تيمّم
در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمّم کرد:
اوّل: آن که تهيه آب به قدر وضو يا غسل ممکن نباشد.
مسأله 643 :
اگر انسان در آبادى باشد، بايد براى تهيه آب وضو و غسل، به قدرى جستجو کند که از پيدا شدن آن نااميد شود و اگر در بيابان باشد، چنانچه زمين آن پست و بلند است و يا بواسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمين مشکل است بايد در هر يک از چهار طرف به اندازه پرتاب يک تير قديمى که با کمان پرتاب مى‌کردند که حدود دويست قدم مى‌شود، در جستجوى آب برود و اگر زمين آن اين طور نيست، بايد در هر طرف به اندازه پرتاب دو تير جستجو نمايد.
مسأله 644 :
اگر بعضى از چهار طرف، هموار و بعضى ديگر پست و بلند يا عبور در آن مشکل باشد، بايد در طرفى که هموار است به اندازه پرتاب دو تير و در طرفى که اين طور نيست به اندازه پرتاب يک تير جستجو کند.
مسأله 645 :
در هر طرفى که اطمينان دارد آب نيست، در آن طرف جستجو لازم نيست.
مسأله 646 :
کسى که وقت نماز او تنگ نيست و براى تهيه آب وقت دارد، اگر اطمينان دارد، در محلّى دورتر از مقدارى که بايد جستجو کند آب هست در صورتى که مانعى نباشد و مشقّت هم نداشته باشد، بايد براى تهيه آب برود و اگر گمان دارد آب هست، رفتن به آن محل لازم نيست؛ ولى اگر اطمينان داشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد براى تهيه آب به آن محل برود.
مسأله 647 :
لازم نيست خود انسان در جستجوى آب برود، بلکه مى‌تواند کسى را که به گفته او اطمينان دارد بفرستد و در اين صورت اگر يک نفر از طرف چند نفر برود کافى است.
مسأله 648 :
اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود، يا همسفران يا در توقّفگاه در سفر آب هست بايد به قدرى جستجو نمايد که به نبودن آب اطمينان پيدا کند يا از پيدا کردن آن نااميد شود.
مسأله 649 :
اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نکند و تا وقت نماز همانجا بماند، لازم نيست که دوباره در جستجوى آب برود.
مسأله 650 :
اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پيدا نکند و تا وقت نماز ديگر در همانجا بماند، جستجو لازم نيست.
مسأله 651 :
اگر از درنده بترسد، يا جستجوى آب به قدرى سخت باشد که نتواند تحمّل کند يا وقت نماز به قدرى تنگ باشد که هيچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نيست ولى اگر بتواند مقدارى جستجو کند به همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان يا مال خودش بترسد نبايد در جستجوى آب برود، ولى اگر مالى که احتمال مى‌دهد از بين برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس ديگرى هم نداشته باشد جستجوى آب واجب است.
مسأله 652 :
اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود معصيت کرده، ولى نمازش با تيمّم صحيح است.
مسأله 653 :
کسى که اطمينان دارد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو مى‌کرد آب پيدا مى‌شد بنابر احتياط واجب نمازش را اعاده کند.
مسأله 654 :
اگر بعد از جستجو، آب پيدا نکند و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جايى که جستجو کرده آب بوده اگر وقت وسعت دارد بنابر احتياط نماز را اعاده کند، ولى اگر وقت گذشته، نماز او صحيح است.
مسأله 655 :
اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند نمى‌تواند وضو بگيرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، نبايد آن را باطل نمايد و همچنين است اگر بداند يا دو شاهد عادل خبر دهند که تهيه آب براى او ممکن نيست بلکه اگر احتمال صحيح عقلايى هم بدهد احتياط واجب آن است که وضوى خود را باطل نکند.
مسأله 656 :
اگر پيش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند، تهيه آب براى او ممکن نيست چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، احتياط واجب آن است که آن را باطل نکند.
مسأله 657 :
کسى که فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد اگر بداند که اگر آن را بريزد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ريختن آن حرام است و احتياط واجب آن است که پيش از وقت نماز هم آن را نريزد بلکه خالى از قُوّت نيست و هرگاه احتمال عقلايى هم بدهد که اگر آب را بريزد ديگر آب پيدا نمى‌کند احتياط واجب آن است که پيش از وقت نماز هم آب را نريزد.
مسأله 658 :
کسى که مى‌داند يا دو شاهد عادل خبر دهند که آب پيدا نمى‌کند اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضوى خود را باطل کند يا آبى که دارد بريزد معصيت کرده ولى نمازش با تيمّم صحيح است، اگرچه احتياط مستحب آن است که قضاى آن نماز را بخواند.
دوم: مشقّت بيش از حد.
مسأله 659 :
اگر بواسطه پيرى يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها يا نداشتن وسيله‌اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد، بايد تيمّم کند و همچنين است اگر تهيه کردن آب يا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد که مردم آن را تحمّل نکنند ولى اگر با مشقت آب تهيه کرد و وضو گرفت، صحيح است.
مسأله 660 :
اگر براى کشيدن آب از چاه، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد، يا کرايه نمايد، اگرچه قيمت آن چند برابر معمول باشد بايد تهيه کند، و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند، ولى اگر تهيه آنها به قدرى پول مى‌خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نيست تهيه نمايد.
مسأله 661 :
اگر ناچار شود که براى تهيه آب قرض کند، بايد قرض نمايد ولى‌کسى که مى‌داند يا گمان دارد که نمى‌تواند قرض خود را بدهد واجب نيست قرض کند.
مسأله 662 :
اگر کندن چاه مشقّت ندارد، به احتياط واجب بايد براى تهيه آب، چاه بکند.
مسأله 663 :
اگر کسى مقدارى آب بى منّت به او ببخشد بايد قبول کند.
سوم: ترس از ضرر.
مسأله 664 :
اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، يا بترسد که بواسطه استعمال آن مرض يا عيبى در او پيدا شود، يا مرضش طول بکشد يا شدّت کند، يا به سختى معالجه شود، بايد تيمّم نمايد، ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل کند.
مسأله 665 :
لازم نيست يقين کند که آب براى او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال، ترس براى او پيدا شود بايد تيمّم کند.
مسأله 666 :
کسى که مبتلا به درد چشم است و آب براى او ضرر دارد بايد تيمّم نمايد.
مسأله 667 :
اگر بواسطه يقين يا ترس ضرر، تيمّم کند و پيش از نماز بفهمد که آب برايش ضرر ندارد، تيمّم او باطل است. و اگر بعد از نماز بفهمد، اگر وقت وسعت دارد بنابر احتياط مستحب اعاده کند ولى اگر وقت گذشته نمازش صحيح است.
مسأله 668 :
کسى که مى‌داند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد که آب براى او ضرر داشته، وضو و غسل او صحيح است.
چهارم: نياز به آب براى حفظ جان.
مسأله 669 :
هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند خود او يا عيال و اولاد او، يا رفيقش و کسانى که به او مربوطند مانند خدمتکار و کارگر از تشنگى بميرند يا مريض شوند، يا به قدرى تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد، بايد به جاى وضو و غسل تيمّم نمايد و نيز اگر بترسد حيوانى که مانند اسب و قاطر معمولاً براى خوردن، سرش را نمى‌برند از تشنگى تلف شود، بايد آب را به آن بدهد و تيمّم نمايد اگرچه حيوان مال خودش نباشد و همچنين است اگر کسى که حفظ جان او واجب است به طورى تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود.
مسأله 670 :
اگر غير از آب پاکى که براى وضو يا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشاميدن خود و کسانى که با او مربوطند داشته باشد، بايد آب پاک را براى آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند ولى چنانچه آب را براى حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهد.
پنجم: نياز به آب براى تطهير.
مسأله 671 :
کسى که بدن يا لباسش نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگيرد يا غسل کند، براى آب کشيدن بدن يا لباس او نمى‌ماند بايد بدن يا لباس را آب بکشد و با تيمّم نماز بخواند. ولى اگر چيزى نداشته باشد که بر آن تيمّم کند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.
ششم: نداشتن آب مباح (غير غصبى).
مسأله 672 :
اگر غير از آب يا ظرفى که استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگرى ندارد، مثلاً آب يا ظرفش غصبى است و غير از آن هم آب و ظرف ديگرى ندارد بايد به جاى وضو و غسل تيمّم کند.
هفتم: نداشتن وقت کافى براى وضو يا غسل.
مسأله 673 :
هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگيرد، يا غسل کند تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى‌شود، بايد تيمّم کند.
مسأله 674 :
اگر عمداً نماز را به قدرى تأخير بيندازد که وقت وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت کرده، ولى نماز او با تيمّم صحيح است.
مسأله 675 :
کسى که شکّ دارد که اگر وضو بگيرد، يا غسل کند وقت براى نماز او مى‌ماند يا نه، بايد تيمّم کند.
مسأله 676 :
کسى که بواسطه تنگى وقت تيمّم کرده، چنانچه بعد از نماز آبى که داشته از دستش برود و آب ديگرى پيدا نکند، اگرچه تيمّم خود را نشکسته باشد بايد دوباره تيمّم نمايد.
مسأله 677 :
کسى که آب دارد، اگر به واسطه تنگى وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز آبى که داشته از دستش برود، براى نمازهاى بعد مى‌تواند با همان تيمّم نماز بخواند.
مسأله 678 :
اگر انسان به قدرى وقت دارد که مى‌تواند وضو بگيرد يا غسل کند و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن مثل اقامه و قنوت بخواند، بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن بجا آورد، بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.