احکام مجهول‌المالک و حيوان و انسان گم شده
«مجهول‌المالک» به مالى مى‌گويند که صاحب آن مشخص نيست.
مسأله 3142 :
اگر حيوانى مثل گوسفند يا مرغ وارد خانه انسان شود و صاحب آن معلوم نباشد، حکم لُقَطه را ندارد بلکه «مجهول‌المالک» مى‌باشد، پس بايد براى پيدا کردن صاحب آن جستجو کند و چنانچه از يافتن او مأيوس شد، حيوان يا بهاى آن را صدقه بدهد و بنابر احتياط از حاکم شرع براى صدقه دادن اجازه بگيرد. همچنين است اگر کبوترى که بال آن بريده شده است وارد منزل انسان شود، ولى اگر بال کبوتر بريده نباشد و انسان نداند صاحب دارد يا نه، مى‌تواند آن را به قصد تملّک براى خود بردارد و اگر بداند صاحب دارد، بايد آن را به صاحب آن برگرداند و اگر صاحب آن را نشناسد و از پيدا کردن او مأيوس باشد، بايد آن را صدقه دهد.
مسأله 3143 :
اگر در جايى که عمران و آبادى است حيوانى را پيدا کند، يکى از دو صورت را دارد:
اوّل: اگر حيوان سالم بوده و در معرض تلف نباشد، جايز نيست آن را بگيرد و اگر گرفت بايد آن را حفظ کند و علوفه آن را نيز تأمين کند و حق ندارد از صاحب آن عوض آن را مطالبه نمايد و در صورتى که آن حيوان گوسفند باشد و صاحب آن پيدا نشود، مى‌تواند آن را براى صاحب آن نگهدارد و يا اين که پس از سه روز آن را بفروشد و پول آن را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و چنانچه صاحب آن پيدا شود و صدقه را قبول نکند، بايد پول آن را به صاحب آن بدهد.
دوم: اگر حيوان در اثر بيمارى يا غير آن در معرض تلف باشد، جايز است آن را
(594)
بگيرد و در اين صورت واجب است علوفه آن را تأمين کند و در صورتى که قصد رايگان نداشته باشد، مى‌تواند پس از پيدا شدنِ صاحب آن عوض آن را مطالبه نمايد و يا اين که از شير يا پشم يا سوارى آن به طور معمول استفاده کند و از مخارج آن کم کند و اگر حيوان تلف شود، ضامن آن نيست، مگر اين که در حفظ آن کوتاهى کرده باشد.
مسأله 3144 :
اگر حيوانى را در جايى که عمران و آبادى نيست، مانند بيابان‌ها، جنگل‌ها، کوه‌ها و راه‌هاى بيابانى پيدا کند و صاحب آن معلوم نباشد، دو صورت دارد:
اوّل: اگر در آن محل آب و گياه وجود داشته باشد و حيوان از لحاظ جسمى و قدرت دويدن بتواند خود را از درندگان حفظ کند، جايز نيست آن را بگيرد.
دوم: اگر در آن محل آب و گياه وجود نداشته باشد و يا حيوان در معرض خطر باشد، مانند گوسفند و بچّه شتر، جايز است آن را بگيرد و به مقدار ممکن معرّفى کند و چنانچه از پيدا کردن صاحب آن مأيوس شود، مى‌تواند آن را تملّک کند و يا اين که براى صاحب آن حفظ نمايد، ولى در صورت تملّک اگر صاحب آن پيدا شود، بايد عوض آن را به او بدهد.
مسأله 3145 :
اگر بچّه‌اى گم شود و ولىّ او پيدا نشود و يا او را سرِ راه گذاشته باشند، جايز است بلکه اگر در معرض تلف شدن باشد واجب است که انسان او را بردارد و حفظ کند و مخارج او را تأمين نمايد تا به حدّ بلوغ برسد و يا پدر يا مادر يا جدّ پدرى او پيدا شود و چنانچه بچّه مالى همراه خود داشته باشد، جايز است با اجازه حاکم شرع آن مال را به مصرف او برساند و اگر مال نداشته باشد، از بيت المال يا زکوات يا مردم خيّر براى مخارج او کمک بگيرد و اگر ممکن نشد، خودش مخارج او را بدهد و در اين صورت مى‌تواند مخارجى را که متحمّل مى‌شود، يادداشت کند تا پس از بزرگ شدن و تمکّن بچّه، از او مطالبه نمايد.
مسأله 3146 :
مالى که صاحب آن مشخّص است ولى به هيچ وجه به او دسترسى نيست، در حکم مجهول‌المالک مى‌باشد.
(595)