تيمّم
در سه مورد بجاى وضو و غسل بايد تيمّم نمود:
اوّل - تهيه آب به قدر وضو يا غسل ممکن نباشد
مسأله :
هرگاه انسان آب نداشته باشد، بايد خود يا ديگرى به قدرى جستجو کند که از پيدا کردن آب مأيوس شود ولى اگر در بيابان است و زمين هموار و بى‌مانع است در هر يک از چهار طرف دويست قدم و اگر زمين ناهموار است در هر طرف صد قدم کفايت مى‌کند ولى اگر اطمينان دارد در محلّى دورتر از مقدارى که بايد جستجو کند آب هست بايد براى تهيّه آب برود و در هر طرفى که اطمينان دارد آب نيست، جستجو در آن طرف لازم نيست.
مسأله :
اگر از درنده و دزد بترسد يا جستجوى آب به قدرى سخت باشد که نتواند تحمّل کند يا وقت نماز به قدرى تنگ باشد که هيچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نيست.
مسأله :
اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود معصيت کرده ولى نمازش با تيمّم صحيح است.
مسأله :
کسى که اطمينان دارد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو مى‌کرد آب پيدا مى‌شد نمازش صحيح است.
مسأله :
اگر بعد از داخل شدن وقت نماز يا پيش از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند نمى‌تواند وضو بگيرد چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، نبايد آن را باطل نمايد، و همچنين است اگر بداند يا يک نفر ثقه خبر دهد که تهيه آب براى او ممکن نيست بلکه اگر احتمال عقلايى هم بدهد نبايد وضوى خود را باطل کند.
مسأله :
کسى که به مقدار وضو يا غسل آب دارد اگر بداند يا يک نفر ثقه خبر دهد که اگر آن را بريزد آب پيدا نمى‌کند، چنانچه وقت نماز داخل شده ريختن آن حرام است، و واجب است پيش از وقت نماز هم آن را نريزد، بلکه هر گاه احتمال عقلايى بدهد که اگر آن را بريزد ديگر آب پيدا نمى‌کند بايد پيش از وقت نماز هم آن را نريزد.
مسأله :
کسى که بداند يا ثقه‌اى خبر دهد که آب پيدا نمى‌کند، اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوى خود را باطل کند يا آبى که دارد بريزد معصيت کرده ولى نمازش با تيمّم صحيح است، گرچه احتياط مستحب آن است که قضاى آن نماز را بخواند.
مسأله :
اگر به واسطه پيرى يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها يا نداشتن وسيله‌اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد، بايد تيمّم کند و همچنين است اگر تهيه کردن آب يا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد که مردم آن را تحمّل نکنند.
مسأله :
اگر براى کشيدن آب از چاه، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا کرايه نمايد، گرچه قيمت آن چند برابر معمول باشد، بايد تهيه کند، و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند، ولى اگر تهيه آنها به قدرى پول مى‌خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نيست تهيه نمايد.
مسأله :
اگر ناچار شود که براى تهيه آب قرض کند، بايد قرض نمايد ولى کسى که‌مى‌داند يا گمان دارد که نمى‌تواند قرض خود را بدهد واجب نيست قرض کند.
مسأله :
اگر کندن چاه مشقّت ندارد بايد براى تهيه آب چاه بکند.
مسأله :
اگر کسى مقدارى آب بى‌منّت به او ببخشد بايد قبول کند.
مسأله :
هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند خود او يا نفس محترمى از انسان يا حيوان از تشنگى بميرند يا مريض شوند يا به قدرى تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد بايد به جاى وضو يا غسل تيمّم نمايد.
مسأله :
اگر غير از آب پاکى که براى وضو يا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشاميدن خود و کسانى که با او مربوطند داشته باشد، بايد آب پاک را براى آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند ولى چنانچه آب را براى حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک وضو و غسل را انجام دهد.
مسأله :
کسى که بدن يا لباسش نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگيرد يا غسل کند، براى آب کشيدن بدن يا لباس او نمى‌ماند بايد بدن يا لباس را آب بکشد و با تيمّم نماز بخواند. ولى اگر چيزى نداشته باشد که بر آن تيمّم کند بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.
مسأله :
اگر غير از آب يا ظرفى که استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگرى ندارد، مثلاً آب يا ظرفش غصبى است و غير از آن، آب و ظرف ديگرى ندارد، بايد به جاى وضو و غسل تيمّم کند.
دوّم - آب براى او ضرر داشته باشد
مسأله :
اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، يا بترسد که به واسطه استعمال آن مرض يا عيبى در او پيدا شود يا مرضش طول بکشد يا شدّت يابد، يا به سختى معالجه شود، مى‌تواند تيمّم نمايد ولى اگر وضو بگيرد يا غسل کند، وضو و غسل او صحيح است.
مسأله :
لازم نيست يقين کند که آب براى او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براى او پيدا شود مى‌تواند تيمّم کند.
مسأله :
اگر به واسطه يقين يا ترس ضرر تيمّم کند و پيش از نماز بفهمد که آب برايش‌ضرر نداردتيمّم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمدنمازش‌صحيح‌است.
مسأله :
کسى که مى‌داند آب برايش ضرر ندارد چنانچه غسل کند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد که آب براى او ضرر داشته وضو و غسل او صحيح است، بلکه اگر در صورت علم به ضرر وضو بگيرد يا غسل کند وضو و غسلش صحيح است.
سوّم - وقت براى وضو يا غسل نداشته باشد
مسأله :
هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگيرد يا غسل کند تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى‌شود، بايد تيمّم کند.
مسأله :
اگر عمداً نماز را به قدرى تأخير بيندازد که وقت وضو يا غسل نداشته باشد معصيت کرده ولى نماز او با تيمّم صحيح است، گرچه احتياط مستحب آن است که قضاى آن نماز را بخواند.
مسأله :
کسى که شک دارد اگر وضو بگيرد يا غسل کند وقت براى نماز او مى‌ماند يا نه، بايد وضو بگيرد يا غسل نمايد.
مسأله :
کسى که به واسطه تنگى وقت تيمّم کرده، چنانچه بعد از نماز آبى که داشته از دستش برود گرچه تيمّم خود را نشکسته باشد در صورتى که وظيفه‌اش تيمّم باشد بايد دوباره تيمّم کند.
مسأله :
کسى که آب دارد، اگر به واسطه تنگى وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز آبى که داشته از دستش برود براى نمازهاى بعد مى‌تواند با همان تيمّم نماز بخواند.
مسأله :
اگر انسان به قدرى وقت دارد که مى‌تواند وضو بگيرد يا غسل کند و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن مثل اقامه و قنوت بخواند بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن بجا آورد بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد بايد غسل کند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.