انواع معاملات
معامله داراى انواعى به شرح زير است:
اوّل: معامله نقدى
«معامله نقدى» آن است که در تحويل کالا و عوض آن مدّت شرط نشده باشد.
مسأله 2302 :
اگر جنسى را به طور نقد بفروشند، خريدار و فروشنده بعد از معامله مى‌توانند جنس و پول را از يکديگر مطالبه نموده و تحويل بگيرند و تحويل خانه و زمين و مانند اينها به اين است که آن را در اختيار خريدار بگذارند، به گونه‌اى که بتواند در آن تصرّف کند و تحويل فرش و لباس و مانند اينها به اين است که آن را به گونه‌اى در اختيار
(417)
خريدار بگذارند که اگر بخواهد آن را به جاى ديگرى ببرد، فروشنده جلوگيرى نکند.
دوم: معامله نسيه
«معامله نسيه» آن است که فروشنده کالا را به خريدار بسپارد، ولى قرار بگذارند خريدار بهاى آن را در وقت ديگرى به فروشنده بدهد.
مسأله 2303 :
در معامله نسيه بايد مدّت کاملاً معلوم باشد، پس اگر جنسى را بفروشد که سرِ خرمن پول آن را بگيرد، چون مدّت کاملاً معيّن نشده، معامله باطل است.
مسأله 2304 :
اگر کالايى را نسيه بفروشد، پيش از تمام شدن مدّتى که قرار گذاشته‌اند، نمى‌تواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد، ولى اگر خريدار بميرد و از خود مالى داشته باشد، فروشنده مى‌تواند پيش از تمام شدن مدّت، طلبى را که دارد از ورثه او مطالبه نمايد.
مسأله 2305 :
اگر کالايى را نسيه بفروشد، بعد از تمام شدن مدّتى که قرار گذاشته‌اند، مى‌تواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد، ولى اگر خريدار نتواند بپردازد، بايد به او مهلت دهد.
مسأله 2306 :
اگر به کسى که قيمت کالايى را نمى‌داند، مقدارى نسيه بدهد و قيمت آن را به او نگويد، معامله باطل است؛ ولى اگر به کسى که قيمت نقدى کالايى را مى‌داند نسيه بدهد و گران‌تر حساب کند، مثلاً بگويد: «کالايى را که به تو نسيه مى‌دهم تومانى يک ريال از قيمتى که نقد مى‌فروشم گران‌تر حساب مى‌کنم» و او قبول کند، اشکال ندارد.
مسأله 2307 :
کسى که جنسى را نسيه فروخته وبراى گرفتن پول آن مهلتى را قرار داده، اگر مثلاً بعد از گذشتن نصف مدّت، مقدارى از طلب خود را کم کند و بقيّه را نقد بگيرد، اشکال ندارد.
سوم: معامله سَلَف
«معامله سَلَف» (پيش فروش) آن است که قرار بگذارند خريدار هنگام معامله، بهاى
(418)
کالا را بپردازد و کالا را که کلّى و به ذمّه فروشنده است، در زمان معيّن ديگرى تحويل بگيرد.
مسأله 2308 :
در معامله سلف اگر مثلاً بگويد: «اين پول را مى‌دهم که بعد از شش ماه فلان کالا را بگيرم» و فروشنده بگويد: «قبول کردم»، يا فروشنده پول را بگيرد و بگويد: «فلان کالا را فروختم که بعد از شش ماه تحويل بدهم»، معامله صحيح است.
مسأله 2309 :
اگر پول طلا و نقره را به صورت سلف بفروشد و عوض آن را پول طلا و نقره بگيرد، معامله باطل است؛ ولى اگر کالايى را سلف بفروشد و عوض آن را جنس ديگرى يا پول بگيرد، معامله صحيح است و احتياط مستحب آن است که در عوض کالايى که مى‌فروشد، پول بگيرد وجنس ديگرى نگيرد.
شرايط معامله سَلَف
مسأله 2310 :
معامله سلف شش شرط دارد:
اوّل: خصوصيّاتى را که قيمت جنس به واسطه آنها فرق مى‌کند معيّن نمايند، ولى دقّت زياد هم لازم نيست، بلکه همين اندازه که مردم بگويند خصوصيّات آن معلوم شده کافى است؛ پس معامله سلف در چيزهايى که نمى‌شود خصوصيّات آنها را به گونه‌اى معيّن کرد که براى مشترى مجهول نبوده و معامله غررى نباشد، باطل است.
دوم: پيش از آن که خريدار و فروشنده از هم جدا شوند، خريدار تمام قيمت را به فروشنده بدهد يا به مقدار پول آن، از فروشنده طلبکار باشد و چنانچه مقدارى از قيمت آن را بدهد، اگرچه معامله به آن مقدار صحيح است، ولى فروشنده مى‌تواند معامله همان مقدار را به هم بزند.
سوم: مدّت را کاملاً معيّن کنند؛ بنابر اين اگر مثلاً بگويد: «در فصل بهار کالا را تحويل مى‌دهم»، چون مدّت کاملاً معيّن نشده، معامله باطل است.
چهارم: وقتى را براى تحويل کالا معيّن کنند که در آن وقت، به قدرى از آن کالا وجود داشته باشد که اطمينان داشته باشند، کالا ناياب نخواهد بود.
(419)
پنجم: محلّ تحويل کالا را معيّن نمايند، ولى اگر از سخنان آنان محلّ آن معلوم شود، لازم نيست اسم آنجا را ببرند.
ششم: وزن يا پيمانه آن را معيّن کنند و جنسى را هم که معمولاً با ديدن معامله مى‌کنند، اگر سلف بفروشند اشکال ندارد، ولى بايد مثل بعضى از اقسام گردو و تخم مرغ، تفاوت افراد آن به قدرى کم باشد که مردم به آن اهميّت ندهند.
احکام معامله سَلَف
مسأله 2311 :
انسان نمى‌تواند جنسى را که سَلَف خريده پيش از سر رسيدن مدّت تحويل آن بفروشد و بعد از سر رسيد مدّت، تا وقتى که آن را تحويل نگرفته است، فروختن آن فقط به خود فروشنده بى‌اشکال است.
مسأله 2312 :
در معامله سلف اگر فروشنده کالايى را که قرارداد کرده، تحويل بدهد، مشترى بايد قبول کند و نيز اگر بهتر از آنچه را قرار گذاشته بدهد، يعنى اين که جنس تحويل داده شده، همان اوصاف را به طور کامل‌ترى دارا باشد، مشترى بايد قبول نمايد؛ ولى اگر شرايطى را که بر آن توافق شده بوده نداشته باشد، لازم نيست آن را قبول کند، حتى اگر داراى شرايط ديگرى باشد که بهتر از آن شرايط باشند.
مسأله 2313 :
اگر کالايى که فروشنده تحويل مى‌دهد پست‌تر از کالايى باشد که قرارداد کرده، مشترى مى‌تواند آن را قبول نکند.
مسأله 2314 :
اگر فروشنده به جاى کالايى که قرارداد کرده، کالاى ديگرى تحويل بدهد، در صورتى که مشترى راضى شود، اشکال ندارد.
مسأله 2315 :
اگر کالايى که سلف فروخته در هنگام سر رسيد وقت تحويل آن ناياب شود و نتواند آن را تهيّه کند، مشترى مى‌تواند صبر کند تا فروشنده آن را تهيّه نمايد يا معامله را به هم بزند و چيزى را که داده پس بگيرد.
مسأله 2316 :
اگر کالايى را بفروشد و قرار بگذارد که بعد از مدّتى آن را تحويل دهد و پول آن را هم بعد از مدّتى بگيرد، معامله باطل است.
(420)