مسائل متفرّقه ارث
سوال 1356 :
در مورد تفاوتهاى زن و مرد از لحاظ ارث، که چرا اسلام سهم مرد را دو برابر سهم زن قرار داده است، توضيح بفرماييد.
جواب :
دليل آن روشن است; زنان هنگامى که شوهر مى کنند هزينه اى براى زندگى نمى پردازند و در اسلام تمام هزينه آنها بر دوش مردان است، و به تعبير ديگر مردان هم بايد هزينه زندگى خود را بپردازند و هم هزينه زندگى فرزندان و زنانشان را، و با اين حال طبيعى است که سهم ارث آنها بيشتر باشد، ممکن است گفته شود بعضى از زنان شوهر نمى کنند و بعضى از مردان زن نمى گيرند، درباره آنها چطور؟ پاسخ آن نيز با توجّه به يک نکته معلوم مى شود و آن اين که قوانين الهى (بلکه تمام قانونها) هماهنگ با نوع افراد جامعه است. افراد استثنايى معيار قوانين نيستند (شرح بيشتر را در تفسير نمونه، جلد سوّم، صفحه 374، ذيل آيه دوازدهم سوره نسا مطالعه فرماييد).
سوال 1357 :
آيا شرعى و انسانى است که پدرى، فرزندان همسر دوّم خود را، علاوه بر تبعيض شديد عاطفى و مادّى در دوران حيات، پس از مرگ نيز از ارث محروم و همه را به فرزندان همسر اوّل ببخشد؟
جواب :
کسى نمى تواند فرزندان خود را از ارث محروم کند; تنها مى تواند نسبت به يک سوّم از اموال خود سفارش کند که آن را به هر کس مى خواهد بدهند; امّا دو سوّم ديگر بايد مطابق قانون ارث تقسيم گردد، اضافه بر اين عدالت ميان فرزندان يک اصل اسلامى است.
سوال 1358 :
بر فرض پذيرش اين مسأله که انسان مالک بدن خود مى باشد و مى تواند وصيّت نمايد که در قبال برداشتن عضوى از بدن او براى جرّاحى وجهى در مقابل آن بگيرند، آيا اين پول به وارث مى رسد، و يا بايد در امور خيريّه که ثوابش به فرد فوت شده مى رسد، خرج و مصرف شود؟
جواب :
وجه مزبور بايد در کارهاى خير براى ميّت صرف شود، به وارث نمى رسد.
سوال 1359 :
پدرم از دنيا رفت و جز من فرزندى نداشت; نه از مادرم و نه از همسر ديگرش. آن مرحوم وصيّت کرد به شرطى که نامادرى من شوهر نکند، اضافه بر هشت يک ارث ببرد. بر همين اساس، توافقى صورت گرفت و ايشان پس از اخذ ارث، با زيرپا گذاشتن وصيّتنامه، ازدواج کرد. وکيل ايشان با تردستى توافقنامه را طورى تنظيم کرد که ضمن عمل به مفاد وصيّت، در تقسيم ارث نامى از وصيّتنامه برده نشد. با توجّه به مقدّمه فوق به سوالات زير پاسخ فرماييد:
الف) آيا عدم ذکر لفظ وصيّتنامه در توافقنامه، از طرف وکيل (که در حقيقت راه را براى ازدواج اين خانم پس از گرفتن ارث بازکرده) نوعى تدليس محسوب مى شود؟
جواب :
در صورتى که به شرط عمل نکرده و ازدواج نموده باشد، ازدواجش صحيح است; ولى بايد مازاد بر يک هشتم را به ورثه برگرداند. (اگر هر دو همسر حيات دارند يک هشتم سهم مجموع آنهاست).
ب) آيا نامادرى من با استناد به عدم ذکر لفظ وصيّتنامه در توافقنامه، مى تواند ادّعا کند که ازدواج او و شکستن شرط پدرم پس از گرفتن ارث، اشکالى ندارد؟
جواب :
بايد مطابق شرط عمل کند و يا مقدار اضافه را برگرداند.
سوال 1360 :
مى دانيم که فرزندخواندگان ارث نمى برند. حال اگر زن و مردى که کودکى را به فرزندى قبول کرده اند، فرزندى از خود نداشته باشند، آيا باز هم فرزندخوانده ارث نمى برد؟.
جواب :
فرزندخوانده احکام فرزند را ندارد و در هيچ حالت ارث نمى برد; ولى مرد و زنى که او را به فرزندى پذيرفته اند مى توانند وصيّت کنند که مقدارى از اموال آنها (حدّاکثر تا ثلث) را به فرزندخوانده خويش بدهند، و يا در حال حيات و صحّت و سلامت، بخشى از اموال خود را به او واگذار کنند و مى توانند حقّ فسخ را براى خود مادام الحياة محفوظ دارند.
سوال 1361 :
از شخصى سه فرزند دختر باقى مانده است، که هر کدام بالغه و عاقله و داراى فرزند هستند، مقدارى ملک از پدرشان باقى مانده است، يکى از آنها برادر شوهر و فرزند خود و دو نفر ديگر شوهر خويش را وکيل کرده اند تا ملک را تقسيم کنند، وکلا با ريسمان اندازه گيرى و قرعه کشى کرده و هرکدام راضى و قانع شدند، مدّت 28 سال از اين تقسيم گذشت و خواهر بزرگ فوت کرد. اکنون ورثه او مدّعى هستند که مادرشان به حقّ خود نرسيده است; حکم شرع در اين مسأله چيست؟
جواب :
تقسيم به قوّت خود باقى است; مگر اين که با دليل قاطع شرعى ثابت شود که او در آن زمان به حقّ خود نرسيده است.
سوال 1362 :
مخارج بيمارى پدر مرحومم بر عهده چه کسى است؟
جواب :
مخارج بيمارى پدر بر عهده خود اوست و از ترکه برداشته مى شود; مگر اين که بعضى از فرزندان يا غير آنها به ميل خود آن را پرداخته باشند.
سوال 1363 :
در ادارات دولتى مبلغى حدود 200 الى 300 هزار تومان به عنوان حقّ دفن و کفن به کارمندان اختصاص مى دهند، لطفاً در اين مورد به دو سوال زير پاسخ دهيد:
الف) آيا مبلغ مذکور، که بعد از فوت به بستگان تحويل داده مى شود، جزء اموال ميّت و ترکه او حساب مى شود و بين همه ورّاث تقسيم مى شود؟
ب) آيا ميّت مى تواند آن را براى شخص خاصّ يا مصرف خاصّى وصيّت کند؟
جواب :
هر مقدار آن در مصرف خاص مصرف شده مشکلى ندارد و باقيمانده در حکم اموال ميّت است; مگر اين که در مقرّرات ادارى ضوابط خاصّى براى آن قرار داده شده باشد.
سوال 1364 :
در قتل خطا و شبه عمد، آيا قاتل از مورّث خود ارث مى برد؟
جواب :
ارث مى برد.
سوال 1365 :
آيا فرزند متولّد از تلقيح مصنوعى، اگر نطفه از يک مرد اجنبى باشد، از پدر خود ارث مى برد؟ و آيا اين فرزند از مادر، و مادر از فرزند ارث مى برد؟
جواب :
اگر نطفه از مرد اجنبى بوده باشد نه از پدر ارث مى برد و نه از مادر; ولى نسبت به پدر و مادر محرم است.
سوال 1366 :
در تجاوز به عنف، به زن تجاوز شده مهر المثل تعلّق مى گيرد، حال اگر آن زن از دنيا رفته باشد، آيا حقّ مطالبه مهرالمثل به ورثه منتقل مى شود؟
جواب :
آرى به ورثه منتقل مى شود.
سوال 1367 :
شخصى داراى سه دختر و چهار پسر مى باشد، که همگى قبل از فوت پدر ازدواج نموده اند، سه نفر از پسرها، بنا به دلايل خاصّى، ترک وطن نموده و در شهرستانها امرار معاش مى کنند. از اين پدر مقدارى زمين کشاورزى، باغ، منزل مسکونى با اثاثيه، لوازم خانگى و حيوانات اهلى باقى مانده است، در هنگام فوت پدر براى اين که مادر سرگردان نشود از تقسيم ارثيه خوددارى شد. فرزند بزرگتر همه مايملک را تصاحب نموده و از آنها استفاده مى کند، علاوه بر اين که مقدارى از زمينها را به نام خود نموده و مادر را نيز از خانه بيرون کرده است، حال که فرزندان ديگر ارثيه خود را مطالبه مى کنند، به هيچ وجه حاضر به تقسيم ارثيه نمى شود و با سر و صدا و آبروريزى طفره مى رود، حکم الهى چيست؟
جواب :
مال الارث بايد مطابق قانون اسلام ميان همه ورثه تقسيم شود و هيچ کس حق ندارد بيش از سهم خود را بگيرد که گناه بزرگ و غيرقابل بخششى است و مالک آن نخواهد شد.
سوال 1368 :
شوهرم مدّت دوازده سال مريض بود و امسال از دنيا رفت، شش پسر و سه دختر دارم، براى سه تن از پسرها و يکى از دخترها تشکيل خانواده داده و مخارج زيادى را برايشان متحمّل شده ام و هم اکنون سه پسر و دو دختر ديگر در منزل هستند و تقريباً يک صد و پنجاه هزار تومان بدهکارى داريم. حتّى وضعمان به جايى رسيده که شبها بچّه هايم گرسنه سر به بالين مى گذارند. کلّ دارايى شوهرم يک قطعه زمين 75 مترى و يک ساختمان است که مى خواهم زمين را بفروشم و بدهکاريها و وجوهات شوهرم از قبيل خمس، زکات، نماز، روزه و غيره که بر ذمّه اوست را تدريجاً بپردازم; ولى بچّه هاى بزرگم مخالفت و حتّى مرا تهديد مى کنند! حکم الهى چيست؟
جواب :
بايد با نظر وصى، زمين يا ديگر اموال آن مرحوم را بفروشيد و تمام بدهکاريهاى زمان حيات او را ادا کنيد و حتّى يک روز هم تأخير نيندازيد که شرعاً جايز نيست و همچنين اگر از باب خمس و زکات بدهکارى دارد بايد پرداخته شود; ولى هزينه هاى ازدواج بچّه هايى که ازدواج نکرده اند از سهم الارث خودشان خواهد بود; مگر اين که ديگران رضايت دهند که از تمام مال الارث خارج شود.
سوال 1369 :
شخصى دو همسر داشته است; يکى فوت شده و دوّمى در قيد حيات مى باشد; کيفيّت اداى مهريّه هر کدام از ترکه ميّت را بيان فرماييد.
جواب :
هر کدام از آن دو زن مهريّه خودشان را مى برند، و مهريّه مانند ساير ديون است.
سوال 1370 :
فرزند بزرگ خانواده که همراه پدر از کودکى کاسبى و کار کرده است نسبت به ارثى که مانده چه حقّى دارد؟
جواب :
فرزندى که با پدر کار کرده علاوه بر سهم الارث معادل اجرت خود را از اموال او مى برد; مگر اين که در مقابل آن عوضى گرفته باشد، يا ثابت شود قصد تبرّع داشته است.