تلقيح مصنوعى
سوال 1754 :
اگر مردى عقيم باشد، ولى زن او سالم و قدرت بارورى داشته باشد، اگر اسپرم مرد ديگرى در آزمايشگاه با تخمک زن مذکور ترکيب شود و آن گاه اين نطفه ترکيب يافته يا جنين در رحم زن نهاده شود، لطفاً بفرماييد:
الف) آيا اين کار جايز است؟
جواب :
جايز نيست.
ب) آيا اين امر زنا محسوب مى شود؟
جواب :
زنا نيست; ولى از جهاتى شبيه زناست.
جواب :
آيا مشخّص بودن يا ناشناس بودن دهنده اسپرم در حکم مسأله تأثير دارد؟
جواب :
هيچ تأثيرى ندارد.
د) رابطه شرعى کودک با شوهر زن از لحاظ ارث، محرميّت و نکاح چگونه خواهد بود؟
جواب :
رابطه اى با او ندارد; جز اين که فرزند طبيعى همسر اوست و با او محرم است.
هـ) رابطه شرعى کودک با مرد صاحب اسپرم از نظر ارث، محرميّت و نکاح چگونه مى باشد؟
جواب :
به منزله فرزند نامشروع اوست که محرم است; ولى از يکديگر ارث نمى برند.
سوال 1755 :
در مواردى زن عقيم بوده و داراى تخمک بارور نيست ولى شوهر قدرت بارورى داشته و خواستار بچّه مى باشد، اگر اسپرم مرد گرفته شود و با تخمک زن ديگرى در آزمايشگاه ترکيب شود، آن گاه اين نطفه ترکيب يافته يا جنين در رحم زن ثالثى نهاده شود و در آن جا رشد نموده و متولّد شود، لطفاً بفرماييد:
الف) آيا اين امر جايز است؟
جواب :
ترکيب نطفه آن مرد با تخمک زن اجنبى جايز نيست; مگر اين که آن زن بى شوهر باشد و او را به عقد موقّت خود درآورد و از تخمک او استفاده کند.
ب) رابطه شرعى اين کودک از نظر نسب مادرى، محرميّت، نکاح و ارث با همسرِ مرد (که هيچ نقشى در تولّد کودک نداشته) چگونه است؟
جواب :
هيچ رابطه اى با او ندارد، جز اين که فرزند شوهر اوست و با او محرم است.
سوال 1756 :
در موردى که زن داراى تخمک سالم مى باشد، امّا رحم قدرت نگهدارى و پرورش جنين را ندارد، اگر اسپرم شوهر با تخمک زن در آزمايشگاه ترکيب شود و سپس اين نطفه ترکيب شده يا جنين حاصله در آزمايشگاه به رحم زن ديگرى منتقل شود، لطفاً بفرماييد:
الف) آيا اين امر جايز مى باشد؟
جواب :
اين کار ذاتاً جايز است، امّا چون معمولاً موجب نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت جايز است.
ب) آيا اجازه صاحب رحم لازم است؟
جواب :
آرى لازم است.
جواب :
آيا زنى که نطفه ترکيب شده يا جنين در رحم او قرار مى گيرد، مى تواند جهت انجام اين عمل درخواست اجرتى نمايد؟
جواب :
مانعى ندارد.
هـ) رابطه شرعى کودک متولّد شده، از نظر نسب مادرى، با صاحب رحم و زن صاحب تخمک چگونه است؟
جواب :
زن صاحب تخمک مادر اوست و زن صاحب رحم به منزله مادر رضاعى مى باشد و به او محرم است.
و) رابطه شرعى اين کودک از نظر نسب، ارث، محرميّت و نکاح با شوهر زن صاحب رحم چگونه است؟
جواب :
فقط نسبت به او محرم است.
سوال 1757 :
تلقيح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعى در خارج از بدن و جايگزينى آن در رحم همان زن چه حکمى دارد؟ آيا کودک حاصل حلال زاده است؟
جواب :
اين کار ذاتاً اشکالى ندارد; ولى چون معمولاً مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جايز مى باشد. (منظور از ضرورت اين است که مثلاً اگر اين کار انجام نشود زندگى زناشويى آن مرد و زن مختل مى شود و يا زن گرفتار بيمارى مى شود). و در هر حال فرزند مذکور حلال زاده است.
سوال 1758 :
تلقيح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعى و رشد جنين در محيط غير انسانى چه حکمى دارد؟ آيا کودک حاصل از اين عمل حلال زاده است؟
جواب :
اشکالى ندارد به همان شروطى که در بالا گفته شد و فرزند مذکور حلال زاده است.
مردى ديگر استفاده کرد؟ به صورتى که دو طرف همديگر را نبينند و اسپرم مرد را در مطبّ دکتر به زن تزريق کنند. در ضمن شنيده ام که گفته اند اين عمل چون براى جلوگيرى از طلاق است و دو طرف همديگر را نمى بينند، اشکالى ندارد و مانند خونى است که از شخصى گرفته و به شخص ديگرى تزريق مى کنند، و لهذا از نظر شرعى حلال است. آيا چنين چيزى صحّت دارد؟
جواب :
اين کار گناه دارد و جايز نيست; مگر اين که شما از شوهرتان طلاق بگيريد و بعد از گذشتن عدّه به عقد موقّت مثلاً يک روزه مردى درآييد، هرچند او را هرگز نديده و نبينيد و نطفه آن مرد را در مطبّ دکتر گرفته و به شما تزريق کنند و بعد از تولّد فرزند مجدّداً به عقد شوهرتان درآييد. در غير اين صورت جايز نيست.
سوال 1760 :
اسپرم زوج با رضايت او و به طريق اصول پزشکى گرفته شده تا به زوجه خود او تلقيح مصنوعى شود; امّا قبل از اين که اين تلقيح انجام گيرد، زوج مى ميرد و پس از فوت او اين عمل صورت مى گيرد و فرزندى به دنيا مى آيد. آيا فرزند متولّد شده، فرزند مشروع همان زوج متوفّى است و از او ارث مى برد؟
جواب :
اين کار مجاز نبوده است; ولى چنانچه نمى دانستند، فرزند مزبور حلال زاده است و احکام محرميّت را دارد و از مادر ارث مى برد، ولى از پدر ارث نمى برد.
سوال 1761 :
تعدادى از زن و شوهرها به دلايل طبّى، بچّه دار شدنشان بطور طبيعى مشکل بوده و لازم است که از روشهاى درمانى مختلف براى کمک به آنها استفاده شود. يکى از اين روشها، لقاح خارج از رحمى مى باشد; به اين معنا که تخمک را از زوجه و نطفه را از شوهرش گرفته و آنها را با هم مخلوط مى نماييم. از اختلاط و امتزاج تخمک و نطفه، جنين حاصل مى شود، سپس اين جنين به رحم زوجه منتقل مى شود تا حاملگى و بعد زايمان صورت گيرد. لازم به تذکّر است که جنين ها هنگام انتقال به رحم، فقط 24 تا 48 ساعت از زمان لقاحشان گذشته و داراى 4 الى 8 سلول مى باشند. گاهى از اوقات، تعداد جنين هاى حاصل از نطفه زن و شوهر بيش از حدّ نياز است که در اين صورت اضافه بر نياز منجمد شده و پس از زايمان زن با رضايت زوجين، جنين ها از رده خارج و دور ريخته مى شود. از طرف ديگر، تعدادى از زوجها وجود دارند که به دلايل طبّى، به هيچ وجه صاحب فرزند نمى شوند; امّا براى برخى از آنها، اين امکان از نظر طبّى وجود دارد که جنين هاى مازاد دسته اوّل را در صورت عدم نياز زوجين، به رحم آنان انتقال داد. سوالاتى که در اين زمينه مطرح مى شود عبارتند از:
الف) انتقال اين جنين هاى بارور نشده به رحم زن ثالث از نظر شرعى چگونه است؟
جواب :
اين کار ذاتاً مانع شرعى ندارد; ولى چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جايز است.
ب) در صورت عدم نياز زوجين به جنين خود، آيا موافقت آنها براى هديه جنين به غير لازم است؟
جواب :
آرى، لازم است.
جواب :
آيا والدين صاحب جنين مى توانند در ازاى اهداى جنين خود وجهى دريافت نمايند؟
جواب :
بهتر اين است که چيزى نگيرند.
د) آيا ارائه مشخّصات اهدا کنندگان جنين به دريافت کنندگان و برعکس، لازم است؟
جواب :
نظر به اين که فرزند مزبور تعلّق به صاحبان اصلى نطفه دارد، لازم است هويّت آنها ثبت شود و به اطّلاع برسد.
هـ) در صورتى که فرزند پسر باشد، آيا اين پسر با زنى که در رحم او بزرگ شده، محرم است؟
جواب :
آرى، محرم است.
و) در صورت دختر بودن فرزند، آيا با شوهر مادر جانشين (زنى که در رحم او بزرگ شده)، محرم است؟
جواب :
آرى، محرم است.
ز) والدين فرزند حاصل چه کسانى هستند؟
جواب :
پدر و مادر او صاحبان نطفه اند، هرچند به زن ثالث نيز محرم مى باشد.
ح) تکليف ارث اين بچّه ها پس از تولّد چگونه است؟
جواب :
فقط از صاحبان نطفه ارث مى برند.
ط) در صورت موافقت قبلى والدين صاحب جنين (صاحب نطفه و تخمک) در اهداى جنين خود، آيا مى توانند پس از تولّد نوزاد و يا سالها بعد، از شخص ثالث مدّعى استرداد طفل شوند؟
جواب :
احتياط آن است که با رضايت مادرِ جانشين، بچّه را بگيرند.
سوال 1762 :
آيا مادر جانشين (زن پذيراى جنين) مستحقّ دريافت نفقه يا اجرت المثل تا زمان تولّد جنين، از صاحب نطفه و پدر جنين مى باشد؟ و آيا اين کار نوعى اجاره اعضا (اجاره رحم) تلقّى مى گردد؟ يا مشمول عقد ديگرى است؟
جواب :
اين موضوع تابع قرارداد است، و اگر قراردادى ندارند و جنبه رايگان نداشته حقّ اجرت المثل دارد و عمل مزبور نوعى اجاره است، نه اجاره اعضا; بلکه اجير شدن براى پرورش جنين.