يكى از كارهاى مستحب «اعتكاف» است و اعتكاف عبارت است
از ماندن در مسجد براى عبادت خداوند با شرايطى كه خواهد آمد.
شرايط اعتكاف
اعتكاف با شرايط زير صحيح است و با نبود يكى از آنها
اعتكاف باطل است :
1 ـ مُعتكفِ بالغ و عاقل باشد.
2 ـ به قصد قربت و اخلاص مُعتكف شود.
3 ـ مدت اعتكاف از سه روز كمتر نباشد.
4 ـ در مسجد مُعتكف شود.
5 ـ مُعتكف از مسجد خارج نشود.
6 ـ در مدت اعتكاف، روزها را روزه بگيرد.
7 ـ براى اعتكاف اجازه بگيرد(تفصيل اين شرايط خواهد
آمد).
نيّت اعتكاف
1 ـ اعتكاف همانند ساير عبادت‌ها بايد با نيّت و قصد
قربت باشد و هرگونه ريا و خودنمايى و قصد غير الهى آن را باطل مى‌كند.
2 ـ انسان مى‌تواند اعتكاف را براى خود يا ديگرى بجا
آورد؛ كه به قِسْم دوم اعتكاف نيابتى گفته مى‌شود.
3 ـ اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر صحيح نيست، ولى
مى‌تواند اعتكاف را به نيّت خود بجا آورد و ثواب آن را به ديگران اهدا كند.
مدّت اعتكاف
1 ـ مدّت اعتكاف حداقل سه روز است و كمتر از آن صحيح
نيست ولى در زياده حدّى ندارد، و اگر پنج روز مُعتكف شود، روز ششم نيز واجب است بماند،
بلكه بنابر احتياط واجب هر گاه دو روز اضافه كرد، روز سوّمش هم بايد بماند، پس اگر
هشت روز معتكف شد، ماندن روز نهم نيز بنابر احتياط واجب لازم است.
2 ـ اين سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم
است، بنابراين اگر بعد از طلوع فجر هر چند، دقيقه‌اى با تأخير به مسجد برسد، آن روز
جزو اعتكاف به حساب نمى‌آيد.
3 ـ سه روز اعتكاف با شب‌هاى آن است كه حداقل سه روز
و دو شب در وسط است، بنابراين نمى‌تواند شب‌ها را از مسجد خارج شود.
4 ـ رها كردن اعتكاف مستحب و نذر غير معين در روزهاى
اوّل و دوم اشكال ندارد، ولى اگر تا مغرب روز دوم ماند واجب است روز سوم را نيز بماند.
زمان اعتكاف
در طول سال هر زمانى كه انسان بتواند حداقل سه روز
در مسجد بماند و روزه بگيرد اعتكاف صحيح است، امّا بهترين زمان براى اعتكاف، ماه مبارك
رمضان به ويژه دهه آخر آن است.
مكان اعتكاف
1 ـ اعتكاف در يكى از اين مساجد صحيح است :
مسجدالحرام، مسجد النبى 9، مسجد
كوفه، مسجد بصره
و در غير اين چهار مسجد، تنها در مسجد جامع هر شهر،
به قصد رجاء مانع ندارد. و در ساير مساجد جايز نيست.
به فتواى رهبر معظم انقلاب اسلامى، آية الله خامنه‌اى،
اعتكاف در مسجد جامع مانع ندارد و در مسجد غير جامع رجاءاً اشكال ندارد.
2 ـ مسجد جامع مسجدى است كه براى اجتماع همه اهل شهر
ساخته شده است بدون اينكه اختصاص به گروه و قشر خاصّى داشته باشد.
3 ـ اگر در يك شهر، دو يا چند مسجد جامع وجود داشته
باشد، در هر
كدام كه بخواهد مى‌تواند به قصد رجاء معتكف شود.
4 ـ اگر كسى در خانه خود يا تكيه يا حسينيه يا حرم
و حتى مسجد غير جامع معتكف شود صحيح نيست.
5 ـ اعتكاف بايد در يك مسجد باشد، پس اعتكاف در دو
مسجد كه بخشى از وقت را در يكى و بخشى از آن را در ديگرى بماند صحيح نيست.
6 ـ اگر در مسجدى معتكف شود ولى مانعى از ادامه ماندن
در آن مسجد پيش آيد، اعتكاف باطل است.
خارج شدن
از مسجد
1 ـ مُعتكف نبايد از مسجد خارج شود، مگر در موارد ذيل كه بيرون رفتن از مسجد
اشكال ندارد :
* براى گواهى دادن.
* براى تشييع جنازه، در صورتى كه ميّت، طورى وابستگى
به مُعتكف داشته باشد كه شركت در تشييع جنازه او از ضرورت‌هاى عرفى او به حساب مى‌آيد.
* براى ساير كارهاى ضرورى عرفى يا شرعى، خواه واجب
باشد يا مستحب، خواه مربوط به امور دنيوى باشد يا اخروى، ولى مصلحتى در آن نهفته باشد.
2 ـ اگر معتكف جنب شود واجب است براى غسل از مسجد بيرون
برود و اگر بيرون نرود اعتكاف باطل است.
3 ـ اگر معتكف به جهتى از مسجد خارج شد، اين امور را
بايد مراعات كند :
* بيش از مقدار ضرورت و نياز بيرون مسجد نماند.
* در صورت امكان زير سايه ننشيند، بلكه مطلقاً ننشيند،
مگر در حال ضرورت.
* بنابر احتياط واجب نزديكترين راه را انتخاب كند.
4 ـ اگر مُعتكف به جهت ضرورت از مسجد بيرون رود و به
قدرى طول بكشد كه صورت اعتكاف به هم بخورد اعتكاف باطل است.
5 ـ اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود اعتكافش باطل
نيست ولى بايد فوراً به مسجد بر گردد.
روزه اعتكاف
1 ـ انسان در ايّام اعتكاف بايد روزه بگيرد، بنابر
اين، كسى كه نمى‌تواند روزه بگيرد مانند مسافر، مريض و زن حائض يا نفساء و كسى كه عمداً
روزه نگيرد اعتكافش صحيح نيست.
2 ـ اعتكاف در روز عيد فطر و قربان يا دو روز قبل از
عيد به طورى كه روز سوم آن عيد باشد صحيح نيست.
3 ـ لازم نيست كه روزه، مخصوص به اعتكاف باشد، بلكه
هر روزهاى
باشد صحيح است، مثلاً در ايام اعتكاف مى‌تواند روزه
قضا يا نذرى يا استيجارى بجا آورد.
5 ـ انسان مى‌تواند نذر كند در سفر روزه بگيرد و در
اين صورت اعتكافش هر چند مسافر باشد صحيح است.
اجازه اعتكاف
افراد ذيل با توضيحى كه خواهد آمد بدون اجازه نمى‌توانند
مُعتكف شوند :
* زن بدون اجازه شوهرش.
* فرزند بدون اجازه والدين.
* كسى كه در استخدام ديگرى است.
توضيح :
1 ـ اگر اعتكاف زن موجب از بين رفتن حق شوهر باشد،
بنابر احتياط واجب بايد از او اجازه بگيرد.
2 ـ اگر اعتكاف فرزند سبب اذيّت و آزار والدين باشد
و در صورتى كه سبب اذيّت و آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب است اجازه بگيرد.
3 ـ كسى كه در استخدام ديگرى است؛ مانند برخى از كارگران
و كارمندان، در صورتى كه قرارداد استخدامى و كارى به گونه‌اى است كه منفعت مدت اعتكاف
را نيز در بر مى‌گيرد؛ يعنى اعتكاف با عمل به اجازه منافات دارد بايد از صاحب كار اجازه
بگيرد.
محرّمات اعتكاف
انسان در حال
اعتكاف بايد از اين كارها پرهيز كند :
* بوييدن چيزهاى خوشبو و عطريّات حتى گياهان خوشبو،
همراه با لذّت.
* خريد و فروش
* ساير انواع تجارت؛ مثل صلح و اجاره و غير اينها
(بنابر احتياط واجب)
* جدال در امور دينى و دنيوى براى غلبه بر ديگرى و
اظهار فضل و برترى بر او.
* امور جنسى و شهوت‌آميز؛ مانند بوسه، لمس، آميزش.
* استمناء (بنابر احتياط واجب) .
مبطلات اعتكاف
1 ـ اگر معتكف روزه خود را باطل كند، اعتكافش باطل
مى‌شود.
2 ـ آميزش جنسى هر چند سهواً باشد اعتكاف را باطل مى‌كند.
3 ـ اگر معتكف از روى شهوت، ديگرى را ببوسد يا بدن
او را لمس كند يا يكى ديگر از محرمات اعتكاف را عمداً يا سهواً مرتكب شود، احتياط واجب
آن است كه اعتكاف را به پايان برساند و چنانچه اعتكاف واجب شده باشد؛ مثلاً نذر كرده
باشد يا روز سوم اعتكاف باشد، مجدداً بايد بجا آورد.
پـرسـش ؟
1 ـ آيا در حال اعتكاف براى شركت در نماز جمعه مى‌توان
از مسجد خارج شـد؟
2 - اعتكاف فرزند بدون اجازه پدر چه حكمى دارد؟
3 ـ در چه صورتى مى‌توان اعتكاف را قطع كرد؟
4 ـ در چه صورتى مسافر مى‌تواند معتكف شود؟
5 ـ كداميك از محرمات اعتكاف، قبل از اعتكاف جايز است؟