنِي لِما يُرْضِيکَ عَنِّي وَأَنْ تُسَلِّمَ مِنِّي مَناسِکِىَ الَّتِي أَرَيْتَها خَلِيلَکَ إِبْراهِيمَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَدَلَلْتَ عَلَيْها نَبِيَّکَ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، اَللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِمَّنْ رَضِيتَ عَمَلَهُ وَأَطَلْتَ عُمْرَهُ وَأَحْيَيْتَهُ بَعْدَ الْمَوْتِ."
8 - اين دعا را بخواند:
"لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي ويُمِيتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلى کُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ، اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَالَّذِي تَقُولُ وَخَيْراً مِمَّا نَقُولُ وَفَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ، اَللَّهُمَّ لَکَ صَلاتِي وَنُسُکِي وَمَحْيايَ وَمَماتِي وَلَکَ تُراثِي (بَراءَتِي خ ل) وَبِکَ حَوْلِي وَمِنْکَ قُوَّتِي، اَللَّهُمَّ اِنِّي أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَمِنْ وَساوِسِ الصُّدُورِ وَمِنْ شَتاتِ الْأَمْرِ ومِنْ عَذابِ الْقَبْرِ، اَللَّهُمَّ إنِّي أَسْأَلُکَ خَيْرَ الرِّياحِ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما يَجِي‌ءُ بِهِ الْرِّياحُ وأَسْأَلُکَ خَيْرَ اللَّيْلِ وَخَيْرَ النَّهارِ، اَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوراً وَفِي سَمْعِي وَبَصَرِي نُوراً وَفِي لَحْمِي وَدَمِي وَعِظامِي وَعُرُوقِي وَمَقْعَدِي وَمَقامِي وَمَدْخَلِي وَمَخْرَجِي نُوراً وَأَعْظِمْ لِي نُوراً يارَبِّ يَوْمَ أَلْقاکَ إنَّکَ عَلى کُلِّ شَي‌ءٍ قَديرٌ."
و در اين روز تا آن جا که مى‌تواند از خيرات و صدقات کوتاهى نکند.
9 - آن که در عرفات رو به کعبه کند و اين ذکرها را بگويد:
"سُبْحانَ اللَّهِ" صد مرتبه "اَللَّهُ أَکْبَرُ" صد مرتبه "ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ" صد مرتبه "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي ويُمِيتُ وَيُمِيتُ وَيُحْيِي وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلى کُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ" صد مرتبه.
آنگاه از اوّل سوره بقره، ده آيه بخواند، سپس سوره توحيد را سه مرتبه و آيةالکرسى را تا آخر بخواند و پس از آن اين آيات را بخواند:
"إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّماواتِ وَالْأَرْضَ فِى سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِى اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ اَلا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ* اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ* وَلا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ."
پس سوره "قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ" و سوره "قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ"را بخواند.
آنگاه نعمت‌هايى را که خداوند به وى ارزانى داشته، يک يک ذکر کند و حمد و سپاس الهى نمايد، و همچنين نسبت به همسر و فرزندان و مال و ساير چيزهايى که حضرت حق به او تفضّل نموده حمد نمايد و بگويد:
"اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلى نَعْمائِکَ الَّتي لا تُحْصى بِعَدَدٍ وَلا تُکافَأُ بِعَمَلٍ."
و آياتى از قرآن مجيد را که مشتمل بر حمد و تسبيح و تکبير و تهليل است، تلاوت کند و بر محمّد و آل محمّدعليهم السلام زياد صلوات بفرستد و به هر اسمى از اسماء اللَّه که در قرآن موجود است خدا را بخواند و ذات مقدّس پروردگار را به هر يک از نامهاى نيکويش که در ذهن دارد ياد کند و نيز به اسماء الهى که در آخر سوره حشر ذکر شده خدا را بخواند و آنها عبارتند از:
"اَللَّهُ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الْخالِقُ الْبارِى‌ءُ الْمُصَوِّرُ."
آنگاه اين دعا را بخواند:
"اَسْأَلُکَ يا اَللَّهُ يا رَحْمنُ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ وَاَسْأَلُکَ بِقُوَّتِکَ وَقُدْرَتِکَ وَعِزَّتِکَ وَبِجَمِيعِ ما اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَبِجَمْعِکَ وَبِأَرْکانِکَ کُلِّها وَبِحَقِّ رَسُولِکَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَبِاسْمِکَ الْاَکْبَرِ الْاَکْبَرِ وَبِاسْمِکَ الْعَظِيمِ الَّذِي مَنْ دَعاکَ بِهِ کانَ حَقّاً عَلَيْکَ اَنْ لا تُخَيِّبَهُ وَبِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الَّذِي مَنْ دَعاکَ بهِ کانَ حَقّاً عَلَيْکَ اَنْ لا تَرُدَّهُ وَاَنْ تُعْطِيَهُ ما سَأَلَ اَنْ تَغْفِرَ لِي جَمِيعَ ذُنُوبِي فِي جَمِيعِ عِلْمِکَ فِيَّ."
پس از آن هر حاجت که دارد از خداوند بخواهد و از حق سبحانه و تعالى درخواست کند که در سال آينده، بلکه در هر سال توفيق حجّ کردن را پيدا کند و هفتاد مرتبه: "أَسْأَلُکَ الْجَنَّةَ" و هفتاد مرتبه "اَستَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَاَتُوبُ اِلَيْهِ." بگويد، آنگاه اين دعا را بخواند:
"اَللَّهُمَّ فُکَّنِي مِنَ النَّارِ وَاَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَيِّبِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْأِنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ."
10 - نزديک غروب آفتاب بگويد:
"اَللَّهُمَّ اِنِّي اَعُوذُ بِکَ مِنَ الفَقْرِ وَمِنْ تَشَتُّتِ الْأُمُورِ وَمِنْ شَرِّ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ اَمْسى ظُلْمِي مُسْتَجِيراً بِعَفْوِکَ وَاَمْسى خَوْفِي مُسْتَجِيراً بِأَمانِکَ وَاَمْسى ذُنُوبِي مُسْتَجِيرَةً بِمَغْفِرتِکَ وَاَمْسى ذُلِّي مُسْتَجِيراً بِعِزِّکَ وَاَمْسى وَجْهِيَ الْفانِي الْبالِي مُسْتَجِيراً بِوَجْهِکَ الْباقِي يا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَيا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطى جَلِّلْنِي بِرَحْمَتِکَ وأَلْبِسْنِي عافِيَتَکَ وَاصْرِفْ عَنِّي شَرَّ جَمِيعِ خَلْقِکَ."
و دعاهايى که در اين روز شريف وارد شده بسيار است و هر قدر که ممکن باشد خواندن دعا مناسب است، و بسيار خوب است که در اين روز دعاى حضرت سيد الشّهداءعليه السلام و دعاى حضرت زين‌العابدين‌عليه السلام خوانده شود. و پس از غروب آفتاب بگويد:
"اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هذَا الْمَوْقِفِ وَارْزُقْنِيهِ مِنْ قابِلٍ اَبَداً ما اَبْقَيْتَنِي وَاقْلِبْنِيَ الْيَوْمَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لِي مَرْحُوماً مَغْفُوراً لِي بِأَفْضَلِ ما يَنْقَلِبُ بِهِ الْيَوْمَ اَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ وَحُجَّاجِ بَيْتِکَ الْحَرامِ وَاجْعَلْنِىَ الْيَوْمَ مِنْ اَکْرَمِ وَفْدِکَ عَلَيْکَ وَاَعْطِنِي اَفْضَلَ ما اَعْطَيْتَ اَحَداً مِنْهُمْ مِنَ الْخَيْرِ والْبَرَکَةِ والرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْمَغْفِرَةِ وَبارِکْ لِي فِيما اَرْجِعُ اِلَيْهِ مِنْ اَهْلٍ أوْ مالٍ أوْ قَلِيلٍ أوْ کَثِيرٍ وَبارِکْ لَهُمْ فِيَّ."
و اين جمله را بسيار بگويد:
"اَللَّهُمَّ اَعْتِقْنِي مِنَ النَّارِ."