1- احرام و احکام آن
واجبات احرام سه چيز است اول پوشيدن لباس احرام دوم نيت محرم شدن سوم تلبيه يعنى لبيک گفتن.
لباس احرام دو قطعه پارچه مثل دو حوله يا غير آن که دوخت در آن نباشد و همچنين پاک و مباح و حلال باشد يکى را مثل لنگ از کمر مى‌بندند و ديگرى را از روى شانه‌ها مى‌اندازند بعد از پوشيدن اين دو جامع نيت مى‌کند انجام دادن احرام عمره تمتع را قربة الى الله و با اين نيت لبيک مى‌گويد و صورت لبيک چنين است.
لبيک اللهم لبيک لبيک لا شريک لک لبيک ان الحمد و النعمة لک و الملک لا شريک لک لبيک
مسئله: تمام اعمال عمره و حج از اولى که انسان لباس احرام مى‌پوشد تا آخر اعمال حج همه و همه عبادت است و بايد با توجه داشتن در وقت عمل که چه عملى مى‌خواهد بجا بياورد همه را براى خداوند انجام دهد و اگر ريا کند آن عملى که در او ريا شده باطل است.
مسئله: لباس احرام براى مردها واجب است و زن مى‌تواند در همان لباسهاى معمولى خودش گرچه دوخته باشد محرم شود.
مسئله: لباس احرام اگر نجس شود تا وقتى که انسان محرم است باحتياط وجوبى بايد تطهير کند و همچنين در حال احرام اگر بدنش نجس شود احتياط آنست که تطهير کند و لازم نيست لباس احرام را هميشه دربر داشته باشد بلکه جايز است آنها را عوض کند و براى شستن يا حمام رفتن بيرون بياورد و لخت‌شود.
مسئله: احتياط واجب اينستکه اين دو جامه را قبل از نيت احرام و لبيک گفتن بپوشد و اگر بعد از لبيک پوشيد احتياط آنست که لبيک را دوباره بگويد و بايد دانسته شود که محرم شدن به لبيک گفتن است نه به لباس احرام پوشيدن.
مسئله: احتياط واجب آنست که در داخل مسجد شجره محرم شود نه خارج آن هر چند نزديک بآن باشد.
مسئله: جنابت‌يا حيض مانع از محرم شدن نيست و اينها مى‌توانند در حال عبور از مسجد محرم شوند و نبايد در مسجد توقف کنند.
مسئله: واجب است لبيک بطور صحيح گفته شود و اگر بلد نيست‌شخص ديگرى که بلد است کلمه کلمه بگويد و او هم دنبالش بگويد.
مسئله: لبيک بصورتى که گفته شد يک مرتبه بيشتر واجب نيست و تکرار آن مستحب است ولى وقتى بجائى رسيد که خانه‌هاى مکه ديده مى‌شود احتياط واجب آنست که لبيک را ترک کند و ديگر نگويد.
مسئله: گره زدن لباس احرام اشکال ندارد مى‌تواند لنگ را به کمر گره بزند نه بگردن و همچنين مى‌تواند سنگ در جامع احرام بگذارد و با نخ ببندد.
و اما تروک احرام يعنى چيزهائى که بر محرم حرام مى‌شود و بايد ترک کند 24 چيز است.
اول - شکار کردن حيوان وحشى صحرائى مثل آهو و همچنين خوردن گوشت آن و نشان دادن شکار به شکارچى و کمک کردن به آن، بنابراين شکار حيوان دريائى و کشتن حيوانات اهلى مثل مرغ و گاو و گوسفند اشکال ندارد.
مسئله: پرندگان جزء شکار صحرائى هستند و همچنين ملخ.
مسئله: احتياط واجب آنست که زنبور را نکشد اگر قصد اذيت ندارد و در صورت اذيت اشکال ندارد و همچنين کشتن حيوانات موذى مثل مار و عقرب اشکال ندارد.
مسئله: صيد کردن کفاره دارد حتى اگر جاهل به مسئله هم باشد و در اينجا مسائل زيادى است ولى چون مورد لزوم نيست‌خوددارى شد.
دوم -جماع با زن و بوسيدن و بازى کردن با او و نگاه بشهوت کردن و بلکه هر نوع لذت بردن از زن در حال احرام حرام است.
مسئله: اگر زنى را از روى شهوت ببوسد کفاره آن يک شتر است و اگر بدون شهوت باشد يک گوسفند کفاره دارد.
مسئله: اگر کسى با زن از روى شهوت دست بازى کند چه انزالش بشود چه نشود بايد يک گوسفند کفاره بدهد.
دانسته شود در جماع با زن مسائل زيادى است ولى چون معمولا واقع نمى‌شود و کسى در حال احرام چنين کارى نمى‌کند از تفصيل خوددارى شد.
سوم -عقد کردن زن براى خود يا براى ديگرى و همچنين شاهد شدن بر عقد حرام است ولى خواستگارى کردن در حال احرام اشکال ندارد.
مسئله: اگر با دانستن مسئله زنى را در حال احرام براى خود عقد کند يا صيغه نمايد آن زن بر او حرام ابدى مى‌شود در اينجا هم مسائل زيادى هست چون نوعا واقع نمى‌شود ذکر نکرديم.
چهارم -استمناء (يعنى کارى کند که منى از او بيرون آيد.)
مسئله: در استمناء بهر نحوى باشد گرچه با زن خود اگر منى خارج شود بايد يک شتر کفاره بدهد.
پنجم -استعمال عطريات مثل مشگ و زعفران و امثال آن که ماليدن اينها به بدن و لباس و همچنين خوردن آنها مثل خوردن زعفران و همچنين پوشيدن لباسى که بوى عطر مى‌دهد اگر چه قبلا به آن عطر زده باشد ولى خوردن ميوه‌هاى معطر و بو کردن آنها مثل سيب و به اشکال ندارد.
مسئله: در وقت گذشتن از بازار يا مغازه عطر فروشى لازم نيست دماغ را بگيرد و رسيدن بوى عطر به دماغ اشکال ندارد ولى بايد بو نکند.
مسئله: گرفتن دماغ از بوى بد حرام است ولى تند رفتن که کمتر بوى بد را بفهمد اشکال ندارد.
مسئله: کفاره استعمال بوى خوش يک گوسفند است بنابر احتياط واجب.
مسئله: اگر بوى خوش را مکرر استعمال کند اگر اين تکرار در يک وقت باشد همان يک گوسفند کفاره است و اگر در دو وقت‌يا بيشتر واقع شود مثلا يک مرتبه صبح يک مرتبه ظهر براى هر دفعه يک گوسفند باحتياط وجوبى بدهد و اگر بعد از استعمال کفاره را داد و بعد از کفاره باز استعمال کرد واجب است دو مرتبه کفاره بدهد.
ششم - پوشيدن چيز دوخته مثل کت و شلوار و پيراهن و زيرجامه و شورت و امثال اينها و همچنين لباسى که دوخته نيست ولى شبيه به دوخته است مثل جاکت بدون دوخت‌يا لباسى که از نمد درست مى‌کنند و همچنين چيزهاى کوچک مثل کمربند و شب کلاه باحتياط وجوبى ولى هميانى که در آن پول مى‌گذارند و بکمر مى‌بندند اگر دوخته باشد اشکال ندارد.
مسئله: فتق بند دوخته شده و هر لباس دوخته اگر احتياط به آن داشته باشد جايز است بپوشد ولى بايد کفاره آن را بدهد و دانسته شود لباس دوخته براى مرد حرام است و براى زن جايز است.
مسئله: کفاره پوشيدن لباس دوخته يک گوسفند است و در فتق بند بطور احتياط است.
مسئله: اگر محرم چند قسم لباس دوخته بپوشد مثل پيراهن و کت و شلوار براى هر يک جداگانه بايد يک گوسفند کفاره بدهد و اگر يک لباس دوخته را که پوشيده بود کفاره‌اش را داد و بعد از دادن کفاره همان لباس يا لباس ديگرى که دوخته بود باز پوشيد دو مرتبه بايد کفاره بدهد و اگر چند لباس ولى از يک قسم بپوشد مثل دو تا کت‌يا دو تا شلوار باحتياط وجوبى براى هر يک بايد يک کفاره بدهد و اگر از جهت‌سرما يا عذر ديگر هم باشد کفاره ساقط نمى‌شود. و اگر لباس ندوخته مثل لباس احرام متعدد بپوشد اشکال ندارد.
هفتم - سرمه کشيدن بسياهى که در آن زينت باشد هر چند قصد زينت نکند و احتياط واجب اينست که از هرگونه سرمه اجتناب گردد بلکه اگر بوى خوش داشته باشد قطعا حرام است. و حرمت‌سرمه کشيدن هم براى مرد است و هم زن.
مسئله: سرمه کشيدن حرام است ولى کفاره ندارد البته اگر داراى بوى خوش باشد احتياط کفاره دادن است به يک گوسفند.
هشتم - نگاه کردن به آينه براى مرد و زن حرام است ولى نگاه کردن بچيزهاى صاف و همچنين به آب صاف که عکس انسان در آنها پيداست اشکال ندارد.
مسئله: اگر در اطاقى که ساکن است‌يا در ماشينى که سوار شده آينه باشد و بداند که چشم او گاهى سهوا به او مى‌افتد اشکال ندارد.
مسئله: در نگاه کردن به آينه کفاره نيست ولى اگر عمدا نگاه کند گناه کرده.
نهم - پوشاندن روى پا بوسيله کفش يا جوراب و غيره و اين مخصوص مردها است براى زن اشکال ندارد.
مسئله: پوشيدن دم‌پائيهائى که فقط دو سه بند باريک دارد و مقدار کمى از روى پا را مى‌پوشاند اشکال ندارد.
مسئله: پوشانيدن روى پا حرام است ولى کفاره ندارد.
دهم - فسوق است‌يعنى دروغ گفتن و فحش دادن و فخر به ديگران کردن همه اينها حرام است ولى کفاره ندارد و بايد استغفار کند.
يازدهم - جدال است معناى جدال آنست که براى ثابت کردن يا رد کردن يک مطلبى قسم بخورد چه قسم راست باشد چه دروغ چه عربى باشد مثل (لا و الله) و (بلى و الله) چه فارسى يا هر زبان ديگر مثل (نه بخدا) يا (آرى بخدا)
مسئله: مراد از قسمى که حرام است قسم بخدا است نه بشخص يا چيز ديگر مثلا قسم خوردن به پيغمبر و امام و کعبه داخل در جدال نيست لکن قسم خوردن بساير اسمهاى خدا مثل رحمان و رحيم و غيره باحتياط وجوبى داخل در جدال است.
مسئله: اگر قسم راست بخورد دفعه اول و دوم کفاره ندارد و بايد استغفار کند و دفعه سوم اگر قسم بخورد يک گوسفند کفاره واجب مى‌شود و تا وقتى که کفاره را نداده اگر بيش از سه مرتبه هم قسم راست بخورد کفاره آن همان يک گوسفند است ولى اگر کفاره را داد و بعد از آن باز قسم راست‌خورد قسم اول و دوم کفاره ندارد و در سومى يک گوسفند ديگر کفاره دارد و همچنين.
مسئله: اگر در جدال دروغگو باشد واجب است در دفعه اول يک گوسفند و در دوم يک گاو و در سوم يک شتر کفاره بدهد و در بيشتر از سوم باز کفاره يک شتر است و در اينجا هم دانسته شود اگر کفاره داد و بعد باز قسم بدروغ خورد بهمان ترتيب کفاره تکرار مى‌شود.
دوازدهم - کشتن جانورانى که در بدن هستند مثل شپش و کک و کنه که در بدن حيوان است و همچنين حرام است آنها را از بدن بيندازد يا در جاى ناامنى قرار دهد که بيفتد ولى در هر صورت کفاره ندارد و گناهکار است.
سيزدهم - حرام است انگشتر در حال احرام براى زينت بدست کردن و اگر براى استحباب باشد مثل اينکه انگشتر عقيق براى ثوابش در دست کند اشکال ندارد.
مسئله: حنا بستن چه با قصد زينت چه بدون قصد زينت براى محرم حرام است ولى اگر قبل از احرام ببندد و اثرش بماند اشکال ندارد.
مسئله: انگشتر براى زينت و حنا بستن بدست گرچه حرام است ولى کفاره ندارد.
چهاردهم - پوشيدن زيور آلات است براى زن که در آن زينت است اگر چه با قصد زينت نپوشد ولى زيورهائى که قبل از احرام عادت داشته بپوشيدن آنها مثل دستبندهائى که هميشه در دست دارد واجب نيست بيرون بياورد ولى آنها را نبايد به مرد حتى شوهرش نشان دهد.
مسئله: پوشيدن زيور حرام است ولى کفاره ندارد.
پانزدهم - روغن ماليدن به بدن است گرچه بوى خوش هم نداشته باشد و اگر بوى خوش داشته باشد و بويش تا بعد از احرام ميماند جايز نيست قبل از احرام هم بمالد.
مسئله: روغن ماليدن اگر از روى اضطرار و احتياج باشد اشکال ندارد.
مسئله: روغن اگر بوى خوش نداشته باشد ماليدن آن حرام و کفاره ندارد ولى اگر داراى بوى خوش باشد يک گوسفند کفاره دارد حتى در صورتى هم که محتاج باشد حرام نيست ولى کفاره ساقط نمى‌شود.
شانزدهم - زايل کردن و تراشيدن و کندن مو از بدن چه از بدن خود باشد چه غير و آن غير چه محرم باشد چه نباشد حتى کندن يک عدد مو هم حرام است ولى اگر در حال غسل يا وضو خودش کنده شود اشکال ندارد.
مسئله: اگر کسى سرش را در حال احرام بدون ضرورت بتراشد يا موهاى زير بغلش را بتراشد واجب است‌يک گوسفند کفاره بدهد و اگر زير يک بغل را بتراشد باحتياط کفاره دهد.
هفدهم - پوشانيدن مرد است‌سر خود را بوسيله کلاه يا دستمال و به احتياط وجوبى نبايد سر را با حنا يا گل هم بپوشاند و همچنين بار به سر گرفتن ولى اگر دستها را بسر گذارده اشکال ندارد.
مسئله: سر را زير آب کردن هم حرام است و فرقى در حرام بودن پوشيدن سر نيست چه همه آن را بپوشد چه بعض آن را و گوشها جزء سر است نبايد پوشيد ولى در موقع خوابيدن که قهرا مقدارى از سر انسان روى بالش قرار مى‌گيرد اشکال ندارد.
مسئله: پشه بند که به سر نمى‌افتد اشکال ندارد.
مسئله: اگر سر را شست نبايد با حوله و دستمال خشک کند اگر چه بعض سر باشد.
مسئله: اگر کسى سر را به هر وسيله بپوشاند کفاره آن يک گوسفند است گر چه مکرر بپوشاند و اگر بعض سر را هم بپوشاند به احتياط وجوبى بايد کفاره را بدهد البته کفاره در وقتى واجب است که دانسته و با توجه بپوشاند و اگر نمى‌دانسته يا غفلت کرده کفاره ندارد.
هيجدهم - پوشانيدن زن است روى خود را با نقاب و روبند و غيره و جايز نيست با باد بزن روى خود را بپوشاند ولى پوشانيدن رو با دست اشکال ندارد.
مسئله: قسمتى از رو در حکم تمام آن است و نبايد پوشيده شود ولى در موقع خوابيدن که قهرا مقدارى از رو روى بالش قرار مى‌گيرد اشکال ندارد.
مسئله: واجب است براى نماز زن سر خود را بپوشاند و مقدمة براى پوشانيدن سر لازم است کمى از اطراف صورت را بپوشاند لکن واجب است بعد از نماز فورا آنرا باز کند.
مسئله: جايز است براى رو گرفتن از نامحرم چادر يا جامه را که بسر انداخته پائين بکشد که رويش ديده نشود و کفاره هم ندارد.
مسئله: پوشانيدن زن روى خود را حرام است ولى کفاره ندارد.
نوزدهم - سايه قرار دادن مرد است بالاى سر خود و براى زنان و کودکان جايز است.
مسئله: سايه قرار دادن در موقع طى منزل حرام است و اگر در جائى منزل کرد يا پياده شد مثل قهوه خانه توى راه يا مسافرخانه يا در منى که منزل کرده زير سقف و سايه رفتن اشکال ندارد. گرچه در اينگونه جاها راه هم برود. بنابراين در منى که هست براى رفتن براى رمى جمره يا قربانى کردن اگر چتر بسر گيرد اشکال ندارد و همچنين اگر راه و منزل طى کردن در شب باشد باز زير سقف اشکال ندارد مثلا اگر شب در ماشين سرپوشيده يا هواپيما باشد اشکال ندارد.
مسئله: اگر از جهت‌سرما يا گرما مجبور باشد زير سايه و سقف برود اشکال ندارد ولى کفاره را بايد بدهد و کفاره آن يک گوسفند است.
مسئله: در احرام عمره گرچه مکرر زير سايه برود کفاره تکرار نمى‌شود همان يک گوسفند است لکن اگر در احرام حج هم زير سايه برود چه يک دفعه چه بيشتر کفاره آن جدا است و يک گوسفند است.
بيستم - بيرون آوردن خون است از بدن خودش بخراشيدن بدن يا مسواک کردن، دندان کشيدن و امثال اينها ولى بيرون آوردن خون از بدن ديگرى حرام نيست.
مسئله: در صورت ناچارى مثل رگ زدن و غير آن اشکال ندارد.
مسئله: خون از بدن خود بيرون آوردن حرام است ولى کفاره ندارد.
بيست و يکم - ناخن گرفتن حتى بعض يک ناخن هم حرام است بهر وسيله که باشد و همچنين فرقى ندارد ناخن پا باشد يا دست و باحتياط وجوبى بوسيله دندان و سوهان هم ناخن گرفتن حرام است.
مسئله: کفاره ناخن گرفتن باين شرح است اگر يک ناخن را بگيرد چه از دست چه از پا بايد يک مد طعام کفاره بدهد و همچنين براى هر ناخن ازدست‌يا پا تا به ده نرسيده مثلا اگر نه تا ناخن دست را گرفت بايد نه مد طعام بدهد و همچنين در ناخنهاى پا ولى اگر به ده رسيد بايد يک گوسفند کفاره بدهد و در صورتيکه تمام ده ناخن دست و ده ناخن پا را در يک مجلس گرفت براى همه يک گوسفند کافى است و اگر در دو مجلس يا بيشتر گرفته باشد دو گوسفند بايد بدهد يکى براى دست‌يکى براى پا و اگر پنج ناخن از دست و پنج ناخن از پا گرفت ده مد طعام کفاره بدهد پنج مد براى دست و پنج مد براى پا با اين شرح قاعده بدست آمد و توضيح بيشتر لازم نيست.
مسئله: اگر گرفتن ناخن ضرورى باشد جايز است گرفتن ولى باحتياط وجوبى بايد کفاره را بدهد.
مسئله: مقدار مد هفتصد و پنجاه گرم است.
بيست و دوم - کندن دندان است هر چند خون نيايد بنابر احتياط و احتياط آنستکه يک گوسفند کفاره بدهد.
بيست و سوم - کندن درخت‌يا گياهى که در حرم روئيده باشد ولى درخت ميوه و خرما را کندن اشکال ندارد و دانسته شود که حرام بودن کندن درخت و گياه حرم مخصوص محرم نيست براى غير محرم هم حرام است و اگر بوسيله راه رفتن معمولى گياهى کنده شود اشکال ندارد.
مسئله: کفاره کندن درختى که جايز نيست کندن آن، احتياط آنست اگر بزرگ باشد يک گاو و اگر کوچک باشد يک گوسفند بدهد و اگر بعض درخت را قطع کند واجب است قيمت آنرا کفاره بدهد.
مسئله: کندن گياه گرچه حرام است ولى کفاره ندارد و بايد استغفار کند.
بيست و چهارم - اسلحه در برداشتن بنابر احتياط براى محرم حرام است مگر بجهت ضرورت ولى کفاره ندارد و احتياط آنست که اسلحه را اگر نمايان باشد همراه خود برندارد اگر چه بخود نبسته باشد و فرقى در اسلحه نيست چه سرد باشد چه گرم هر چه از آلات جنگ شمرده شود.
مسئله: هر يک از اين امور که گفتيم کفاره دارد اگر از روى ندانستن مسئله يا غفلت‌يا فراموشى واقع شود کفاره ندارد مگر در صيد که در هر صورت کفاره دارد.
(احکام و آداب احرام تا اينجا تمام شد و حالا شروع مى‌کنيم به عمل دوم عمره تمتع.)
دوم از اعمال عمره تمتع طواف است پس از اينکه انسان وارد مکه شد واجب است با همان لباس احرام هفت مرتبه دور خانه کعبه بگردد و اين عمل را طواف گويند و بايد دانسته شود که طواف از ارکان عمره است و کسى که آن را عمدا ترک کند تا وقتى که وقت آن بگذرد عمره او باطل است چه عالم به مسئله باشد چه نباشد و وقت فوت طواف وقتى است که اگر بخواهد آنرا با بقيه اعمال عمره بجا آورد بوقوف بعرفات نمى‌رسد.
مسئله: اگر از روى سهو ترک کرد طواف را، لازم است آنرا بجا آورد هر وقت که باشد و اگر برگشته به محل خود و نتواند برگردد بمکه يا مشقت داشته باشد برگشتن بايد شخص مورد اطمينانى را نايب بگيرد.
مسئله: اگر شخصى که احرام عمره تمتع بسته بواسطه عذرى دير بمکه رسيد که وقت انجام عمره ندارد يعنى اگر انجام دهد بوقوف عرفات نمى‌رسد يا زن حائض که بواسطه حيض نتوانسته طواف کند و اگر بخواهد صبر کند تا پاک شود مى‌ترسد بوقوف عرفات نرسد اينگونه افراد که معذور هستند از انجام عمره تمتع حج آنها تبديل ميشود بحج افراد يعنى بايد با همين احرام برود عرفات و مشعر و منى و همه آن اعمال را انجام دهد مثل سايرين غير از قربانى که در حج افراد واجب نيست و بعد از برگرديدن بمکه بايد عمره مفرده بجا آورد و عمره مفرده مثل همان عمره تمتع است باضافه طواف نساء و نماز طواف نساء که اين دو در عمره مفرده لازم است. و براى احرام هم بايد از حرم خارج شود و در آنجا محرم شود به نيت عمره مفرده و بيايد بمکه براى انجام ساير اعمال عمره مفرده و اگر حج افراد و عمره مفرده را بطورى که گفته‌شد انجام داد کافى است و حجه الاسلام از او ساقط ميشود.