6 ـ رکوع
مسأله 1046 :
نمازگزار در هر رکعت بعد از قرائت يا گفتن تسبيحات اربعه و يا قنوت، بايد به اندازه‌اى خم شود که بتواند کف دست‌ها را به زانو بگذارد و اين عمل را «رکوع» مى‌گويند.
(194)
مسأله 1047 :
بنابر احتياط واجب نمازگزار در هنگام رکوع بايد کف دستهاى خود را روى زانوها قرار دهد.
مسأله 1048 :
چنانچه رکوع را به نحو غير معمول بجا آورد، مثلاً به چپ يا راست خم شود، اگرچه دستهاى او به زانو برسند، صحيح نيست.
مسأله 1049 :
خم شدن بايد به قصد رکوع باشد، پس اگر به قصد کار ديگرى، مثلاً براى کشتن حيوانى خم شود، نمى‌تواند آن را رکوع حساب کند، بلکه بايد بايستد و دوباره براى رکوع خم شود و به واسطه اين عمل، رکن زياد نشده و نماز باطل نمى‌شود.
مسأله 1050 :
کسى که دست يا زانوى او با دست و زانوى ديگران فرق دارد، مثلاً دست او به قدرى بلند است که اگر کمى خم شود، به زانو مى‌رسد يا زانوى او به قدرى پايين‌تر از حدّ معمول است که بايد خيلى خم شود تا دستش به زانو برسد، بايد به اندازه معمول افراد عادى خم شود.
مسأله 1051 :
کسى که نشسته رکوع مى‌کند، بايد به قدرى خم شود که عرفا بگويند رکوع کرده و بهتر است به قدرى خم شود که صورت نزديک جاى سجده برسد.
مسأله 1052 :
در حال رکوع، گفتن ذکر واجب است و ذکر رکوع «سُبْحانَ اللّه‌ِ» و يا «سُبْحانَ رَبّىَِ الْعَظيمِ وَبِحَمْدِهِ» مى‌باشد و چنانچه در رکوع ذکر «سُبْحانَ اللّه‌ِ» بگويد، بنابر احتياط واجب بايد آن را سه مرتبه تکرار کند؛ ولى در صورت ضرورت و تنگى وقت، گفتن يک «سُبْحانَ اللّه‌ِ» نيز کافى است و چنانچه ذکر «سُبْحانَ رَبّىَِ الْعَظيمِ وَبِحَمْدِهِ» را بگويد، يک بار کافى است. گفتن ذکرهاى ديگر، مثل «اَلْحَمْدُ للّه‌ِ» يا «اللّه‌ُ اَکْبَرُ» به جاى دو ذکر فوق نيز در رکوع جايز است، به شرط آن که به اندازه سه بار «سُبْحانَ اللّه‌ِ» باشد.
مسأله 1053 :
ذکر رکوع بايد به دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود و مستحب است «سُبْحانَ رَبّىَِ الْعَظيمِ وَبِحَمْدِهِ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه و بلکه بيشتر بگويند.
مسأله 1054 :
بايد بدن در رکوع به مقدار ذکر واجب آرام باشد و در ذکر مستحب نيز اگر آن را به قصد ذکرى که براى رکوع دستور داده‌اند بگويد، بنابر احتياط واجب آرام بودن بدن لازم است.
(195)
مسأله 1055 :
اگر هنگامى که ذکر رکوع را مى‌گويد، بى‌اختيار به قدرى حرکت کند که بدن از حال آرام بودن خارج شود، نمازش صحيح است، ولى چنانچه در حال گفتن ذکر واجب، بى‌اختيار حرکت کرده باشد، احتياط واجب آن است که بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره ذکر را بگويد و اگر کمى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج نشود يا انگشتان را حرکت دهد، اشکال ندارد.
مسأله 1056 :
اگر پيش از آن که به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گيرد، عمدا ذکر واجب رکوع را بگويد، نماز او باطل است.
مسأله 1057 :
اگر پيش از تمام شدن ذکر واجب، عمدا سر از رکوع بردارد، نماز او باطل است و اگر سهوا سر بردارد، چنانچه پيش از آن که از حال رکوع خارج شود به خاطر آورد که ذکر رکوع را تمام نکرده، بايد در حال رکوع و با آرامش بدن دوباره ذکر را بگويد و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد به خاطر آورد، نماز او صحيح است.
مسأله 1058 :
اگر نتواند به مقدار ذکر واجب در رکوع بماند، در صورتى که بتواند پيش از آن که از حدّ رکوع خارج شود، ذکر را بگويد، بايد در آن حال تمام کند و اگر نتواند، چنانچه به مقدار يک «سبحان اللّه» هم بتواند در حال رکوع بماند، بايد در حال رکوع آن را بگويد و اگر به اين مقدار هم نتواند، بنابر احتياط ذکر را در حال برخاستن به قصد قربت مطلقه بگويد.
مسأله 1059 :
اگر به واسطه بيمارى و مانند آن در رکوع آرام نگيرد، نماز صحيح است، ولى بايد پيش از آن که از حال رکوع خارج شود، به مقدار ذکر واجب، يعنى «سُبْحانَ رَبّىَِ الْعَظيمِ وَبِحَمْدِهِ» يا سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه»، ذکر بگويد.
مسأله 1060 :
اگر نتواند به اندازه رکوع خم شود، بايد به چيزى تکيه دهد و رکوع کند و اگر هنگامى که تکيه داده نيز نتواند به نحو معمول رکوع کند، بايد به هر اندازه که مى‌تواند خم شود و اگر هيچ نتواند خم شود، بايد هنگام رکوع بنشيند و نشسته رکوع کند و احتياط واجب آن است که نماز ديگرى نيز بخواند و براى رکوع آن با سر اشاره نمايد.
مسأله 1061 :
اگر کسى که مى‌تواند ايستاده نماز بخواند، در حال ايستاده يا نشسته
(196)
نتواند رکوع کند، بايد ايستاده نماز بخواند و براى رکوع با سر اشاره کند و اگر نتواند اشاره کند، بايد به نيّت رکوع چشمها را ببندد و ذکر آن را بگويد و به نيّت برخاستن از رکوع، چشمها را باز کند و اگر از اين عمل نيز عاجز باشد، بايد در قلب خود نيّت رکوع کند و ذکر آن را بگويد.
مسأله 1062 :
کسى که نمى‌تواند ايستاده يا نشسته رکوع کند و براى رکوع فقط مى‌تواند در حالى که نشسته است، کمى خم شود يا در حالى که ايستاده است با سر اشاره کند، بايد ايستاده نماز بخواند و براى رکوع با سر اشاره نمايد و احتياط واجب آن است که نماز ديگرى نيز بخواند و هنگام رکوع آن بنشيند و هر اندازه که مى‌تواند براى رکوع خم شود.
مسأله 1063 :
اگر بعد از رسيدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن، سر بردارد و دو مرتبه به قصد رکوع به اندازه رکوع خم شود، نماز او باطل است؛ بلکه چنانچه قبل از آرام گرفتن بدن نيز از رکوع سر بردارد و دو مرتبه به قصد رکوع به اندازه رکوع خم شود، بنابر احتياط واجب بايد نماز را از سر بگيرد و نيز اگر بعد از آن که به اندازه رکوع خم شد و بدن آرام گرفت، به قصد رکوع به قدرى خم شود که از اندازه رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد، به صورتى که گفته شود رکوع اضافى انجام داده، نمازش باطل است و بهتر آن است که نماز را تمام کند و دوباره از سر بخواند.
مسأله 1064 :
بعد از تمام شدن ذکر رکوع، بايد راست بايستد و بعد از آن که بدن آرام گرفت، به سجده رود و اگر عمدا پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود، نماز او باطل است.
مسأله 1065 :
اگر رکوع را فراموش کند و پيش از آن که به سجده برسد به خاطر آورد، بايد بايستد و بعد به رکوع رود و چنانچه به حالت خميدگى به رکوع برگردد، نماز او باطل است.
مسأله 1066 :
اگر نمازگزار بعد از آن که پيشانيش به زمين رسيد به خاطر آورد که رکوع نکرده، نمازش باطل است.
(197)
مسأله 1067 :
مستحب است پيش از رفتن به رکوع در حالى که راست ايستاده، تکبير بگويد و در رکوع زانوها را به طرف عقب دهد، پشت را صاف نگهدارد و گردن را بکشد و مساوى پشت نگهدارد، بين دو قدم را نگاه کند، پيش از ذکر يا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آن که از رکوع برخاست و راست ايستاد، در حال آرامش بدن بگويد: «سَمِعَ اللّه‌ُ لِمَنْ حَمِدَهُ».