تيمّم
موارد تيمّم
در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمّم کرد:
* اوّل: آن که تهيه آب به قدر وضو يا غسل ممکن نباشد.
مسأله 682 :
اگر انسان در آبادى باشد، بايد براى تهيه آب وضو و غسل، به قدرى جستجو کند که از پيدا شدن آن نااميد شود و اگر در بيابان باشد، چنانچه زمين آن پست و بلند باشد و يا به واسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمين مشکل باشد، بايد در دايره‌اى که مرکز آن محل نماز خواندن اوست و شعاع آن به اندازه پرتاب يک تير قديمى است که با کمان پرتاب مى‌کردند(1)، در جستجوى آب برود و اگر زمين آن اين گونه نباشد،
------------
1 ـ مجلسى قدس‌سره در شرح «من لا يحضره الفقيه»، مقدار پرتاب تير را دويست گام معين فرموده است.
(129)
بايد در دايره‌اى که شعاع آن به اندازه پرتاب دو تير است جستجو نمايد.
مسأله 683 :
اگر بعضى از اطراف، هموار و بعضى ديگر پست و بلند بوده يا عبور در آن مشکل باشد، بايد در طرفى که هموار است به اندازه پرتاب دو تير و در طرفى که اين طور نيست، به اندازه پرتاب يک تير جستجو کند.
مسأله 684 :
در هر طرفى که يقين دارد آب نيست، لازم نيست جستجو کند.
مسأله 685 :
کسى که وقت نماز او تنگ نيست و براى تهيه آب وقت دارد، اگر يقين داشته باشد در محلّى دورتر از مقدارى که بايد جستجو کند آب هست، در صورتى که مانعى نباشد و مشقّت نيز نداشته باشد، بايد براى تهيه آب برود و اگر گمان داشته باشد که آب هست، رفتن به آن محل لازم نيست، لکن اگر گمان او نزديک به يقين باشد، بايد براى تهيه آب به آن محل برود.
مسأله 686 :
لازم نيست خود انسان در جستجوى آب برود بلکه مى‌تواند کسى را که به گفته او اطمينان دارد، بفرستد و در اين صورت اگر يک نفر از طرف چند نفر برود کافى است.
مسأله 687 :
اگر احتمال دهد داخل بار سفر او يا در منزل يا در قافله آب هست، بايد به قدرى جستجو نمايد که به نبودن آب يقين کند يا از پيدا کردن آن نااميد شود.
مسأله 688 :
اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نکند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نيست که دوباره در جستجوى آب برود، ولى اگر احتمال عقلايى بدهد که در اين مدت آبى در آنجا پيدا شده باشد، احتياطا بايد دوباره جستجو کند.
مسأله 689 :
اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پيدا نکند و تا وقت نماز ديگر در همان جا بماند، جستجو لازم نيست، ولى اگر احتمال عقلايى بدهد که در اين مدت آبى در آنجا پيدا شده باشد، احتياطا بايد دوباره جستجو کند.
مسأله 690 :
اگر از درنده بترسد يا جستجوى آب به قدرى سخت باشد که نتواند تحمل کند يا وقت نماز به قدرى تنگ باشد که هيچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم
(130)
نيست؛ ولى اگر بتواند مقدارى جستجو کند، جستجو به همان مقدار لازم است و اگر از دزد بر جان يا مال خود بترسد، نبايد در جستجوى آب برود؛ ولى اگر مالى که احتمال مى‌دهد از بين برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس ديگرى نيز نداشته باشد، جستجوى آب واجب است.
مسأله 691 :
اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصيت کرده، ولى نماز او با تيمّم صحيح است.
مسأله 692 :
کسى که يقين دارد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه به دنبال آب نرود و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو مى‌کرد آب پيدا مى‌شد، نماز او باطل است.
مسأله 693 :
اگر بعد از جستجو، آب پيدا نکند و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جايى که جستجو کرده آب بوده، نماز او صحيح است.
مسأله 694 :
اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند، نمى‌تواند وضو بگيرد يا آب پيدا نمى‌کند، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، نبايد آن را مگر با جِماع ـ به تفصيلى که در مسأله 412 گذشت ـ باطل کند.
مسأله 695 :
اگر پيش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند تهيه آب براى او ممکن نيست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، احتياط واجب آن است که آن را باطل نکند.
مسأله 696 :
کسى که فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد، در صورتى که بداند که اگر آن را بريزد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ريختن آن حرام است، و احتياط واجب آن است که پيش از وقت نماز نيز آن را نريزد.
مسأله 697 :
اگر کسى بداند که آب پيدا نمى‌کند، در صورتى که وضوى خود را باطل کند يا آبى را که دارد بريزد، معصيت کرده، ولى نماز او با تيمّم صحيح است، اگرچه احتياط مستحب آن است که قضاى آن نماز را نيز بخواند.
(131)
* دوم: اگر به واسطه پيرى يا ترس از دزد و جانور و مانند آنها يا نداشتن وسيله‌اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد.
مسأله 698 :
اگر براى کشيدن آب از چاه، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم داشته باشد و مجبور باشد آنها را بخرد يا کرايه نمايد، اگرچه قيمت آنها چند برابر معمول باشد، بايد تهيّه کند و همچنين اگر آب را به چندين برابر قيمت آن بفروشند، بايد آن را بخرد، ولى اگر تهيه آنها به قدرى پول بخواهد که نسبت به حال او ضرر يا مشقت داشته باشد، واجب نيست تهيّه نمايد.
مسأله 699 :
اگر ناچار شود که براى تهيه آب پول قرض کند، بايد قرض نمايد، ولى کسى که مى‌داند يا گمان دارد که نمى‌تواند قرض خود را بدهد، واجب نيست قرض کند، بلکه نبايد قرض کند.
مسأله 700 :
اگر کندن چاه مشقّت نداشته باشد، بايد براى تهيه آب چاه بکند.
مسأله 701 :
اگر کسى بدون منّت و خوارى مقدارى آب به او ببخشد، بايد آن را قبول کند.
* سوم: اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد يا بترسد که به واسطه استعمال آن، مرض يا عيبى در او پيدا شود يا مرض او طولانى شود يا شدّت پيدا کند يا به سختى معالجه شود، بايد تيمّم نمايد؛ ولى اگر آب گرم براى او ضرر نداشته باشد، بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل کند.
مسأله 702 :
لازم نيست يقين کند که آب براى او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر نيز بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براى او پيدا شود، بايد تيمّم کند.
مسأله 703 :
اگر به واسطه يقين يا ترس ضرر، تيمّم کند و پيش از نماز بفهمد که آب براى او ضرر ندارد، تيمّم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد نيز بنا بر احتياط واجب، نماز او باطل است.
مسأله 704 :
کسى که نمى‌داند آب براى او ضرر دارد، چنانچه غسل کند يا وضو
(132)
بگيرد و بعد بفهمد که آب براى او ضررى داشته که از نظر شرع تحمل آن حرام است، وضو يا غسل او احتياطا باطل است و اگر ضرر آن به اين حد نباشد، وضو يا غسل او صحيح مى‌باشد.
* چهارم: هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند، خود يا همسر يا اولاد يا رفيق او و يا کسانى که با او مربوط هستند، مانند خدمتکاران، از تشنگى بميرند يا مريض شوند يا به قدرى تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت داشته باشد، بايد به جاى وضو و غسل تيمّم نمايد و نيز اگر حيوانى داشته باشد که معمولاً آن را براى خوردن ذبح نمى‌کنند ـ مانند اسب و قاطر ـ و بترسد که از تشنگى تلف شود، بايد آب را به آن بدهد و تيمّم نمايد و همچنين اگر کسى که حفظ جان او واجب است و يا حتى کسى که کشتن او فعلاً واجب نيست، به گونه‌اى تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود، بايد آب را به او بدهد.
مسأله 705 :
اگر غير از آب پاکى که براى وضو يا غسل دارد، آب نجسى نيز به مقدار آشاميدن خود و کسانى که با او مربوط هستند داشته باشد، بايد آب پاک را براى آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند؛ ولى چنانچه آب را براى حيوان خود بخواهد، بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهد.
* پنجم: کسى که بدن يا لباس او نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگيرد يا غسل کند، براى آب کشيدن بدن يا لباس او آبى باقى نمى‌ماند، چنانچه بتواند غساله وضو يا غسل را جمع کرده و با آن لباس يا بدن را تطهير کند، بايد همين کار را انجام دهد، وگرنه بنابر احتياط واجب بايد بدن يا لباس را آب بکشد و با تيمّم نماز بخواند؛ ولى اگر چيزى نداشته باشد که بر آن تيمّم کند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند.
* ششم: اگر غير از آب يا ظرفى که استعمال آن حرام است، آب يا ظرف ديگرى نداشته باشد، مثلاً آب يا ظرف او غصبى بوده و غير از آن، آب و ظرف ديگرى نداشته باشد، بايد به جاى وضو و غسل، تيمّم کند.
* هفتم: هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگيرد يا غسل کند کمتر از يک
(133)
رکعت از نماز در وقت خوانده شود، بايد تيمّم کند و اگر يک رکعت يا بيشتر در وقت خوانده شود، ولى مقدارى از آن در خارج وقت واقع شود، ظاهرا بين تيمّم و وضو مخيّر است، اگرچه بعيد نيست که تيمّم موافق احتياط باشد، اما اگر براى وضو و تيمّم يا براى غسل و تيمّم به يک اندازه وقت لازم باشد، بايد وضو يا غسل به جا آورد.
مسأله 706 :
اگر عمدا نماز را به قدرى تأخير بيندازد که وقت براى وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت کرده و بايد نماز را با تيمّم بخواند، اگرچه احتياط مستحب آن است که قضاى آن نماز را نيز بجا آورد.
مسأله 707 :
کسى که شک دارد که اگر وضو بگيرد يا غسل کند، وقت براى نماز او باقى مى‌ماند يا نه، بايد تيمّم کند.
مسأله 708 :
اگر کسى گمان کند که براى وضو يا غسل وقت ندارد و با تيمّم نماز خود را بجا آورد و بعد بفهمد وقت داشته است، بايد پس از به جا آوردن وضو يا غسل، نماز خود را دوباره بخواند.
مسأله 709 :
اگر کسى که آب دارد به واسطه تنگى وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز، آبى را که داشته از دست بدهد و تا نمازهاى بعدى آب به دست نياورد، چنانچه تيمّم خود را باطل نکرده باشد، مى‌تواند نمازهاى بعدى را با همان تيمّم بخواند، ولى اگر آب بعد از نماز از دست برود، اگرچه تيمّم خود را باطل نکرده باشد ـ در صورتى که وظيفه او تيمّم باشد ـ بايد دوباره تيمّم نمايد.
مسأله 710 :
اگر به قدرى وقت داشته باشد که بتواند وضو بگيرد يا غسل کند و نماز را بدون اعمال مستحبّى آن (مثل اقامه و قنوت) بخواند، بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون اعمال مستحبّى آن بجا آورد، بلکه اگر به اندازه سوره نيز وقت نداشته باشد، بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.