2ـ معدن
مسأله 1526 :
واجب است خمس چيزى را که از معادن طلا، نقره، سرب، آهن، مس، زغال سنگ، نفت، گوگرد، فيروزه، نمک و معدنهاى ديگر و انواع فلزات به دست مى آورند بدهند و احتياط واجب آن است که نصاب معيّنى در آن نيست،يعنى آنچه را از معدن استخراج مى کنند کم باشديا زياد خمس دارد.
مسأله 1527 :
گچ و آهک و گل سرخ و مانند آن اگر به آنها معدن گفته شود بايد
[286]
خمس آن را بدهد، همچنين انواع سنگها.
مسأله 1528 :
معدن، خواه روى زمين باشد يا زير زمين، در زمين ملکى باشد يا در جايى که مالک ندارد، استخراج کننده آن مسلمان باشد يا غير مسلمان، بالغ باشد يا غير بالغ، در تمام اين صورتها بايد خمس آن پرداخته شود و در صورتى که کودک باشد، ولىّ او مى پردازد.
مسأله 1529 :
مخارج و هزينه استخراج معدن و تصفيه آن (در صورتى که احتياج به تصفيه دارد) و همچنين اجاره اى را که جهت معدن مى پردازد از آن کم مى شود و باقيمانده خمس دارد، ولى مخارج سال از درآمد معدن کسر نمى شود.
مسأله 1530 :
اگر چند نفر چيزى را از معدن استخراج کنند بايد بعد از کم کردن مخارج، خمس آن را بدهند، خواه کم باشد يا زياد (بنابر احتياط واجب).
مسأله 1531 :
اگر معدنى را که در ملک ديگرى است استخراج کند، آنچه از آن به دست مى آيد مال صاحب آن زمين است و چون صاحب ملک براى بيرون آوردن آن خرجى نکرده، بايد خمس تمام آنچه از معدن استخراج شده بدهد، ولى اگر اين کار به دستور او انجام گرفته هزينه آن بر عهده اوست و از درآمد معدن کم مى شود.
مسأله 1532 :
هرگاه معدن از معادن عظيمه و در اراضى مباح يا ملکى باشد، حاکم شرع (مجتهد عادل) حق دارد بر اخراج و صرف آن در مصارف مسلمين نظارت کند در اين صورت استخراج کنندگان بايد نظر حاکم شرع را رعايت کنند.
مسأله 1533 :
اگر حکومت اسلامى معدنى را استخراج کند خمس به آن تعلّق نمى گيرد.