آداب حج

آداب حج

اعمال و دعاهاى مستحب

آداب سفر

1 ـ کسى که قصد حج دارد، مستحبّ است از خداوند طلب خير کند، بر خدا توکّل نمايد، صدقه بدهد و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إني اشتريت بهذه الصّدقة سلامتي و سلامة سفري، اللهمّ احفظني واحفظ ما معي و سلّمني و سلّم ما معي و بلّغني و بلّغ ما معي ببلاغک الحسن الجميل) .

و همچنين مستحب است وصيت نمايد مخصوصا اگر حقوق واجبى بر ذمّه او باشد.

2 ـ مستحب است هنگام سفر با اهل و عيال خودش وداع کند و آنها را به خدا بسپارد و دو رکعت يا چهار رکعت نماز بجا آورد و سپس اين دعا را بخواند:

اللهمّ إنّي أستودعک نفسي و أهلي و مالي و ذرّيّتي و دنياي و آخرتي و أمانتي و خاتمة عملي) .

3 ـ مستحبّ است هنگام سفر به دوستان و آشنايان خبر دهد. پيامبر (ص) فرمودند: حق است بر مسلمان هنگام سفر برادرانش را آگاه سازد، و بر آنها حق است که هنگام بازگشت به ديدارش روند.

4 ـ مستحبّ است هنگام سفر سوره‌ها و آيات و دعاهائى که در اين زمينه وارد شده بخواند، مانند: (بسم الله الرحمن الرحيم) و آيةالکرسى و سوره‌هاى حمد و قدر و فلق و ناس (معوذتين) و همچنين تسبيحات حضرت زهراء سلام الله عليها.

5 ـ مستحب است با گروهى مسافرت کند، نه به تنهائى، و در سفر، کريم و خوش اخلاق باشد.

آداب احرام

6 ـ مستحبّ است براى احرام، خود را پاکيزه کند، ناخن و شارب را بگيرد، موهاى بدن را زائل کند و غسل احرام نمايد و اگر بدون غسل، احرام بست مستحب است غسل کند و دوباره احرام ببندد.

7 ـ مستحب بعد از غسل احرام اين دعا را بخواند:

(بسم الله و بالله، اللهمّ اجعله لي نوراً و طهوراً و حرزاً و أمناً من کلّ خوف و شفاءً من کلّ داء و سُقم، اللهمّ طهّرني و طهّر قلبي واشرح صدري، و أجر على لساني محبّتک و مدحتک والثّناء عليک، فإنّه لا قوّة لي إلاّ بک، و قد علمت أنّ قوام ديني التّسليم لک والإتباع لسنّة نبيّک صلواتک عليه و آله).

8 ـ مستحب است که بعد از نماز احرام ببندد و بهتر است پس از نماز ظهر باشد، و بعد از نماز حمد و ثناى الهى و صلوات بر محمّد و آل محمد (ص) بفرستد، و اين دعا را بخواند:

(اللهمّ إنّي اسألک أن تجعلني ممَّن استجاب لک، و آمن بوعدک، واتّبع أمرَکَ فإنّي عبدک وفي قبضتک لا اوقى إلا ما وقيت ولا آخذ الا ما أعطيت، و قد ذکرت الحجّ فأسألک أن تعزم لي عليه على کتابک و سنّة نبيّکَ صلواتک عليه و آله، و تقوّيني على ما ضعفت و تسلم منّي مناسکى في يسر منک و عافية، واجعلني من وفدک الّذي رضيت وارتضيت و سمّيت و کنيت، اللهمّ إنّي خرجت من شقّة بعيدة و أنفقت مالي ابتغاء مرضاتک، اللهمّ فتمّم لي حجّتي و عمرتي، اللهمّ إنّي اريد التّمتّع بالعمرة إلى الحجّ على کتابک و سنّة نبيّک صلواتک عليه و آله فإن عرض لي عارضٌ يحبسني فحلني حيث حبستني بقدرک الّذي قدّرت عليّ، اللهمّ إن لم تکن حجّة فعمرة، أحرم لک شعري و بشري و لحمي و دمي و عظامي و مخّي و عصبي من النّساء والثّياب والطّيب، أبتغي بذلک وجهک والدّار الآخرة) .

سپس نيّت احرام کند، و مستحب است نيّت را به زبان بياورد. سپس بگويد:

(لَبَّيْک اللهمّ لَبَّيْک، لَبَّيْک لا شريک لک لَبَّيْک، إنّ الحمد وانّعمة لک والملک، لا شريک لک، لَبَّيْک ذا المعارج لَبَّيْک، لَبَّيْک داعياً إلى دار السلام لَبَّيْک، لَبَّيْک غفّار الذّنوب لَبَّيْک، لَبَّيْک أهل التّلبية لَبَّيْک، لَبَّيْک ذا الجلال والإکرام لَبَّيْک، لَبَّيْک تبدى‌ء والمعاد إليک لَبَّيْک، لَبَّيْک تستغني و يفتقر إليک لَبَّيْک، لَبَّيْک مرغوباً و مرهوباً إليک لَبَّيْک، لَبَّيْک إله الحقّ لَبَّيْک، لَبَّيْک ذالنّعماء والفضل الحسن الجميل لَبَّيْک، لَبَّيْک کشّاف الکرب العظام لَبَّيْک، لَبَّيْک عبدک وابنُ عبديک لَبَّيْک، لَبَّيْک يا کريم لَبَّيْک) .

و بگويد:

(لَبَّيْک أتقرّب إليک بمحمّد و آل محمّد لَبَّيْک، لَبَّيْک بحجّة أو عمرة لَبَّيْک، لَبَّيْک و هذه عمرة متعة إلى الحجّ لَبَّيْک، لَبَّيْک أهل التلبية لَبَّيْک، تلبية تمامها و بلاغها عليک) .

9 ـ مستحب است که در جامه پنبه و سفيد احرام ببندد.

آداب ورود به حرم

10 ـ مستحب است براى وارد شدن در محدوده حرم غسل کند، و در وقت دخول حرم اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّک قلت في کتابک و قولک الحقّ: و أذَّن فى‌النّاس بالحجّ يأتوک رجالاً و على کلّ ضامر يأتين من کل فجٍّ عميق. اللهم إنّي أرجو أنْ أکون مِمَّن أجاب دعوتک، قد جئت من شقّة بعيدة و فجّ عميق، سامعاً لندائک، و مستجيباً لک، مطيعاً لأمرک، و کلّ ذلک بفضلک عليّ و إحسانک إليّ فلک الحمد على ما وفّقتني له، أبتغي بذلک الزّلفة عندک، والقربة إليک، والمنزلة لديک، والمغفرة لذنوبي، والتّوبة عليّ منها بمنّک، اللهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد، و حرّم بدنى على‌النّار، و آمنّي من عذابک و عقابک، برحمتک يا أرحم الرّاحمين).

آدب ورود به شهر مکّه و مسجد الحرام

11 ـ مستحب است براى ورود به مکّه معظّمه و مسجدالحرام غسل کند و چون داخل شهر مکه شود با آرامش تن و دل باشد و با کمال خضوع و خشوع وارد مسجدالحرام گردد.

12 ـ مستحب است از در (بنى شيبه) که گفته مى‌شود فعلاً (باب السلام) است داخل شود، و بر در مسجدالحرام ايستاده و بگويد:

(السلام عليک ايّها النّبىّ و رحمة الله و برکاته، بسم الله و بالله و ما شاء الله، السلام على أنبياء الله، السلام على رسول الله، السلام على إبراهيم خليل الله، والحمد لله ربّ العالمين) .

و در روايت ديگر وارد شده است که بگويد:

(بسم‌ الله و بالله و من‌ الله و إلى‌ الله، و ماشاء الله، و على ملّة رسول‌ الله صلّى‌ الله عليه و آله، و خير الأسماء لله والحمد لله، و السلام على رسول الله، السلام على محمّد بن عبد الله، السلام عليک ايّهاالنّبىّ و رحمة الله و برکاته، السلام على أنبياء الله و رسله، السلام على ابراهيم خليل الرحمن، السلام على المرسلين والحمد لله ربّ العالمين، السلام علينا و على عباد الله الصّالحين، اللهمّ صلّ على محمد و آل محمّد، و بارک على محمّد و آل محمّد، وارحم محمداً و آل محمّد، کما صلّيت و بارکت و ترحّمت على إبراهيم و آل إبراهيم إنّکَ حميد مجيد، اللهمّ صلّ على عبدک و رسولک، اللهمّ صلّ على إبراهيم خليلک، و على أنبيائک و رسلک، و سلّم عليهم، و سلام على‌المرسلين، والحمد لله ربّ العالمين، اللهم افتح لي أبواب رحمتک واستعملني في طاعتک و مرضاتک واحفظني بحفظ الايمان أبداً ما أبقيتني، جلّ ثناء وجهک، الحمد لله الّذي جعلني من وفده و زوّاره، و جعلني ممّن يناجيه، اللهمّ إنّي عبدک و زائرک في بيتک، و على کلّ مأتي حقّ لمن أتاه و زاره، و أنت خير مأتي و أکرم مزور، فأسألک يا الله يا رحمن بأنّک أنتَ الله لا إله إلا أنت وحدک لا شريک لک و بأنک واحد أحد صمد لم يلد و لم يولد ولم يکن لک کفوا احد، و أن محمّدا عبدک و رسولک صلّى الله عليه و على أهل بيته، يا جواد يا ماجد، يا جبّار يا کريم، أسألک أن تجعل تحفتک اياي بزيارتي إياک أوّل شي‌ء تعطيني فکاک رقبتي من النّار) .

و سه مرتبه بگويد:

( اللهمّ فک رقبتى من‌النّار)

و بگويد:

و أوسع عليّ من رزقک الحلال الطّيّب، وادرأ عنّي شرّ شياطين الجنّ والإنس و شرّ فسقة العرب والعجم) .

و داخل مسجدالحرام شود و بگويد:

(بسم الله و بالله و على ملّة رسول الله) .

و دستها را بردارد، و رو به کعبه معظّمه کند، و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّي أسألک في مقامي هذا وفي أوّل مناسکي، أن تقبل توبتي، و أن تتجاوز عن خطيئتي، و أن تضع عنّي وزري، الحمد لله الّذي بلّغني بيته الحرام، اللهمّ انّي اشهدک انّ هذا بيتک الحرام، الّذي جعلته مثابة للنّاس، و أمناً مبارکاً، وهدىً للعالمينَ، اللهمّ إنّ العبد عبدک والبلد بلدک، جئت اطلب رحمتک و أؤمّ طاعتک، مطيعاً لأمرک، راضياً بقدرک، أسألک مسألة الفقير إليک، الخائف لعقوبتک، اللهمّ افتح لي ابواب رحمتک واستعملني بطاعتک و مرضاتک).

پس خطاب به کعبه معظّمه کند و بگويد:

(الحمد لله الّذي عظّمکِ و شرّفکِ و کرّمکِ، و جعلکِ مثابة للنّاس و أمناً مبارکاً و هدىً للعالمين) .

و هنگامى که نظرش بر حجرالأسود افتاد، رو به سوى آن کند و بگويد:

(الحمد لله الذى هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدى لولا أن هدانا الله، سبحان الله والحمد لله ولا إله إلاّ الله و الله أکبرُ، الله أکبر من خلقه، و الله أکبر ممّن أخشى و أحذر، لا إله إلاّ الله وحده لا شريک له، له الملک وله الحمد، يحيي و يميت، و يميت و يحيي، و هو حيٌ لا يموت، بيده الخير وهو على کلّ شي‌ء قدير، اللهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد و بارک على محمّد و آله، کأفضل ما صلّيت و بارکت و ترحّمت على إبراهيم و آل ابراهيم إنّک حميدٌ مجيدٌ، و سلامٌ على جميع النبيين والمرسلين، والحمد لله ربّ العالمين، اللهمّ إنّي أؤمن بوعدک و اصدّق رسلک و أتبع کتابک).

سپس با وقار و آرامش روانه شود و گامها را کوتاه بردارد، و چون نزديک حجرالأسود رسيد دستها را بردارد و حمد و ثناى إلهى بجا آورد و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد و بگويد:

( اللهمّ تقبّل مني).

13 ـ مستحب است دست و صورت و بدنش را به حجرالأسود بمالد و آن را ببوسد و اگر نتوانست اشاره کند و بگويد:

( اللهمّ أمانتي أدّيتها، و ميثاقي تعاهدته لتشهد لي بالموافاة، اللهمّ تصديقاً بکتابک، و على سنّة نبيّک، صلواتک عليه و آله، أشهد أن لا إلاله إلاّ الله وحدهُ لا شريک لهُ، و أنَّ محمّداً عبده و رسوله، آمنت بالله و کفرت بالجبت والطّاغوت و بِاللاّت والعزّى و عبادة الشّيطان و عبادة کلّ ندّ يدعى من دون الله) .

و اگر نتواند همه اين دعاها را بخواند بعضى از آن را بخواند و بگويد:

(اللهمّ إليک بسطت يدي، و فيما عندک عظمت رغبتي، فاقبل حجّي واغفر لي وارحمني، اللهمّ انّي أعوذ بک من الکفر والفقر و مواقف الخزي في الدّنيا والآخرة) .

آداب طواف

14 ـ مستحب است در حال طواف سر برهنه، پا برهنه، مشغول دعا و ذکر الهى باشد، و گامها را کوچک بردارد، و آنچه را که در نماز مکروه است ترک کند، و اين دعا را بخواند:

(اللهمّ إنّى أسألک باسمک الّذى يمشى به على طلل الماء، کما يمشى به على جدد الارض، و أسألک باسمک الّذى تهتز له أقدام ملائکتک، و أسألک باسمک الّذى دعاک به موسى من جانب الطّور، فاستجبت له و ألقيت عليه محبّة منک، و أسألک باسمک الّذى غفرت به لمحمّد ما تقدّم من ذنبه و ما تأخّر و أتممت عليه نعمتک، أن تفعل بي کذا و کذا) و حاجت خود را بطلبد.

15 ـ مستحب است در حال طواف بگويد:

( اللهمّ إنّي إليک فقيرٌ، و إنّي خائفٌ مستجيرٌ، فلا تغيّر جسمي، ولا تبدِّل اسمي).

16 ـ مستحب است در هر شوط که به درب خانه کعبه معظّمه مى‌رسد، صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد، و اين دعا را بخواند:

(سائلک فقيرک، مسکينک ببابک، فتصدّق عليه بالجنّة، اللهمّ البيت بيتک، والحرم حرمک، والعبد عبدک، و هذا مقام العائذ بک، المستجير بک من‌النّار، فاعتقني و والديّ و أهلي و ولدي و إخواني المؤمنين من النّار، يا جواد يا کريم) .

و هنگامى که به حجر حضرت اسماعيل (ع) رسيد به ناودان طلا نگاه کند و بگويد:

( اللهمّ أدخلني الجنّة برحمتک و أجرني من النّار برحمتک وعافني من السّقم، و أوسع علىّ من الرّزق الحلال، وادرء عنّي شرّ فسقة الجنّ والإنس، و شرّ فسقة العرب والعجم) .

و وقتى از حجر گذشت و به پشت کعبه رسيد بگويد:

(ياذا المنّ والطّول، والجود والکرم، إنّ عملي ضعيفٌ فضاعفه لي و تقبّله منّي، إنّک أنتَ السّميع العليم) .

و وقتى به رکن يمانى رسيد دستها را بر دارد و بگويد:

(يا الله، يا ولي العافية، و خالق العافية، و رازق العافية، والمنعم بالعافية، والمتفضّل بالعافية عليّ و على جميع خلقک، يا رحمن الدّنيا والآخرة و رحيمهُما، صلّ على محمّد و آل محمّد، وارزقنا العافية، و دوام‌العافية، و تمام العافية، و شکر العافية في الدّنيا والآخرة، يا أرحم الرّاحمين) .

پس به طرف کعبه مکرّمه سرخود را بالا کند و بگويد:

(الحمد لله الّذي شرّفکِ و عظّمکِ، والحمد لله الّذي بعث محمّداً نبياً و جعل عليّاً إماماً، اللهمّ اهد له خيار خلقک و جنّبه شرار خلقک) .

و هنگامى که ميان رکن يمانى و حجرالأسود رسيد بگويد:

(ربّنا آتنا في الدّنيا حسنة، وفي الآخرة حسنة، و قنا عذابَ النّار) .

و وقتى در شوط هفتم به مستجار رسيد ـ و آن پشت کعبه است نزديک رکن يمانى ـ برابر در کعبه بايستد و دستها را به ديوار کعبه معظّمه بگذارد و صورت و بدن خود را به کعبه بچسباند و بگويد:

(اللهمّ البيت بيتکَ، والعبد عبدک، و هذا مقام العائذ بک من النّار، اللهمّ من قبلک الرَّوح والفرج والعافية، اللهمّ إنّ عملي ضعيفٌ فضاعفه لي، واغفر لي ما اطّلعت عليه منّي و خفي على خلقک، استجير بالله من النّار) .

و بگويد:

( اللهمّ عندي أفواجاً من ذنوب، و أفواجاً من خطايا، و عندک أفواجٌ من رحمة، و أفواجٌ من مغفرة، يا من استجاب لأبغض خلقه إذ قال انظرني إلى يوم يبعثون استجب لي) .

پس حاجت خود را بطلبد، و بسيار دعا کند، و به گناهان خود اقرار کند، و طلب آمرزش نمايد، که البتّه آمرزيده مى‌شود انشاء الله تعالى.

و هنگامى که به حجرالأسود رسيد بگويد:

(اللهمّ قنّعني بما رزقتني و بارک لي فيما آتيتني).

آداب نماز طواف

17 ـ مستحب است در نماز طواف در رکعت اول بعد از حمد سوره توحيد و در رکعت دوّم سوره جحد را بخواند، و بعد از نماز حمد و ثناى الهى را بجا آورد، و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد، و از خداوند طلب قبول کند، و بگويد:

( اللهمّ تقبّل منّي، ولا تجعلهُ آخر العهد منّي، الحمد لله بمحامده کلّها، على نعمائه کلّها، حتّى ينتهي الحمد إلى ما تحبّ و ترضى، اللهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد، و تقبّل منّي، و طهّر قلبي، وزکَّ عملي).

و در بعضى از روايات آمده که بگويد:

( اللهمَّ ارحمني بطاعتي إيّاک و طاعتي رسولک صلّى‌ الله عليه و آله، اللهمّ جنّبني أن أتعدّى حدودک، واجعلنى ممّن يحبّک و يحبّ رسولک صلّى الله عليه و آله، و ملائکتک و عبادک الصّالحين) .

پس به سجده رود و بگويد:

(سجد لک وجهي تعبّداً و رقّاً، لا إله إلاّ أنت حقّاً حقّاً، الأوّل قبل کلّ شى‌ءٍ، والآخر بعد کلّ شى‌ءٍ وها أنا ذا بين يديک، ناصيتي بيدک، فاغفر لي، إنّه لا يغفر الذّنب العظيم غيرک، فاغفر لي فإنّي مقرّ بذنوبي على نفسي، ولا يدفع الذّنب العظيم غيرک).

آداب سعى

18 ـ وقتى مى‌خواهد سعى کند مستحب است به نزد حجرالأسود آمده آن را ببوسد و دستها يا بدنش را بر آن بمالد يا به آن اشاره کند، پس نزد چاه زمزم بيايد و از آب آن بنوشد و بر خودش بريزد، و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ اجعله علماً نافعاً، و رزقاً واسعاً، و شفاءً من کلّ داءٍ و سقمٍ) .

پس متوجّه صفا شود از درى که برابر حجرالأسود است، و آن درى است که حضرت رسول (ص) از آن بيرون رفتند، و مستحب است با آرامش تن و روان بالاى کوه صفا برود تا نظر کند به خانه کعبه، و رو به رکن عراقى کند، و حمد و ثناى الهى بنمايد، و نعمتهاى الهى را به خاطر آورد، و هفت بار ( الله اکبر) بگويد، و هفت بار (الحمد لله) و هفت بار (لا اله الاّ الله) و سه مرتبه:

(لا إله إلاّ الله وحده لا شريک له، له الملک وله الحمد، يحيي و يميت، و يميت و يحيي، و هو حي لا يموت، و هو على کلّ شي‌ء قديرٌ) .

پس صلوات بر محمّد و آل محمد بفرستد، و سه بار بگويد:

( الله أکبر على ما هدانا، الحمد لله على ما أولانا، والحمد لله الحيّ القيّوم، والحمد لله الحيّ الدّائم) .

پس سه بار بگويد:

(أشهد أن لا إله إلاّ الله، و أشهد أن محمّدا عبده و رسوله، لا نعبد إلاّ إياه، مخلصين له ‌الدّين ولو کره المشرکون) .

و سه مرتبه بگويد:

( اللهمّ إنّي أسألک العفو والعافية واليقين في الدّنيا والآخرة) .

و سه مرتبه بگويد:

( اللهمّ آتنا في‌ الدّنيا حسنة، و في الآخرة حسنة، و قنا عذاب النّار) .

پس صد مرتبه (الله اکبر) و صد مرتبه (لا اله الاّ الله) و صد مرتبه (الحمد لله) و صد مرتبه (سبحان الله) بگويد.

سپس بگويد:

(لا إله إلاّ الله وحده وحده، أنجزه وعده، و نصر عبده، و غلب الأحزاب وحده، فله الملک و له الحمد وحده، اللهمّ بارک لي في الموت و فيما بعد الموت، اللهمّ إنّي أعوذ بک من ظلمة القبر، و وحشته، اللهمّ أظلّني في ظلّ عرشک يوم لا ظلّ إلا ظلّک) .

و بسيار تکرار کند سپردن دين و نفس و اهل و مال خود را به خداوند و بگويد:

(أستودع الله الرّحمن الرّحيم، الّذي لا تضيع و دائعه، ديني و نفسي و أهلي و مالي و ولدي، اللهمّ استعملني على کتابک و سنّة نبيّک، و توفّني على ملّته و أعذني من الفتنة) .

پس سه مرتبه ( الله أکبر) بگويد و دو مرتبه دعاى سابق را بخواند، و يک بار تکبير بگويد و بخواند دعاى سابق را.

و نيز مستحب است که اين دعا را بخواند:

( اللهمّ اغفر لي کلّ ذنب أذنبته قطّ، فإن عدت فعد عليّ بالمغفرة، فإنّکَ أنت الغفور الرّحيم، اللهمّ افعل بى ما أنت أهله، فإنّک إن تفعل بي ما أنت أهله ترحمني، و إن تعذّبني فأنت غنيٌّ عن عذابي، و أنا محتاجٌ إلى رحمتک، فيا من أنا محتاجٌ إلى رحمته ارحمنى، اللهمّ لا تفعل بى ما أنا أهله، فانّک إن تفعل بي ما أنا أهله، تعذّبني ولم تظلمني، أصبحتُ أتّقي عدلک ولا أخاف جورک، فيا من هو عدلٌ لا يجور ارحمني).

سپس بگويد:

(يا من لا يخيب سائله ولا ينفد نائله، صلّ على محمّدٍ و آل محمّد و أعذني من النّار برحمتک) .

19 ـ در حديث آمده است: کسى که مى‌خواهد ثروتش زياد شود ايستادن در صفا را طول دهد.

20 ـ مستحب است در پايه چهارم صفا رو به کعبه اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّي أعوذ بک من عذاب القبر، و فتنته و غربته و وحشته و ظلمته، اللهمّ أظلّني في ظلّ عرشک يوم لا ظلّ إلاّ ظلّک) .

پس از آن پايه پايين بيايد و پشت خود را برهنه کند و بگويد:

(يا ربّ العفو، يا من أمر بالعفو، يا من هو أولى بالعفو، يا من يثيب على العفو، العفو، العفو، يا جواد، يا کريم، يا کريم، يا قريب، يا بعيد، اردد عليّ نعمتک واستعملني بطاعتک و مرضاتک) .

21 ـ مستحب است در حال سعى وقتى به مناره رسيد بگويد:

بسم الله و بالله، و الله أکبر، و صلّى الله على محمّد و أهل بيته، اللهمّ اغفر وارحم و تجاوز عمّا تعلم، إنّکَ أنتَ الأعزّ الاکرم، واهدني للّتي هى أقوم، اللهمّ إنّ عملي ضعيفٌ فضاعفه لي و تقبّل منّي، اللهمّ لک سعيي و بک حولي و قوّتي، تقبّل منّي عملي يا من يقبل عمل المتّقين).

22 ـ مستحب است در حال سعى از مناره تا مناره بعدى که با چراغهاى سبز معيّن شده است، تند برود (هروله کنان) و وقتى از آنجا گذشت بگويد:

(يا ذا المنّ والفضل والکرم والنّعماء والجود، اغفر لي ذنوبى إنّه لا يغفر الذّنوب إلاّ أنت) .

23 ـ و مستحب است وقتى به مروه رسيد دعاى اوّل صفا را بخواند و بگويد:

( اللهمّ يا من أمر بالعفو، يا من يحبّ العفو، يا من يعطي على العفو، يا من يعفو على العفو، يا ربّ العفو، العفو العفو) .

24 ـ مستحب است در حال سعى خود را به گريه وادارد و گريه کند و بسيار دعا نمايد و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّي أسألک حسن الظّنّ بک على کلّ حال، و صدق النّيّة في التّوکّل عليک) .

آداب عرفات

25 ـ مستحب است وقتى متوجّه عرفات شد اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إليک صمدت، و إيّاک اعتمدت، و وجهک أردت، أسألک أن تبارک لي في رحلتي و أن تقضي لي حاجتي و أن تجعلني ممّن تباهي به اليوم من هو أفضل منّي).

26 ـ در عرفات مستحبّ است با طهارت باشد، و رو به قبله کند و دل خود را متوجّه حق سبحانه و تعالى سازد، و حمد و ثناى الهى را بجا آورد، و تمجيد و تهليل بکند، و صد بار ( الله اکبر) و صد بار (الحمد لله) و صد بار (سبحان الله) و صد بار (لا اله الاّ الله) بگويد، و صد بار (آية الکرسى) بخواند و صد بار صلوات بر محمّد و آل محمّد (عليهم‌ السلام) بفرستد، و صد مرتبه سوره (إنّا أنزلنا) بخواند، و صد مرتبه (لا حول ولا قوّة إلاّ بالله) بگويد، و صد مرتبه (قل هو الله أحد) بخواند، و حاجات خود را بطلبد، و سعى کند در دعا که اين روز، روز دعا و مسئلت است، و هيچ چيز نزد شيطان خوشتر از آن نيست که انسان را از خداوند متعال غافل سازد. و از شرّ شياطين به خدا پناه برد، و متوجّه خود باشد و به دل و زبان استغفار بگويد، و گناهان خود را بشمارد و گريه کند و اگر نتواند، خود را به گريه وادارد و دعا کند از براى پدر و مادر و برادران مؤمن خود، و اقل آن چهل نفر مى‌باشد.

و تمام اين زمان را صرف دعا و استغفار و ذکر کند که بعضى از علما به وجوب آن قائل شده‌اند. و در حديث آمده که ملکى موکّل است تا آنچه شخص براى برادر مؤمن خويش بطلبد، آن ملک از حق تعالى از براى او صد هزار مانند آن را بطلبد.

27 ـ مستحب است دعاهاى وارد شده در روز عرفه را بخواند، بويژه دعاى صحيفه سجّاديه، و دعاى حضرت امام حسين (ع)، و بعضى از اعمال روز عرفه را در آخر کتاب بيان نموده‌ايم.

28 ـ مستحب است در عرفات اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّي عبدک، فلا تجعلني من أخيب وفدک، وارحم مسيري إليک، من الفج العميق، اللهم ربّ المشاعر کلّها فک رقبتي من‌النّار، و أوسع عليّ من رزقک الحلال، وادرأ عني شرّ فسقة الجنّ والإنس، اللهمّ لا تمکر بي ولا تخدعني ولا تستدرجني، اللهمّ إنّي أسألک بحولک وجودک وکرمک ومنّک و فضلک، يا أسمع السّامعين و يا أبصر الناظرين و يا أسرع الحاسبين و يا أرحم الرّاحمين أن تصلّي على محمّد و آل محمّد و أن تفعل بي کذا و کذا) .

و حاجت خود را بطلبد و دست به آسمان بردارد و بگويد:

( اللهمّ حاجتي إليک إن أعطيتنيها لم يضرّني ما منعتُ و إن منعتنيها لم ينفعني ما اعطيت، أسألک خلاص رقبتي من النّار، اللهمّ إنّي عبدک و ملک يدک، ناصيتي بيدک و أجلي بعلمک، أسألک أن توفّقني لما يرضيک، و أن تسلّم منّي مناسکى الّتي أريتها خليلک إبراهيم صلوات الله عليه و دللت عليها نبيّک محمّدا صلّى‌ الله عليه و آله، اللهمّ اجعلني ممّن رضيت عمله و أطلت عمره و أحييته بعد الموت حياة طيّبة) .

و سپس بگويد:

(لا إله إلاّ الله وحده لا شريک له، له الملک وله الحمد، يحيي و يميت، و هو حيّ لا يموت، بيده الخير، و هو على کلّ شى‌ء قدير، اللهمّ لک الحمد کالّذي تقول و خيراً ممّا تقول و فوق ما يقول القائلون، اللهمّ لک صلاتي و نسکي و محياي و مماتي، و لک تراثي و بک حولي و منک قوّتي، اللهمّ إنّي أعوذبک من‌الفقر و من وساوس الصّدر و من شتات الأمر و من عذاب القبر، اللهمّ إنّي أسألک خير الرّياح و أعوذ بک من شرّ ما يجي‌ء به الرّياح، و أسألک خير اللّيل و خيرالنّهار، اللهمّ اجعل في قلبي نوراً وفي سمعي نوراً و بصري نوراً وفي لحمي و دمي و عظامي و عروقي و مقعدي و مقامي و مدخلي و مخرجي نوراً، و أعظم لي نوراً يا ربّ يوم القاک، إنّکَ على کلّ شي‌ء قدير) .

و تا بتواند در اين روز از خيرات و صدقات کوتاهى نکند.

29 ـ مستحب است در عرفات رو به قبله کند و صد مرتبه بگويد:

(سبحان الله والله أکبر و ما شاء الله ولا قوّة إلاّ بالله، أشهد أن لا إله إلاّ الله وحده لا شريک له، له الملک و له الحمد، يحيي و يميت، و هو حيٌّ لا يموت، بيده الخير و هو على کلّ شي‌ء قدير). پس دو آيه اوّل سوره بقره را بخواند، و بعد (قل هو الله احد) را سه بار بخواند.

پس از آن آية الکرسى بخواند، سپس اين آيات را که در سوره اعراف مى‌باشد بخواند:

(إنّ ربّکم‌ الله الّذي خلق السّماوات والأرض في ستّة أيّام ثمّ استوى على العرش يغشي اللّيل النّهار يطلبه حثيثا والشّمس والقمر والنّجوم مسخّرات بأمره ألا له الخلق والأمر تبارک الله ربّ العالمين، ادعوا ربّکم تضرّعا و خفية إنّه لا يحبّ المعتدين، ولا تفسدوا في الأرض بعد إصلاحها وادعوه خوفاً و طمعاً إنّ رحمة الله قريبٌ من المحسنين) .

سپس (معوذتين) را بخواند. و بعد نعمتهاى الهى را تا جائى که مى‌تواند يک يک بشمارد و بگويد:

(لک الحمد على نعمائک الّتي لا تحصى بعدد ولا تکا فى‌ء بعمل) .

و حمد کند خداى سبحانه و تعالى را به هرآيه که حمد کرده است خداوند خود را در قرآن، و تکبير کند به هر تکبيرى که خداوند خود را تکبير کرده است در قرآن، و تهليل کند به هر (لا إله إلاّ الله) که حق سبحانه و تعالى تهليل خود کرده است در قرآن، و صلوات بر محمد و آل محمد (عليهم‌ السلام) بسيار بفرستد، و دعا کند حق سبحانه و تعالى را به هر نامى که خدا خود را به آن نام خوانده است در قرآن، و به هر اسمى که مى‌داند و به اسامى آخر سوره حشر و بگويد:

(أسألک يا الله يا رحمن بکلّ اسم هو لک، و أسألک بقوّتک و قدرتک و عزّتک و جميع ما أحاط به علمک و بأرکانک کلّها، و بحقّ رسولک صلواتک عليه و آله، و باسمک الأکبر الأکبر، و باسمک العظيم الّذى من دعاک به کان حقّا عليک أن لا تردّه و أن تعطيه ما سألک، أن تغفر لي جميع ذنوبي في جميع علمک في).

و هر حاجت که دارد از خدا بخواهد، و از حق سبحانه و تعالى طلب کند که هر سال موفّق به حج شود.

و هفتاد مرتبه بگويد: (أسئلک الجنّة) و هفتاد مرتبه (أستغفر الله ربّي و أتوب إليه) .

پس بخواند دعائى که جبرئيل در اين مقام به حضرت آدم (ع) تعليم نمود تا توبه‌اش قبول شود:

(بحانک اللهمّ و بحمدک، لا إله إلاّ أنت، عملتُ سوءاً و ظلمتُ نفسي فاعترفت بذنبي فاغفر لي إنّک خير الغافرين، سبحانک اللهمّ و بحمدک لا إله إلاّ أنت عملتُ سوءاً و ظلمت نفسي فاعترفت بذنبي فاغفر لي إنّک أنت التّوّاب الرّحيم).

30 ـ و نزديک غروب آفتاب روز عرفه بگويد:

( اللهمّ إنّى أعوذبک من الفقر و من تشتّت الأمر و من شرّ ما يحدث باللّيل والنّهار، أمسى ظلمي مستجيراً بعفوک، و أمسى خوفي مستجيرا بأمانک، و أمسى ذلّي مستجيراً بعزّتک، و أمسى وجهي الفاني مستجيراً بوجهک الباقي، يا خير من سُئِل و يا أجود من أعطى، يا أرحم من استرحم جلّلني برحمتک، و ألبسني عافيتک، واصرف عنّي شرّ جميع خلقک).

آداب مشعر الحرام (مزدلفه)

31 ـ پس با آرامش روانه شود به طرف مشعرالحرام و استغفار کند و اين دعا را بخواند:

(اللهمّ لا تجعله آخر العهد من هذا الموقف، وارزقني العود أبدا ما أبقيتني، و أقلبني اليوم مفلحا منجحا مستجابا لي، مرحوماً مغفوراً لي، بأفضل ما ينقلب به اليوم أحد من وفدک و حجّاج بيتک الحرام، واجعلنى اليوم من أکرم وفدک عليک، و أعطني أفضل ما أعطيت أحدا منهم من الخير والبرکة والرّحمة والرّضوان والمغفرة، و بارک لي فيما أرجع إليه من أهل أو مال أو قليل أو کثير و بارک له فيّ) .

و بسيار بگويد: ( اللهمّ أعتقني من النّار) .

32 ـ مستحب است وقتى متوجّه مشعرالحرام مى‌شود با آرامش تن و دل باشد و استغفار کند و چون به تل سرخ رسيد بگويد:

(اللهمّ ارحم موقفي، و زد في عملي، و سلّم لي ديني، و تقبّل مناسکي).

و بعضى گفته‌اند بگويد: ( اللهمّ لا تجعله آخر العهد من هذا الموقف وارزقنيه أبداً ما أبقيتني).

33 ـ مستحب است در وسط وادى، و جانب راست راه فرود آيد، و اين دعا را بخواند:

اللهمّ إنّي أسألک أن تجمع لي فيها جوامع الخير، اللهمّ لا تؤيسني من‌الخير الّذي سألتک أن تجمعه لي فى قلبي، ثمّ أطلب منک أن تعرّفني ما عرّفت أوليائک في منزلى هذا و أن تقيني جوامع الشّرّ) .

34 ـ مستحب است تا بتواند آن شب را به عبادت و اطاعت الهى سپرى کند، و در روايت است که درهاى آسمان در اين شب بسته نمى‌شود و صداى مؤمنين بالا مى‌رود و خداوند مى‌فرمايد: من خداوند شمايم و شما بندگان من هستيد، ادا کرديد حقّ مرا، بر من لازم است که اجابت نمايم دعاهاى شما را، پس تمام گناهان يا قسمتى از آن را مى‌آمرزد.

35 ـ مستحب است براى وقوف در مشعرالحرام غسل کند و با وضو باشد و حمد و ثناى الهى بجاى آورد و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ ربّ المشعرالحرام فکّ رقبتي من النّار، و أوسع عليّ من رزقک الحلال الطّيّب، وادرأ عنّي شرّ فسقة الجنّ والإنس، اللهمّ أنت خير مطلوب إليه و خير مدعوّ و خير مسئول، و لکل وافد جائزة فاجعل جائزتي فى موضعي هذا أن تقيلني عثرتي و تقبل معذرتي و أن تتجاوز عن خطيئتي، ثمّ اجعل التّقوى من الدّنيا زادي و تقلبني مفلحاً منجحاً مستجاباً لي بأفضل ما يرجع به أحد من وفدک و زوّار بيتک الحرام).

و براى خود و پدر و مادر و برادران و اهل و فرزندان و مال خويش بسيار دعا کند.

آداب اعمال منى

36 ـ هنگام رمى جمرات وقتى که سنگريزه را در دست دارد اين دعا را بخواند:

(اللهمّ هذه حصياتى فأحصهنّ لي وارفعهنّ في عملي).

و هر سنگريزه را که بيندازد اين دعا را بخواند:

( الله أکبر، اللهمّ ادحر عنّي الشّيطان، اللهمّ تصديقا بکتابک و على سنّة نبيّک محمّد صلّى‌ الله عليه و آله، اللهمّ اجعله لي حجّاً مبروراً و عملاً مقبولاً و سعياً مشکوراً و ذنباً مغفوراً).

و وقتى به جاى خود در منى برگشت بگويد:

(اللهمّ بک وثقت و عليک توکّلت فنعم الرّب ونعم المولى ونعم النّصير).

37 ـ مستحب است در وقت قربانى کردن اين دعا را بخواند:

(وجّهت وجهي للّذي فطر السّماوات والأرض حنيفاً مسلماً و ما أنا من المشرکين، إنّ صلاتي و نسکي و محياي و مماتي لله ربّ العالمين لا شريک له و بذلک أمرت و أنا من المسلمين، اللهمّ منک و لک، بسم‌ الله و بالله و الله أکبر، اللهمّ تقبّل منّي).

و در بعضى روايات آمده که سپس بگويد:

( اللهمّ تقبّل منّي کما تقبّلت عن إبراهيم خليلک و موسى کليمک و محمّد حبيبک صلّى الله عليه و عليهم) .

38 ـ مستحب است در وقت سر تراشيدن رو به قبله کند و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ أعطني بکلّ شعرة نوراً يوم القيامة) .

آداب برگشت به مکه مکرّمه

39 ـ مستحب است براى برگشتن به مکّه مکرّمه و انجام اعمال آن غسل کند، و متوجّه مسجد الحرام شود، با ذکر و تمجيد الهى و صلوات بر محمّد و آل محمّد، و چون به در مسجد رسيد اين دعا را بخواند:

( اللهمّ إنّي أسألک مسألة العليل، الذّليل، المعترف بذنبه، أن تغفر لي ذنوبي و أن ترجعني بحاجتي، اللهمّ إنّي عبدک، والبلد بلدک، والبيت بيتک، جئت أطلب رحمتک و أؤمّ طاعتک، متّبعا لأمرک، المشفق من عذابک، الخائف لعقوبتک، أن تبلّغني عفوک و تجيرني من‌النّار برحمتک).

سپس به نزد حجرالأسود برود و استلام نمايد و آن را ببوسد.

آداب برگشت به منى

40 ـ مستحب است وقتى از مکه معظّمه به منى مراجعت مى‌کند اين دعا را بخواند:

( اللهمّ بک وثقت و بک آمنت ولک أسلمت و عليک توکّلت فنعم الرّبّ و نعم المولى و نعم النّصير) .

41 ـ تکبير در منى مستحب است، و احوط اين است که تکبير را در منى و غير منى ترک نکند، در منى بعد از 15 نماز و در غير منى بعد از 10 نماز تکبير بگويد، و اوّل آنها نماز ظهر روز عيد مى‌باشد و کيفيّت آن بنا بر مشهور چنين است:

( الله أکبر، الله أکبر، لا إله إلاّ الله، و الله أکبر على ما هدانا، و له الحمد على ما أبلانا و رزقنا من بهيمة الأنعام).

و در بعضى روايات آمده که بعد از تکبير سوّم بگويد:

(ولله الحمد، الله أکبر على ما هدانا، الله أکبر على ما رزقنا من بهيمة الأنعام) .

و در بعضى از روايات اضافه شده:

(الحمد لله على ما رزقنا من بهيمة الأنعام) .

42 ـ مستحب است در اين ايّام (يازدهم و دوازدهم و سيزدهم) نمازهاى واجب و مستحب خود را در مسجد خيف بجا آورد، و در حديث آمده: هرکه در مسجد خيف صد رکعت نماز بگذارد برابر است با عبادت هفتاد سال، و هرکه صد مرتبه (سبحان الله) بگويد، از براى او ثواب بنده آزاد کردن بنويسند، و هرکه صد مرتبه (لا اله الاّ الله) بگويد برابر است با ثواب زنده کردن شخصى، و هرکه صد مرتبه (الحمد الله) بگويد برابر است با خراج عراقين که در راه خداوند صدقه بدهد.

آداب وداع

43 ـ مستحبّ است پس از پايان اعمال حج، طواف وداع بجا آورد، و داخل خانه کعبه شود، مخصوصا کسى که سفر اول اوست، و در حديث آمده است: داخل شدن در کعبه داخل شدن در رحمت خداست، و بيرون رفتن از آن بيرون رفتن از گناهان مى‌باشد.

44 ـ مستحب است که براى وارد شدن به کعبه معظّمه غسل کند و پاى برهنه داخل شود، و پيش از دخول دو حلقه در را بگيرد و بگويد:

( اللهمّ البيت بيتک والعبد عبدک و قد قلت من دخله کان آمنا فآمنّي من عذابک و أجرني من سخطک) .

پس داخل شود و بگويد:

( اللهمّ إنّک قلت و من دخله کان آمنا فآمنّي من عذابک عذاب النّار) .

پس در ميان دو ستون دو رکعت نماز بخواند، و به رکنى رود که در آنجا حجرالأسود است و بدن خود را بر آن بمالد.

45 ـ بسيار طواف کردن مستحب است و براى حجّاج از نماز نافله افضل است، و طواف به نيابت از پدر و مادر و همسر و فرزندان و ديگر آشنايان و ساير مؤمنين بسيار ثواب دارد، و به نيابت حضرت پيغمبر (ص) و حضرت فاطمه (عليها السلام) و دوازده امام (عليهم‌ السلام) ثواب فراوان دارد.

46 ـ مستحب است در مکه معظّمه قرآن مجيد را ختم کند و در حديث آمده: هرکه در آنجا قرآن را ختم کند، از دنيا نرود تا پيامبر (ص) و منزل خود را در بهشت ببيند.

47 ـ مستحباست در مکه معظّمه به زيارت مکان تولّد پيامبر (ص) مشرّف شود، و به منزل حضرت خديجه (عليها السلام) برود، و قبر حضرت عبدالمطلّب (عليه‌ السلام) و حضرت ابو طالب (عليه‌ السلام) و قبر حضرت خديجه (عليها السلام) را زيارت کند، و به غار حرا که حضرت رسول (ص) اوائل بعثت در آنجا عبادت مى‌نموده و مبعوث به رسالت گرديد، و همچنين غارى که در کوه ثور است و حضرت (ص) در آنجا مخفى شده بودند برود.

48 ـ مستحب است هنگام خروج از مکّه مکرّمه صدقه بدهد، و از خداوند بخواهد که باز به او توفيق حج عنايت کند، و غسل کند و طواف وداع انجام دهد، و حجرالأسود و رکن يمانى را استلام کرده، خود را به کعبه معظّم بچسباند، و حمد و ثناى الهى بجاى آورد، و بر پيامبر (ص) و اهل‌بيتش (عليهم‌ السلام) صلوات بفرستد و اين دعا را بخواند:

( اللهمّ صلّ على محمّد عبدک و رسولک و نبيّک و أمينک و حبيبک و نجيبک و خيرتک من خلقک، اللهمّ کما بلّغ رسالتک و جاهد في سبيلک و صدع بأمرک و أوذي فيک و في جنبک حتّى أتاه اليقين، اللهمّ اقلبني مفلحاً منجحاً مستجاباً لي بأفضل ما يرجع به أحد من وفدک من‌المغفرة والبرکة والرّضوان والعافية ممّا يسعني أن أطلب، أن تعطيني مثل الّذى أعطيته أفضل من عبدک و تزيدني عليه، اللهمّ إن أمتّني فاغفر لي، و إن أحييتني فارزقنيه من قابل، اللهمّ لا تجعله آخر العهد من بيتک، اللهمّ إنّى عبدک، إبن عبدک وابن أمتک، حملتني على دابّتک و سيّرتني في بلادک حتّى أدخلتني حرمک و أمنک، و قد کان في حسن ظنّي بک أن تغفر لي ذنوبي، فإن کنت قد غفرت لي ذنوبي فازدد عنّي رضاً و قرّبني إليک زلفى، و تباعدني، و إن کنت لم تغفر لي فمن الآن فاغفر لي قبل أن تناي عن بيتک داري، و هذا أوان انصرافي إن کنت أذنت لي غير راغب عنک ولا عن بيتک، ولا مستبدل بک ولا به، اللهمّ احفظني من بين يديّ و من خلفي و عن يميني و عن شمالي حتّى تبلغني أهلي واکفني مؤنة عبادک و عيالي، فإنّک وليّ ذلک من خلقک و منّي).

سپس به طرف آب زمزم رفته و از آن بياشامد و بگويد:

(آئبون تائبون عابدون لربّنا حامدون، إلى ربّنا راغبون، إلى ربّنا راجعون) .

سپس دو رکعت نماز نزد مقام ابراهيم (ع) بخواند... و در حال خروج هنگاميکه به درب مسجد رسيد دستش را بر آن گذاشته بگويد:

(المسکين على بابک فتصدّق عليه بالجنّة)

و در نزد درب مسجد سجده طولانى بجا آورد و خارج شود.

49 ـ از جمله مستحبّات مؤکّده مراجعت از راه مدينه طيّبه است تا به زيارت حضرت فخر کائنات پيامبر اسلام (ص) و حضرت صدّيقه طاهره فاطمه زهرا (عليها السلام) و ائمه بقيع (عليهم السلام) مشرّف شود. و در حديث وارد شده: ترک زيارت آن حضرت (ص) بعد از حج جفاى برآن حضرت است.

50 ـ مستحب است در راه بازگشت از مکّه به مدينه، در مسجد غدير خم نماز بگذارد و بسيار دعا کند زيرا در همينجا پيامبر (ص) به دستور خداوند امير مؤمنان على (ع) را به خلافت و امامت تعيين فرمودند و اين آيه شريفه نازل شد:

(اليوم أکملت لکم دينکم و أتممت عليکم نعمتي و رضيت لکم الإسلام ديناً) .

سپس پيامبر (ص) فرمودند:

(الله أکبر ولله الحمد على إکمال الدّين و إتمام النعمة و رضى الرّبّ والولاية لعليّ بن أبى طالب (ع)).