نمازهای واجب و اوقات آنها (آیت الله جعفر سبحانی)

نمازهاى واجب

نمازهاى واجب شش است:

اول، نماز يوميه.

دوم، نماز آيات.

سوم، نماز ميّت.

چهارم، نماز طواف واجب خانه کعبه.

پنجم، نماز قضاى پدر و بنابراحتياط واجب مادر

صفحه 214

که بر پسر بزرگتر واجب است.

ششم، نمازى که به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب مى شود.

نمازهاى واجب يوميّه

نمازهاى واجب يوميه پنج است: ظهر و عصر، هرکدام چهار رکعت، مغرب سه رکعت، عشا چهار رکعت، صبح دو رکعت.

مسأله 618 :

در سفر بايد نمازهاى چهار رکعتى را با شرائطى که گفته مى شود دو رکعت خواند.

وقت نماز ظهر و عصر

مسأله 619 :

اگر چوب يا چيزى مانند آن را، راست در زمين هموار فرو برند صبح که خورشيد بيرون مى آيد، سايه آن به طرف مغرب مى افتد و هرچه آفتاب بالا مى آيد اين سايه کم مى شود هنگامى که به آخرين درجه کمى رسيد و به سوى مشرق برگشت اوّل ظهر شرعى است.(1) ولى در بعضى شهرها مثل مکه که گاهى موقع ظهر سايه به کلى از بين مى رود، بعد از آنکه سايه دوباره پيدا شد، معلوم مى شود ظهر شده است.

مسأله 620 :

چوب يا چيز ديگرى را که براى معين کردن ظهر به زمين فرو مى برند شاخص گويند.

مسأله 621 :

نماز ظهر و عصر هرکدام وقت مخصوص و مشترکى دارند، وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتى که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد; و وقت مخصوص نماز عصر موقعى است که به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد، که اگر کسى تا اين موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و بايد نماز عصر را

1. ظهر شرعى در بعضى از مواقع سال، چند دقيقه پيش از ساعت دوازده (به ساعت ظهر کوک) و گاهى چند دقيقه بعد از ساعت دوازده است.

صفحه 215

بخواند و ما بين وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترک نماز ظهر و نماز عصر است، و اگر کسى در وقت مختص ظهر، نماز عصر و در وقت مختص عصر نماز ظهر بخواند، نماز او در هر دو مورد باطل است.

مسأله 622 :

اگر پيش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شودو در بين نماز بفهمد اشتباه کرده است، چنانچه در وقت مشترک باشد، بايد نيت را به نماز ظهر برگرداند يعنى نيت کند که آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد مى خوانم هم نماز ظهر باشد و بعد از آنکه نماز را تمام کرد، نماز عصر را بخواند. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، اگر التفات به اشتباه در وقت مختص باشد، نماز او باطل و اگر التفات در وقت مشترک بوده اگرچه شروع در وقت مختص به ظهر بوده بايد نيت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عصر را بخواند.

مسأله 623 :

کسى که به قصد نماز عصر مثلا مشغول نماز مى شود، در بين نماز خيال مى کند نماز ظهر مى خواند، مقدارى از نماز را با همين خيال مى خواند و قبل از تمام شدن نماز يادش مى آيد که نمازش نماز عصر بوده و اول هم قصد نماز عصر کرده، نماز او صحيح است. در اين قسمت فرقى بين اثناء و بعد از فراغ نيست.

مسأله 624 :

در روز جمعه انسان مى تواند به جاى نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند.

مسأله 625 :

احتياط واجب آن است که نماز جمعه را از موقعى که عرفاً اول ظهر مى گويند تأخير نيندازد و اگر از اوائل ظهر تأخير افتاد به جاى نماز جمعه نماز ظهر بخواند.

وقت نماز مغرب و عشاء

مسأله 626 :

مغرب موقعى است که سرخى طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پيدا مى شود، از بين برود.

مسأله 627 :

نماز مغرب و عشاء هرکدام وقت مخصوص و مشترکى دارند: وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است، تا وقتى که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز

صفحه 216

بگذرد، که اگر کسى مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشاء را سهواً در اين وقت بخواند نمازش باطل است. وقت مخصوص نماز عشاء موقعى است که به اندازه خواندن نماز عشاء به نصف شب مانده باشد که اگر کسى تا اين موقع نماز مغرب را نخواند، بايد اول نماز عشاء و بعد از آن نماز مغرب را بخواند. و بين وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشاء وقت مشترک نماز مغرب و عشاء است.

مسأله 628 :

اگر کسى در وقت مشترک اشتباهاً نماز عشاء را پيش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحيح است و بايد نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد.

مسأله 629 :

اگر پيش از خواندن نماز مغرب; سهواً مشغول نماز عشاء شود و در بين نماز بفهمد که اشتباه کرده، اگر به رکوع رکعت چهارم نرفته است، بايد نيت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عشاء را بخواند و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته بايد نماز را تمام کند، بعد نماز مغرب را بخواند.

مسأله 630 :

آخر وقت نماز عشاء نصف شب است. و احتياط واجب آن است که براى نماز مغرب و عشاء و مانند اينها شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب کرد; و براى نماز شب و مانند آن تا اول آفتاب حساب نمايد(1).

مسأله 631 :

اگر از روى معصيت، يا به واسطه عذرى نماز مغرب يا نماز عشاء را تا نصف شب نخواند، بنابر احتياط واجب، بايد تا قبل از اذان صبح، بدون اينکه نيت ادا و قضاء کند بجا آورد.

وقت نماز صبح

مسأله 632 :

نزديک اذان صبح از طرف مشرق; سفيده اى رو به بالا حرکت مى کند که آن را فجر اول گويند; موقعى که آن سفيده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است. و آخر وقت نماز صبح موقعى است که آفتاب بيرون بيايد.

1. بنابراين تقريباً يازده ساعت و يک ربع بعد از ظهر شرعى آخر وقت نماز مغرب و عشاء است.

صفحه 217

احکام وقت نماز

مسأله 633 :

موقعى انسان مى تواند مشغول نماز شود، که يقين کند وقت داخل شده است، يا يک مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهد. يا خود اطمينان به دخول وقت پيدا کند.

مسأله 634 :

در اعذار خاصّه مانند نابينا و کسى که در زندان است و مانند اينها بنابر احتياط واجب بايد تا اطمينان به داخل شدن وقت نکنند مشغول نماز نشوند ولى در اعذار همگانى مانند ابر يا غبار و مانند اينها که براى همه مانع از يقين کردن است، نتواند در اول وقت نماز، به داخل شدن وقت يقين کند، چنانچه گمان قوى داشته باشد که وقت داخل شده، مى تواند مشغول نماز شود.

مسأله 635 :

اگر يک مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهد، يا انسان يقين کند که وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بين نماز بفهمد که هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است. و همچنين است اگر بعد از نماز بفهمد که تمام نماز را پيش از وقت خوانده، ولى اگر در بين نماز بفهمد وقت داخل شده، يا بعد از نماز بفهمد که در بين نماز وقت داخل شده، نماز او صحيح است.

مسأله 636 :

اگر يقين کند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بين نماز شک کند که وقت داخل شده يا نه، نماز او باطل است ولى اگر در بين نماز يقين داشته باشد که وقت شده، و شک کند که آنچه از نماز خوانده در وقت بوده يا نه نمازش صحيح است.

مسأله 637 :

کسى که به اندازه خواندن يک رکعت نماز وقت دارد، بايد نماز را به نيت اداء بخواند، ولى نبايد عمداً نماز را تا اين وقت تأخير بيندازد.

مسأله 638 :

هرگاه انسان عذرى دارد که اگر بخواهد در اول وقت نماز بخواند; مثلا ناچار است با تيمم يا با لباس نجس نماز بخواند، اگر يقين يا اطمينان دارد که عذر او تا آخر وقت باقى است مى تواند در اول وقت نماز بخواند، و اگر يقين يا اطمينان دارد که عذر او پيش از پايان يافتن وقت مرتفع مى شود بايد صبر کند. و اگر هيچ يک از دو طرف روشن نشد، احتياط

صفحه 218

واجب اين است که صبر کند تا وضع او روشن گردد.

مسأله 639 :

وقت اذان صبح براى نماز و روزه در شب هاى مهتابى و غير مهتابى يکسان است و معيار ظاهر شدن نور شفق در افق است هرچند بر اثر مهتاب يا عوامل ديگر نمايان نباشد و وقت نماز صبح از اول طلوع فجر صادق تا طلوع آفتاب است، و فجر صادق سپيده صبح است. که در افق پهن مى شود.

نمازهايى که بايد به ترتيب خوانده شود

مسأله 640 :

انسان بايد نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشاء را بعد ز نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پيش از نماز ظهر و نماز عشاء را پيش از نماز مغرب بخواند باطل است.

مسأله 641 :

اگر به نيت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بين نماز يادش بيايد که نماز ظهر را خوانده است، نمى تواند نيت را به نماز عصر برگرداند بلکه بايد نماز را بشکند و نماز عصر را بخواند و همين طور است در نماز مغرب و عشاء. اما اگر نيت نماز عصر کند و بعد متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده، در هر جاى نماز باشد مى تواند نيت خود را به ظهر برگرداند. و همچنين اگر شروع به نماز عشاء کند و متوجه شود که نماز مغرب را نخوانده اگر پيش از رکوع رکعت چهارم باشد، نيّت را برگردانده و اگر پس از رکوع رکعت چهارم باشد، نماز به نيّت عشاء تمام کند سپس نماز مغرب را بخواند و احتياطاً نماز عشاء را دو مرتبه بخواند.

مسأله 642 :

اگر در بين نماز عصر شک کند که نماز ظهر را خوانده يا نه، بايد نيت را به نماز ظهر برگرداند. ولى اگر وقت به قدرى کم است که بعد از تمام شدن نماز، مغرب مى شود بايد به نيت نماز عصر، نماز را تمام کند و نماز ظهرش قضا ندارد.

مسأله 643 :

اگر در نماز عشاء، پيش از رکوع رکعت چهارم شک کند که نماز مغرب را خوانده يا نه، چنانچه وقت به قدرى کم است که بعد از تمام شدن نماز، نصف شب مى شود، بايد به نيت عشاء نماز را تمام کند و اگر بيشتر وقت دارد، بايد نيت را به نماز مغرب برگرداند و نماز

صفحه 219

را سه رکعتى تمام کند، بعد نماز عشاء را بخواند.

مسأله 644 :

اگر در نماز عشاء بعد از رسيدن به رکوع رکعت چهارم شک کند که نماز مغرب را خوانده يا نه، بايد نماز را تمام کند، بعد نماز مغرب را بخواند و احتياطاً عشاء دو مرتبه بخواند ولى اگر اين شک در وقت مخصوص به نماز عشاء باشد خواندن نماز مغرب لازم نيست.

مسأله 645 :

اگر انسان نمازى را که خوانده احتياطاً دوباره بخواند و در بين نماز يادش بيايد، نمازى را که بايد پيش از آن بخواند نخوانده است، نمى تواند نيت را به آن نماز برگرداند مثلا موقعى که نماز عصر را احتياطاً مى خواند. اگر يادش بيايد نماز ظهر را نخوانده است، نمى تواند نيت را به نماز ظهر برگرداند.

مسأله 646 :

برگرداندن نيت از نماز قضاء به نماز ادا و از نماز مستحب به نماز واجب جايز نيست.

مسأله 647 :

اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد، انسان مى تواند در بين نماز نيت را به نماز قضاء برگرداند، ولى بايد برگردان نيت، به نماز قضاء ممکن باشد، مثلا اگر مشغول نماز ظهر است; در صورتى مى تواند نيت را به قضاى صبح برگرداند که داخل رکوع رکعت سوم نشده باشد.