فصل چهلم: احکام شهادت
سوال 856 :
اگر زنى در دادگاه به نفع شوهر خود، و عليه شخصى شهادت دهد، و پس از مدّتى با شوهرش اختلاف شديد پيدا کند، و از شهادتى که به نفع او داده برگردد، آيا از نظر شرعى اثرى دارد؟
جواب :
در صورتى که آن اختلاف سبب عداوتى در ميان آن دو شده باشد، عدول از شهادت اثرى ندارد.
سوال 857 :
هرگاه اقرار متّهم به ارتکاب قتل، با شهادت شهود متعارض باشد حکم چيست؟
جواب :
ولىّ دم اختيار دارد که نسبت به مورد شهادت قصاص کند، يا به مورد اقرار. و اگر نسبت به مورد شهادت قصاص کند، اقرار کننده بايد نيمى از ديه را به اولياى شخص مورد شهادت بپردازد، و اين مسأله منصوص و مفتى به است.
سوال 858 :
راه اثبات و احراز عدالت شهود و مانند آن براى دادگاه، با توجّه به تراکم پرونده ها، عدم آشنايى با اصحاب دعوى و شهود، غير بومى بودن قاضى، يا کثرت جمعيّت شهرها چيست؟ آيا صِرف ظاهر افراد و اين که طرف مقابل شهود را جرح ننمايد، کفايت مى کند؟
جواب :
لازم است در اين گونه موارد از اهل محلّ، يا دوستان آنها، تحقيقى شود، تا حُسن ظاهر او و معاشرانش ثابت گردد، و همين مقدار کافى است.
سوال 859 :
آيا در حقوق اسلامى اصل بر عدالت هر شاهدى است که به محکمه قضا مى آيد؟ به تعبير ديگر، آيا اثبات عدالت شاهد لازم است؟
جواب :
اثبات عدالت شاهد لازم است; ولى به همين اندازه که کسى با او معاشرت داشته باشد، و کار خلافى از او نبيند، عدالتش ثابت مى شود.
سوال 860 :
طريقه حقوقى اثبات عادل بودن يک شاهد چيست؟ و مزکِّى کيست؟
جواب :
طريقه حقوقى آن اين است که شخص مورد اعتمادى با او معاشر باشد، و کار خلافى از او نبيند، يا در محيط خود معروف به پاکى و تقوى باشد. مزکّى فرد مورد اعتمادى است که از اين امور درباره کسى خبر دهد، و او را توثيق و تعديل کند.
سوال 861 :
گفته شده: «در مواردى که اطّلاع مردان بر يک موضوع مشکل است، شهادت زنان به تنهايى مقبول است.» لطفاً بفرماييد محدوده اين حکم چيست؟ مثلا شهادت زنان در خصوص قتل عمد در يک حمّام زنانه، چه چيزى را ثابت مى کند؟ يا اگر زنان شهادت دهند که فردى جنين زنى را عمداً ساقط کرده، و ضمناً موجب مرگ خود زن هم شده، چه چيزى ثابت مى شود؟
جواب :
حکم مزبور شامل اين گونه موارد نمى شود; بلکه منظور امورى است که به طور طبيعى فقط به وسيله زنان ثابت مى شود.
سوال 862 :
در عرف عشاير رسم بر اين است که اگر فاميلى قصد درگيرى و نزاع با فاميل ديگرى داشته باشد، و بخواهد از طرف مقابل کسى را بکشد، يا حتّى مجروح نمايد، با کليّه افراد فاميل خود مشورت نموده، و آنها را در جريان موضوع قرار داده، و سپس هم قسم مى شوند، و چنين جرمى را انجام مى دهند. با عنايت به مقدّمه فوق به سوال زير پاسخ دهيد: مقتول با کسانى بر اثر کينه و دشمنيهاى قبلى اختلاف داشته، حتّى چندين مورد ضرب و جرح بين فاميل مقتول و آنها به وجود آمده، و بارها مقتول توسّط اين فاميل مورد آزار و اذيّت و تهديد و ارعاب قرار گرفته بود، تا اين که شبانه دو نفر از آنها به منزل وى حمله کرده، و او را جلوى چشم زن و فرزندان خردسالش به قتل رسانده، و متوارى مى شوند! زمانى که مقتول هنوز جان داشت، عمويش بربالين او حاضر مى شود. مقتول به عمويش مى گويد: «فلانى مرا با اسلحه مجروح نموده است.» و از طرفى دو سه نفر از فاميل قاتل (برادر و پسر عموى قاتل) شهادت داده اند که قاتل اين کار را انجام نداده است. آيا شهادت فاميل قاتل، که در برنامه ريزى قتل مشورت و مشارکت داشته، و از روى غرض شهادت مى دهند، مورد قبول است؟
جواب :
شهادت به قاتل نبودن فايده اى ندارد; هر چند شهود متّهم نباشند، و در اينجا طبق آنچه در فرض مسأله آمده شهود متّهم نيز مى باشند، ولى شهادت مقتول نيز اثرى ندارد; مگر اين که قاضى از شهادت او و بستگانش (که حضور داشته اند) و قرائن ديگرى از اين قبيل، علم پيدا کند که شخص مذکور قاتل است.
سوال 863 :
آيا امر عدمى با شهادت شهود قابل اثبات است؟
جواب :
در صورتى که شرايط شهادت در آن جمع باشد مانعى ندارد.
سوال 864 :
آيا شاهد موظّف است تمام حقيقت را بگويد، يا همين که ملزم شود آن چه مى گويد حقيقت است کفايت مى کند؟
جواب :
شاهد بايد آنچه را از او مى پرسند، اگر مى داند بگويد.
سوال 865 :
آيا شهادت کسى که محاسنش را با تيغ، يا ماشين شبيه تيغ مى تراشد، از نظر شرع پذيرفته مى شود؟
جواب :
هرگاه از کسى تقليد کند که اين کار را جايز بداند، و از جهات ديگر نيز عادل باشد، مى تواند شاهد قرار گيرد.
سوال 866 :
کدام يک از موارد زير صحيح است؟
الف) شهادت اهل سنّت عليه اهل تشيّع در دعاوى مالى يا کيفرى (چنان چه خواهان سنّى مذهب، و خوانده شيعه باشد).
ب) شهادت اهل سنّت عليه اهل سنّت در دعاوى مالى يا کيفرى (چنانچه خواهان و خوانده هر دو سنى باشند.)
جواب :
شهادت اهل سنّت در دعاوى مالى يا کيفرى (چنانچه خواهان و خوانده هر دو شيعه باشند; ليکن شهودشان سنّى باشد.)
د) شهادت اهل سنّت به نفع اهل تشيّع (چنانچه خواهان شيعه، و خوانده سنّى مذهب باشد.)
هـ) شهادت اهل کتاب له يا عليه مسلمانان.
جواب الف تا هـ : شهادت اهل سنّت در صورتى که از نظر اعتقادى مستضعف، و از نظر جنبه هاى عملى عادل بوده باشند، و فسقى از آنها ديده نشود، در تمام صورتهاى بالا پذيرفته مى شود;(1) ولى شهادت اهل کتاب له و عليه مسلمانان مقبول نيست. مگر در بعضى از موارد خاص، که در بعضى از آيات قرآن (آيه 106 سوره مائده) به آن اشاره شده است.
1. آية الله العظمى خويى رحمه الله در جلد اوّل مبانى تکملة المنهاج، صفحه 80 به اين مطلب اشاره کرده است.