بلوغ، رشد و تميز
سوال 3 :
دين مبين اسلام براى پسران، سنّ بلوغ را اتمام پانزده سال قمرى و براى دختران، اتمام نُه سال قمرى معيّن نموده است و از طرفى نظر فقهاى عظام اين است که بعد از فرا رسيدن سنّ بلوغ، نمى‌توان کسى را به عنوان جنون يا عدم رشد،
(3)
محجور نمود، مگر اين که عدم رشد يا جنون او ثابت شده باشد. آيا مراد از بلوغ، همان بلوغ طبيعى (آمادگى جسمى براى عمل زناشويى و حاملگى) است يا بلوغ عقلى و رشد عقلانى؟ و آيا مى‌توان بين بلوغ در تکاليف فردى (عبادات) و بلوغ در روابط اجتماعى از قبيل معاملات و... تفاوت قائل شد؟
جواب :
بلوغ شرعى (رسيدن به حد و سنّ تکليف) براى پسر، پانزده سال تمام قمرى و براى دختر، نُه سال تمام قمرى است. در مورد نماز که مشکلى وجود ندارد و در مورد امور مالى و معاملات، رشد فکرى مناسب لازم است و در مورد ازدواج و توابع آن بهتر است رشد فکرى و جسمانى لحاظ شود، اگر چه در بعضى از احکام، رعايت آنها لازم است و در مورد روزه، چنانچه باعث عسر و حرج (مشقّت زياد) باشد، لازم نيست روزه بگيرد و اگر بتواند يک روز يا چند روز در ميان روزه بگيرد، بايد آن روزها را روزه بگيرد و اگر توانست، تا ماه رمضان سال آينده، روزه‌هاى نگرفته را قضا نمايد و اگر نتوانست، در سال‌هاى بعد قضا نمايد. در اجراى حدود الهى و مجازات، اضافه بر بلوغ سِنّى، رشد عقلى به حسب مورد و علم به حرمت نيز لازم است و با احراز اين شرايط، جاى تخفيف نيست، مگر اين که خطر مرگ يا مرض شديد در بين باشد. در ساير موارد مى‌توان تخفيف قائل شد؛ ولى در حقّ‌الناس، چنانچه مستند به او باشد، ضامن است.
سوال 4 :
اگر منظور از پانزده سال در پسر و نُه سال در دختر، سال قمرى است، فرق آن با سال شمسى چيست؟
جواب :
پانزده سال قمرى، حدود 164 روز کمتر از پانزده سال شمسى و نُه سال قمرى، حدود 98 روز کمتر از نُه سال شمسى است.
سوال 5 :
آيا براى دختر از حيث بلوغ، مى‌توان بين عبادات و معاملات تفاوتى قائل شد؟
(4)
جواب :
در صورتى که رشد داشته باشد، تفاوتى نيست و اگر رشد نداشته باشد، بايد در امور مالى و بعضى امور ديگر که درک کافى در آنها شرط است، رشد را در نظر گرفت.
سوال 6 :
درباره رابطه بلوغ و رشد بفرماييد:
الف. آيا بين دو صفت بلوغ و رشد، شرعا ملازمه وجود دارد؟
جواب :
ملازمه نيست.
ب. در صورت جدا بودن صفت بلوغ از وصف رشد، آيا سنّ بلوغ مى‌تواند اماره رشد قرار گيرد؟
جواب :
بلوغ، اماره رشد نيست.
سوال 7 :
يتيم در چه سنّى داراى رشد مى‌شود؟
جواب :
رشد، غير از بلوغ است و گاهى به همراه بلوغ و گاهى بعد از بلوغ، حاصل مى‌شود و سنّ خاصّى را نمى‌توان براى آن تعيين کرد و زمان آن به حسب استعداد افراد، مختلف است.
سوال 8 :
بچه در چه سنّى مميّز مى‌شود؟
جواب :
اين امر، داراى معيار واحدى نيست و به حسب اختلاف استعداد بچه‌ها و اختلاف زمان و مکان متفاوت است.
سوال 9 :
بعضى از علما و مجتهدين فتوا داده‌اند که نماز بچه مميّز، مخصوصا در زمان فعلى و بعد از انقلاب که رشد فکرى و فرهنگى بالا رفته است، محکوم به صحّت است و با بزرگ سالان در صحّت فرقى ندارد. نظر حضرت عالى در اين مورد چيست؟
جواب :
به نظر اين جانب، عبادت طفل مميّز صحيح است.
(5)