جُعاله
مسأله :
جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کارى که براى او انجام مى‌دهند مال معيّنى بدهد. مثلاً بگويد هر کس گمشده مرا پيدا کند ده تومان به او مى‌دهم، و به کسى که اين قرار را مى‌گذارد جاعل، و به کسى که کار را انجام مى‌دهد عامل مى‌گويند، و فرق بين جعاله و اينکه کسى را براى کارى اجير کنند اين است که در اجاره بعد از قرارداد، اجير بايد عمل را انجام دهد و کسى هم که او را اجير کرده، اجرت را به او بدهکار مى‌شود ولى در جعاله عامل مى‌تواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهکار نمى‌شود.
مسأله :
جاعل بايد رشيد باشد و از روى قصد و اختيار قرارداد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نمايد.
مسأله :
کارى را که جاعل مى‌گويد براى او انجام دهند بايد حرام نباشد، و نيز بايد غرض عقلايى داشته باشد. پس اگر بگويد هر کس شراب بخورد يا در شب به جاى تاريکى برود، هزار تومان به او مى‌دهم، جعاله صحيح نيست.
مسأله :
اگر مالى را که قرار مى‌گذارد بدهد معيّن کند مثلاً بگويد هر کس اسب مرا پيدا کند اين گندم را به او مى‌دهم، لازم نيست بگويد آن گندم مال کجاست و قيمت آن چه مقدار است، ولى اگر مال را معيّن نکند، مثلاً بگويد کسى که اسب مرا پيدا کند ده من گندم به او مى‌دهم، بايد گندمى که متعارف در بازار است بدهد.
مسأله :
اگر جاعل مزد معيّنى براى کار قرار ندهد، چنانچه کسى آن عمل را انجام دهد، بايد مزد او را به مقدار متعارف بدهد.
مسأله :
اگر شخصى پيش از قرارداد کار را انجام داده باشد، يا بعد از قرارداد به قصد اينکه پول نگيرد انجام دهد حقّى به مزد ندارد.
مسأله :
پيش از آنکه عامل شروع به کار کند، جاعل و عامل مى‌توانند جعاله را به هم بزنند.
مسأله :
بعد از آنکه عامل شروع به کار کرد، اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزند اشکال ندارد ولى بايد مزد مقدار عملى را که انجام داده به او بدهد.
مسأله :
عامل مى‌تواند عمل را ناتمام بگذارد، ولى اگر تمام نکردن عمل اسباب ضرر جاعل شود بايد آن را تمام نمايد. مثلاً اگر کسى بگويد هر کس چشم مرا عمل کند فلان مقدار به او مى‌دهم و دکتر جرّاحى شروع به عمل کند، چنانچه طورى باشد که اگر عمل را تمام نکند چشم معيوب مى‌شود، بايد آن را تمام نمايد، و در صورتى که ناتمام بگذارد حقّى به جاعل ندارد بلکه ضامن هم هست.
مسأله :
اگر عامل کار را ناتمام بگذارد، چنانچه آن کار مثل پيدا کردن اسب است که تا تمام نشود براى جاعل فايده ندارد، عامل نمى‌تواند چيزى مطالبه کند، و همچنين است اگر جاعل مزد را براى تمام کردن عمل قرار بگذارد. مثلاً بگويد هر کس لباس مرا بدوزد هزار تومان به او مى‌دهم. ولى اگر مقصودش اين باشد که هر مقدار از عمل که انجام گيرد براى آن مقدار مزد بدهد، جاعل بايد مزد مقدارى را که انجام شده به عامل بدهد.