تولد و دوران كودكي:
حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در سال ۱۳۰۵ هجري شمسي در شيراز،
در خانواده‌اي مذهبي و دوستدار خاندان پاك پيامبر اسلام(ص) چشم به
جهان گشود. پدرش در آغاز تاجر بازار ايران و هند بود و كم كم به
كاسبي در بازار وكيل شيراز پرداخت. مادرش نيز از زنان پاكدامن و
مؤمن بود كه در دوران كهولت نيز از حافظة سرشار برخوردار بود و
بسياري از حوادث گذشته را به خوبي درخاطر داشت. پدران
آية‌الله‌العظمي مكارم شيرازي همه از نيكان و بزرگان شهر شيراز
بودند.
دوران تحصيل:
او تحصيلات دبستاني و دبيرستاني خود را در شيراز به پايان برد.
استعداد سرشار وي در آموختن باعث شده بود كه همواره از شاگردان
ممتاز كلاس باشد و گاه دو پاية تحصيلي را در يك پايه تمام كند. پس
از آن آمادة كسب علوم و معارف ديني شد. سقوط حكومت رضاخان،
شرايطي را فراهم آورده بود كه روحاني مبارز و مرجع تقليد بزرگ شيراز
مرحوم آية‌الله سيد نورالدين حسيني شيرازي، بتواند ديگر بار
حوزه‌هاي علمية شيراز را رونق بخشد و جوانان را به كسب معارف
اسلامي تشويق كند؛ به گونه‌اي كه پانصد نفر در يك نوبت، عازم
حوزه‌هاي علميه شدند. آية‌الله‌العظمي مكارم شيرازي يكي از عوامل
شيفتگي خود به كسب علوم ديني را سخنان و جاذبة مرحوم نورالدين
حسيني شيرازي مي‌دادند. او با ورود به حوزه علميه شيراز، به سرعت
دروس مقدمات و سطح را نزد آية‌الله موحد فرا گرفت و در مدتي نزديك
به چهار سال، توانست دروس سطح را به پايان برساند؛ اين خود نشان
از استعداد سرشار و تلاش خستگي‌ناپذير وي دارد. در طي اين سالها
خود نيز به تدريس دروس به ديگر طلاب مي‌پرداخت، به گونه‌اي كه
به گفته خود، در روز هشت ساعت تدريس مي‌كرد و در هجده سالگي
حاشيه‌اي بر كتاب گرانسنگ كفاية‌الاصول كه از كتب مشهور و دشوار علم
اصول است، نگاشت.
در هجده سالگي وارد حوزه علميه قم شد و در درس خارج استادان و
علماي بزرگ آن شركت نمود و براي آشنايي با ديدگاههاي فقهي و
اصولي عالمان نجف اشرف، در سال ۱۳۲۹ هجري شمسي به آن ديار سفر
كرد. او پس از بهره‌هاي فراوان از عالمان نجف و شركت در دروس خارج
آنان، در ۲۴ سالگي موفق به كسب درجه اجتهاد از آنان شد و در سال
۱۳۳۰ به دليل نبود امكانات به ايران بازگشت و عازم حوزه علميه قم
شد.
استادان:
مكارم شيرازي در دوران تحصيل خود، از محضر استادان بسياري بهره
برد. او بخشي از دروس مقدمات و سطح خود را نزد آية‌الله موحد در
شيراز فرا گرفت و همواره از دروس اخلاق و سخنرانيهاي آية‌الله
العظمي سيد نورالدين حسيني شيرازي تا زمان حيات وي، بهره برد. در
قم نيز به درس خارج مرحوم آية‌الله العظمي بروجردي مي‌رفت كه
هوش و ذكاوت و پشتكار وي همواره مورد تحسين آن مرجع بزرگ قرار
مي‌گرفت. همچنين در دروس حضرات آيات عظام حجت كوه‌كمره‌اي و محقق
داماد هم شركت مي‌جست.
با ورود به نجف به درس خارج آية‌الله العظمي خويي رفت؛ اما
تنها به درس وي اكتفا نمي‌كرد و همواره در بين راه و در مسجد مشكلات
درسي خود را از وي مي‌پرسيد و آية‌الله خويي نيز با آرامش و
بزرگواري بدان پاسخ مي‌گفت. همچنين در درس آية‌الله العظمي سيد
محسن حكيم نيز شركت مي‌كرد. هنگام بازگشت از نجف بر آن شد تا از
برخي علماي آن ديار، اجازة اجتهاد دريافت كند و موفق به كسب اجازة
اجتهاد از آية‌الله اصطهباناتي و آية‌الله كاشف الغطاء شد.
آية‌الله مكارم شيرازي برخي از دروس دوره سطح و مقدمات را با
دوستان مباحثه مي‌نمود، به گونه‌اي كه آن مباحثات جاي خالي استاد
را پر مي‌كرد و رمز توفيق خود در امر درس و بحث را، تلاش مداوم و
استفادة مفيد از روزهاي تعطيلي مي‌داند.
او در دوره تحصيل با بسياري از فضلا به مباحثه مي‌پرداخت كه از
جمله آنان آية‌الله دكتر بهشتي، امام موسي صدر و آية‌الله شبيري
زنجاني را مي‌توان نام برد.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي:
آية‌الله العظمي مكارم شيرازي تاكنون فعاليتهاي علمي و فرهنگي
فراواني را انجام داده است. وي نزديك به چهل سال است كه به
تدريس فقه و اصول در سطح عالي (خارج) مي‌پردازد و در اين مدت،
شاگردان بسيار مبرزي تربيت نموده است كه بسياري از آنان هم اكنون
در پستهاي كليدي كشور يا در حوزه‌هاي علميه به خدمت مي‌پردازند.
او از آغازين سالهاي جواني تاكنون به تأليف و نگارش كتب ديني
اشتغال دارد، به گونه‌اي كه درآمد و مخارج زندگي او از اين راه
تأمين مي‌شود و از وجوهات شرعيه براي معيشت خود استفاده نمي‌كند.
نشريه «مكتب اسلام» كه از قديمي‌ترين نشريات است، حاصل تلاش او و
برخي از فضلاي حوزه است. اين نشريه، اولين نشرية حوزه است كه
حدود ۴۰ سال است منتشر مي‌شود و در آن مقاله‌هاي گوناگون از فضلا و
علماي حوزه علميه به چاپ مي‌رسد. آية‌الله‌العظمي مكارم شيرازي
كتب بسياري را تاكنون نگاشته‌اند كه ذكر همة آنها در اين مختصر،
امكان نمي‌پذيرد و تنها برخي از آنها را برمي‌شمريم:
۱ـ تفسير نمونه (نزديك به ۳۰ جلد)؛
۲ـ تفسير موضوعي پيام قرآن (نزديك به ده جلد)؛
۳ـ فيلسوف نماها؛
۴ـ مديريت و فرماندهي در اسلام؛
۵ـ زهرا، برترين بانوي جهان؛
۶ـ زندگي در پرتو اخلاق؛
۷ـ جلوة حق؛
۸ـ عود ارواح و ارتباط با ارواح؛
۹ـ پرسشها و پاسخها؛
۱۰ـ خطوط اصلي اقتصاد اسلامي؛
۱۱ـ انگيزة پيدايش مذاهب؛
12ـ خدا را چگونه بشناسيم؛
۱۳ـ آفريدگار جهان؛
۱۴ـ رهبران بزرگ و مسؤليتهاي بزرگتر؛
۱۵ـ قرآن و آخرين پيامبر؛
۱۶ـ معاد و جهان پس از مرگ؛
۱۷ـ عقيدة يك مسلمان؛
۱۸ـ مهدي، انقلابي بزرگ؛
۱۹ـ ارزشهاي فراموش شده؛
۲۰ـ پايان عمر ماركسيسم؛
۲۱ـ آخرين فرضيه‌هاي تكامل؛
۲۲ـ آيين ما (ترجمة اصل الشيعه)؛
۲۳ـ پنجاه درس اصول عقايد براي جوان؛
۲۴ـ سرگرميهاي خطرناك؛
۲۵ـ نماز، مكتب عالي؛
۲۶ـ معراج، شق القمر، عبادت در قطبين؛
۲۷ـ معماي هستي؛
۲۸ـ فلسفة شهادت؛
۲۹ـ اسرار عقب ماندگي شرق؛
۳۰ـ چهرة اسلام در يك بررسي كوتاه؛
۳۱ـ در جست و جوي خدا؛
۳۲ـ مشكلات جنسي جوانان؛
۳۳ـ آنچه بايد از اسلام بدانيم؛
۳۴ـ بحثي در باره ماترياليسم و كمونيسم؛
۳۵ـ قرآن و حديث؛
۳۶ـ طرح حكومت اسلامي؛
۳۷ـ مناظرات تاريخي امام رضا(ع)؛
۳۸ـ رسالة توضيح المسائل؛
۳۹ـ القواعد الفقهيه؛ (۴ جلد )
۴۰ـ انوارالفقاهه؛ (۴ جلد )
۴۱ـ انوارالاصول؛ (۳ جلد )
۴۲ـ تفسيرالامثل. (۲۰ جلد )
نگاشته‌هاي آية‌الله‌العظمي مكارم محدود به زمينة خاصي نيست و
از وي در بيشتر علوم اسلامي، كتاب منتشر شده است. برخي از كتب وي
پاسخ به شبهات روز بوده است به گونه‌اي كه مي‌توان گفت كتابهاي
معظم له، مطابق با مسائل روز نوشته شده است؛ همان گونه كه تدريس
ايشان نيز در علوم گوناگون با توجه به نيازهاي حوزه‌ها انجام
گرفته است. از اين رو سالهاست كه به تدريس تفسير و نهج البلاغه
روي آورده‌اند و در اين گستره، شاگردان ممتازي تربيت و آثار فراواني
منتشر كرده است كه از جمله آن مي‌توان به تفسير نمونه و گروه
تدوين كنندة آن اشاره كرد.
آية‌الله العظمي مكارم شيرازي همواره مدافع اصلاحات در امور
حوزه و پيشرفت حوزه‌هاي علميه بوده است. او در دورة جواني از
كساني بود كه طي نامه‌اي به محضر آية‌الله‌العظمي بروجردي، خواستار
برخي اصلاحات در حوزة علميه قم شدند. همچنين وي از مؤسسان جامعه
مدرسين حوزه علميه قم است.
از خدمات مهم آية‌الله مكارم شيرازي در عرصه علم و فرهنگ
تأسيس چهار مدرسه علمية امام اميرالمؤمنين(ع)، امام حسن(ع)، امام
حسين(ع) و امام سجادع) است كه در يكي از آنها رشته تخصصي تفسير
وجود دارد و طلاب مستعد در آن، به آموختن روش صحيح تفسير قرآن كريم
مي‌پردازند.
همچنين دارالقرآن و مجتمع خاتم الانبياء در شيراز و زائر سراي
امام صادق(ع) و امام محمد باقر(ع) در مشهد مقدس از جمله مراكزي
است كه توسط ايشان راه اندازي و مورد استفاده علاقه‌مندان قرار
مي‌گيرد.
فعاليتهاي سياسي:
آية‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي در دوران قبل از انقلاب و
بعد از آن، همواره از تلاشهاي سياسي براي برقراري انقلاب اسلامي و
حفظ نهضت اسلامي دريغ نمي‌ورزيد. او با درك وضعيت فكري جوانان در
رژيم سابق، به توطئه‌هاي دشمنان براي ترويج تفكر التقاطي در بين
طلاب و دانشجويان و رواج ماركسيسم و كمونيسم پي برده بود و در اين
زمينه تلاشهاي شاياني را بر جاي نهاد؛ از جمله كتاب «فيلسوف نماها»
بود كه به نقد فلسفه‌هاي غربي و ادعاهاي فيلسوفان ماديگرا
مي‌پرداخت. اين كتاب حدود ۳۰ بار تجديد چاپ شد و هنوز هم طراوت و
جامع بودن خود را در ميان ديگر كتب حفظ كرده است.
كتاب «جلوه حق» نيز به رد ديدگاههاي صوفيان و درويشان
مي‌پردازد كه مورد عنايت و لطف آيت‌الله العظمي بروجردي(ره) نيز
قرار گرفت. آية‌الله مكارم با تشكيل جلسات اعتقادي و مجمع علمي
نجات نسل جوان، به شبهات موجود پاسخ مي‌گفت و جوانان را به پيروي
از مكتب قرآن و عترت تشويق مي‌كرد.
در
آن روزگار، وي در سرمقالة‌هاي مجله مكتب اسلام به افشاگري درباره
ماهيت رژيم شاه مي‌پرداخت كه باعث توقيف آن نشريه در آن روزگار
شد.
آية‌الله‌العظمي مكارم شيرازي از مؤسسان جامعه مدرسين حوزه
علميه قم است و همواره با ديگر اعضاي آن، به مبارزات سياسي بر ضد
رژيم شاه مي‌پرداخته و امضاي او در زير بسياري از بيانيه‌ها و
اعلاميه‌ها موجود است. او در جلسات خصوصي امام خميني(ره) شركت
مي‌كرد و حمايت خود را از وي در پيش از انقلاب و پس از آن اعلام
مي‌نموده است. او در زمان رژيم طاغوت، بارها به ساواك احضار شد و
به شهرهاي «چابهار»، «مهاباد» و «انارك» تبعيد شد.
آية‌الله العظمي مكارم شيرازي در تدوين قانون اساسي جمهوري
اسلامي نقش بسزايي داشته است و همواره مردم را به اطاعت از ولايت
فقيه و حفظ اسلاميت و جمهوريت نظام دعوت مي‌كرده است.
آية‌الله العظمي مكارم شيرازي پس از رحلت آية‌الله العظمي
اراكي، با اطلاعية جامعه مدرسين حوزه علميه قم از مراجع اعلم
شناخته شد و هم اكنون در قم به تربيت طلاب و پاسداشت از مكتب
تشيع مي‌پرد.